Προς μια νέα ισορροπία του τρόμου

Οταν τον Νοέμβριο του 1989 γκρεμίστηκε το Τείχος του Βερολίνου και μόλις είκοσι μήνες αργότερα διαλύθηκε το Σύμφωνο της Βαρσοβίας (αμφότερα γεγονότα αδιανόητα για τους συγκαιρινούς τους), οι περισσότεροι αναλυτές γεωπολιτικής ανά την υφήλιο θεώρησαν ότι έλαβε και τυπικά τέλος η σχεδόν πεντηκονταετής (1945-1991) «ισορροπία του τρόμου», το κυρίαρχο δόγμα στον μεταπολεμικό μας κόσμο. Εκείνοι που έβλεπαν το ποτήρι μισογεμάτο έδιναν μεγαλύτερη έμφαση στην εξάλειψη του «τρόμου», ενώ οι γκρινιάρηδες, όσοι έβλεπαν μονίμως το ίδιο ποτήρι μισοάδειο, εστίαζαν πιο πολύ στην ανατροπή της «ισορροπίας». Ωστόσο, ούτε οι πρώτοι ούτε οι δεύτεροι αξιολογούσαν ως πιθανό να επιστρέψει σύντομα ο πλανήτης στο «προηγούμενο καθεστώς» (status quo ante). Ο Φράνσις Φουκουγιάμα σφύριξε το «τέλος της Ιστορίας» και προέτρεψε τους μπαλαδόρους να επιστρέψουν στα αποδυτήρια.

Το Τείχος του Βερολίνου, γνωστότερο ως Τείχος του Αίσχους, άρχισε να κτίζεται τον Αύγουστο του 1961, σε μια εποχή που ο Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων κινδύνευε να μετατραπεί, όχι απλώς σε θερμό, αλλά σε πυρηνικό ολοκαύτωμα (είχε προηγηθεί τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς η αποτυχημένη απόβαση στον Κόλπο των Χοίρων και θα ακολουθούσε, τον Οκτώβριο του 1962, η παρατρίχα μοιραία για όλους μας Κρίση των Πυραύλων). Δώστε προσοχή τώρα στις ημερομηνίες – έχουν συνήθως μεγαλύτερη σημασία από όσην τους αποδίδουμε: τον Σεπτέμβριο του 1961, έναν μήνα αφότου έπεσαν τα πρώτα μπετά για την ανέγερση του Τείχους, συγκαλείται στο Βελιγράδι της τότε ενιαίας Γιουγκοσλαβίας η πρώτη Διάσκεψη Κορυφής του Κινήματος των Αδεσμεύτων. Στα γεννητούρια του Κινήματος παρίστανται ορισμένες από τις πλέον σημαντικές ηγετικές μορφές εκείνων των ημερών: ο οικοδεσπότης Γιόσιπ Μπροζ Τίτο, ο Γιαβαχαρλάλ Νεχρού της Ινδίας, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ’ της Κύπρου και ο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ της Αιγύπτου. Εχουν τα πιο ευγενικά κίνητρα. Διακηρύσσουν ότι θα αγωνιστούν για  «την εθνική ανεξαρτησία, την εδαφική ακεραιότητα και την ασφάλεια των αδεσμεύτων χωρών στον αγώνα τους ενάντια στον ιμπεριαλισμό, την αποικιοκρατία, τον ρατσισμό και όλες τις μορφές ξένης επιθετικότητας, κατοχής, κυριαρχίας, ανάμειξης ή ηγεμονίας, καθώς και εναντίον των μεγάλων δυνάμεων και των συνασπισμών ισχύος».

Χρειάζεται άραγε να υπενθυμίσουμε τη μοίρα της χώρας ενός εκάστου; Μια δεκαετία μετά τον θάνατο του Τίτο, η Γιουγκοσλαβία βυθίστηκε στο πιο αδελφοκτόνο τέλμα σε ευρωπαϊκό έδαφος από τα χρόνια του ελληνικού εμφυλίου (όπου κι εκεί ο Τίτο είχε βάλει -για την ακρίβεια, είχε βγάλει – το χεράκι του, με ολέθριες συνέπειες για τους έλληνες κομμουνιστές) κι εντέλει διαμελίστηκε, η Ινδία του Νεχρού ποτέ δεν συνήλθε  από την προγενέστερη αιματηρή απόσπαση και την κατοπινή δαμόκλειο σπάθη ενός πυρηνικού Πακιστάν, το 40% της Κύπρου του Μακαρίου βρέθηκε υπό κατοχή ύστερα από την τουρκική εισβολή και η Αίγυπτος του Νάσερ ακρωτηριάστηκε σε δόσεις από ένα ολοένα και πιο επιθετικό Ισραήλ. «Θέλεις, δεν θέλεις, θα το υποστείς, κουκλίτσα μου», όπως προειδοποιούσε με το γνωστό μπρουτάλ σεξιστικό ύφος του ο Βλαντίμιρ Πούτιν την Ουκρανία του Βολοντίμιρ Ζελένσκι.

Ηταν αυτή ακριβώς, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, που αφύπνισε τη Φινλανδία και τη Σουηδία από τον γεωπολιτικό τους λήθαργο. Δεκαετίες «ουδετερότητας» καταλήγουν στα σκουπίδια και οι μνήμες από το σκληρό πεπρωμένο των απανταχού «αδεσμεύτων» επιστρέφουν δριμύτερες παρά ποτέ. Η ρωσική αρκούδα κοιτάζει τις βόρειες γειτόνισσές της με απορία και τις διαβεβαιώνει ότι δεν κινδυνεύουν, όσο μένουν μακριά από το ΝΑΤΟ. Οι γειτόνισσες όμως βλέπουν ότι, ενόσω σκορπάει διαβεβαιώσεις, εξακολουθεί να μασουλάει την Ουκρανία και την συμβουλεύουν καλοπροαίρετα: «Μη μιλάς μπουκωμένη· κατάπιε πρώτα».