Η παγκοσμιοποίηση, όπως την ξέραμε κάποτε, είναι νεκρή

«Η παγκοσμιοποίηση, όπως την ξέραμε κάποτε, είναι νεκρή». Αυτή η ωμή αξιολόγηση, που δόθηκε την περασμένη εβδομάδα στην Ουάσιγκτον από τη Ρέιτσελ Ριβς, τη σκιώδη Καγκελάριο  Οικονομικών του Εργατικού Κόμματος του Ηνωμένου Βασιλείου, είναι η απλούστερη περίληψη του τι συνέβη στο πλαίσιο που διέπει την παγκόσμια οικονομική πολιτική τις τελευταίες τρεις δεκαετίες.

Ο πρώην οικονομολόγος της Τράπεζας της Αγγλίας επινόησε επίσης τον πιο συναρπαστικό όρο για αυτό που παίρνει τη θέση της παγκοσμιοποίησης: την ασφάλεια. Εν ολίγοις, σημαίνει ότι η εθνική ασφάλεια υπερτερεί της οικονομικής αποτελεσματικότητας. Κατά την εποχή του ελεύθερου εμπορίου και της χρηματοπιστωτικής απελευθέρωσης, οι πολιτικοί χόρευαν στο ρυθμό των οικονομολόγων. Τώρα είναι το αντίστροφο. Το να πούμε ότι αυτή η μεταβολή είναι σημαντική για τους επενδυτές είναι μια κολοσσιαία υποτίμηση. Σχεδόν τίποτα δεν έχει μεγαλύτερη σημασία.

Ο οριστικός απολογισμός των αρχών που διέπουν το νέο τοπίο πολιτικής παρουσιάστηκε από τον Λευκό Οίκο στα τέλη Απριλίου. Φυσικά, δεν προήλθε από τον Υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ ή τον Αντιπρόσωπο Εμπορίου των ΗΠΑ, αλλά από τον κορυφαίο υπεύθυνο ασφάλειας της χώρας, τον Τζέικ Σάλιβαν. Ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας του Προέδρου Τζο Μπάιντεν εξήγησε ότι η εποχή της ανεπιφύλακτης υποστήριξης για τις ελεύθερες αγορές έχει τελειώσει.

Στο εσωτερικό, η βιομηχανική πολιτική επέστρεψε. Το κράτος θα επιδοτήσει ρητά «συγκεκριμένους τομείς που είναι θεμελιώδεις για την οικονομική ανάπτυξη [ή] στρατηγικοί από την άποψη της εθνικής ασφάλειας», εξήγησε ο Σάλιβαν. Αυτή η αρχή στηρίζει τις δύο κύριες οικονομικές νομοθεσίες της κυβέρνησης Μπάιντεν των τελευταίων δώδεκα μηνών, τον νόμο CHIPS και τον νόμο για τη μείωση του πληθωρισμού, που στοχεύουν στην ενίσχυση των βιομηχανιών ημιαγωγών και πράσινης ενέργειας της Αμερικής, αντίστοιχα.

Σε διεθνές επίπεδο, εν τω μεταξύ, το ελεύθερο εμπόριο δεν είναι πλέον ο πρωταγωνιστής. Η διασφάλιση των αλυσίδων εφοδιασμού θα έχει προτεραιότητα έναντι της ελαχιστοποίησης του κόστους και οι διμερείς ή περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες θα σχεδιαστούν για να υποστηρίξουν την εξωτερική και περιβαλλοντική πολιτική. Το Friendshoring – η ώθηση για προμήθεια ανταλλακτικών και κατασκευασμένων αγαθών από φιλικές χώρες – θα αντικαταστήσει το offshoring. Η ομιλία 5.000 λέξεων του Σάλιβαν αφιέρωσε μόλις τρεις φράσεις στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου.

Τι σημαίνουν αυτά για τους επενδυτές; Πρώτον, οι αγορές νομισμάτων, ομολόγων και μετοχών των χωρών που είναι σύμμαχοι της Ομάδας των Επτά πλούσιων χωρών φαίνονται ότι θα έχουν καλύτερη απόδοση. Η υπόσχεση φιλίας είναι ένας λόγος για τον οποίο το μεξικάνικο πέσο ήταν το σημαντικότερο νόμισμα αναδυόμενων αγορών με τις καλύτερες επιδόσεις του 2023. Εν τω μεταξύ, οι βιομηχανίες και οι εταιρείες που εκτίθενται στην ανανεωμένη όρεξη για αμυντικές δαπάνες, επωφελούνται επίσης. Οι μετοχές της βρετανικής BAE Systems αυξήθηκαν κατά ένα τρίτο τους πρώτους τέσσερις μήνες του έτους. Ούτε είναι πολύ αργά για να στοιχηματίσουμε στο χρηματοοικονομικό αποτέλεσμα στις αγορές. Για παράδειγμα, ο Dow Jones US Select Aerospace and Defense Index απλώς συμβαδίζει με τον δείκτη αναφοράς S&P 500 τους τελευταίους δώδεκα μήνες ενώ υστερούσε για τρία χρόνια.

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο νέος κρατισμός θα αποφέρει ακόμη μεγαλύτερα μερίσματα μακροπρόθεσμα. Όπως υποστηρίζει ο Τζέικομπ Σολ στο «Free Market: The History of an Idea» (Ελεύθερη αγορά: Η ιστορία μιας ιδέας), μια επίκαιρη ιστορία της μάχης μεταξύ φιλελευθερισμού και προστατευτισμού που δημοσιεύτηκε το 2022, η εποχή που μόλις ζήσαμε είναι μια εξαίρεση. Ήδη από τον 17ο και τον 18ο αιώνα, υπεύθυνοι χάραξης οικονομικής πολιτικής όπως ο Ζαν-Μπαπτίστ Κολμπέρ, ο Γάλλος πολιτικός, και ο Αλεξάντερ Χάμιλτον, ο πρώτος υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, αναγνώρισαν την ανάγκη να μετριαστεί η αποτελεσματικότητα των ελεύθερων αγορών με την κρατική υποστήριξη για βιομηχανίες που είναι απαραίτητες για Εθνική ασφάλεια. Ο Σολ επισημαίνει ότι ακόμη και ο Σκωτσέζος οικονομολόγος Άνταμ Σμιθ, που επαίνεσε περίφημα το «αόρατο χέρι» των δυνάμεων της αγοράς, ήταν υπέρ της προστασίας της ναυτικής βιομηχανίας της Αγγλίας. Ο Σολ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια, εξηγεί ότι τα οικονομικά της ασφάλειας (securonomics), όχι ο φιλελευθερισμός της ελεύθερης αγοράς, έχει υποστηρίξει τις περισσότερες από τις μεγάλες ιστορίες οικονομικής ανάπτυξης του παρελθόντος.

Ωστόσο, η σημερινή παγκόσμια οικονομία αντιμετωπίζει προκλήσεις που δύσκολα θα αναγνώριζαν ο Κολμπέρ ή ο Χάμιλτον. Ένα ιδιαίτερα προφανές ερώτημα είναι εάν η προτεραιότητα στην εθνική ασφάλεια συνάδει με την άλλη μεγάλη αλλαγή οικονομικής πολιτικής των τελευταίων δύο ετών: την προσπάθεια των κεντρικών τραπεζών να ομαλοποιήσουν τη νομισματική πολιτική μετά από πάνω από μια δεκαετία εξαιρετικά χαμηλών επιτοκίων.

Η μετατόπιση από αγορά σε κράτος στην πραγματική οικονομία συμβαίνει ακριβώς τη στιγμή που οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής προσπαθούν να αποκαταστήσουν την κατανομή που βασίζεται στην αγορά στη χρηματοδότηση. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Κριστίν Λαγκάρντ εξέδωσε τον Απρίλιο μια ειλικρινή αξιολόγηση των σοβαρών προκλήσεων που θέτει αυτός ο φαινομενικά ασυνάρτητος συνδυασμός. Το αξιοζήλευτο ρεκόρ των ανεξάρτητων κεντρικών τραπεζών της G7 όσον αφορά την επίτευξη των στόχων τους για χαμηλό και σταθερό πληθωρισμό τιμών τις τελευταίες τρεις δεκαετίες βασίστηκε σε κρίσιμο βαθμό σε δύο παράγοντες, εξήγησε η Λαγκάρντ.

Το πρώτο ήταν η χαλάρωση των περιορισμών από την πλευρά της προσφοράς λόγω της αδυσώπητης πορείας απελευθέρωσης του εμπορίου και της εισόδου στο παγκόσμιο εργατικό δυναμικό εκατοντάδων εκατομμυρίων εργαζομένων από το πρώην σοβιετικό μπλοκ, την Κίνα και άλλες αναδυόμενες αγορές. Αυτό έκανε τη ζήτηση το σημείο πιέσεως για τον πληθωρισμό, επιτρέποντας στις κεντρικές τράπεζες να τον διαμορφώνουν με επιτόκια. Ο δεύτερος παράγοντας ήταν η κυριαρχία του δολαρίου ΗΠΑ στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Αυτό διατήρησε μια σταθερή διεθνή νομισματική αρχιτεκτονική και έναν προβλέψιμο μηχανισμό μετάδοσης για την πολιτική της κεντρικής τράπεζας.

Τα οικονομικά της ασφάλειας πελεκίζουν και τα δύο αυτά θεμέλια της σύγχρονης κεντρικής τραπεζικής. Τα σκληρά σύνορα, οι υψηλοί δασμοί και οι ραγισμένες αλυσίδες εφοδιασμού επέστρεψαν τη διαταραχή του εμπορίου και τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού στην καρδιά της πληθωριστικής διαδικασίας, αναστατώνοντας την ικανότητα των κεντρικών τραπεζών να συγκρατήσουν τις αυξανόμενες τιμές.

Εν τω μεταξύ, το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα που βασίζεται στο δολάριο υποχωρεί, ωστόσο σταδιακά, σε ένα πιο πολυπολικό μέλλον. Η Κίνα βρίσκεται σε αποστολή να διεθνοποιήσει το γιουάν. Η απόφαση των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης να επιβάλουν κυρώσεις στη Ρωσία οπλίζοντας τα αποθεματικά των κεντρικών τραπεζών και τα συστήματα πληρωμών έχει επιταχύνει την ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων. Η Σαουδική Αραβία έχει δηλώσει ότι μπορεί να αρχίσει να δέχεται πληρωμές για πετρέλαιο σε νομίσματα άλλα από τα δολάρια ΗΠΑ. Καμία από αυτές τις εξελίξεις δεν πρόκειται να ανατρέψει το δολάριο. Αλλά όλα αυτά, στο περιθώριο, διαβρώνουν την αποτελεσματικότητα της νομισματικής πολιτικής της G7.

Τα οικονομικά της ασφάλειας προμηνύουν μια νέα εποχή επενδυτικών ευκαιριών, όπως μας διαβεβαιώνουν οι πρόσφατα αναθαρρήσαντες πολιτικοί, ή έχουν δίκιο οι οικονομολόγοι πίσω από την παλιά «Συναίνεση της Ουάσιγκτον» ότι θα οδηγήσει στην καταστροφή; Ίσως η απάντηση να είναι και τα δύο. «Όλα φαίνονται πολύ σαν είναι θέματα του 17ου-18ου αιώνα», λέει ο καθηγητής Σολ, «που καταλήγουν σε οικονομική καινοτομία, ανάπτυξη – και παγκόσμιο πόλεμο».