Στις 12 Οκτωβρίου του 1216, ο βασιλιάς Ιωάννης αντιμετώπισε καταστροφή στην ελώδη περιοχή The Wash. Από την υπογραφή της Μάγκνα Κάρτα, λίγο περισσότερο από ένα χρόνο πριν, σχεδίαζε τον καλύτερο τρόπο για να εκδικηθεί τους βαρόνους που του είχαν αρπάξει την εξουσία – και, σύντομα, η Αγγλία βυθίστηκε σε εμφύλιο πόλεμο.
Οι βαρόνοι, διχασμένοι και χωρίς ηγέτη, βρίσκονταν σε σύγχιση. Συνειδητοποιώντας ότι χρειάζονταν βοήθεια, κάλεσαν τον Λουδοβίκο, γιο του Γάλλου βασιλιά Φιλίππου Αυγούστου, να αναλάβει τον θρόνο και τον Μάιο του 1216 ξεκίνησε μια εισβολή.
Ο Ιωάννης βρισκόταν τώρα σε σοβαρό πρόβλημα. Αφού συγκέντρωσε ενισχύσεις στα ουαλικά σύνορα, έτρεξε στο Ουίνδσορ και στην Ανατολική Αγγλία, με τρελή βιάση. Διέσχιζε 40, ακόμη και 50 μίλια κάθε μέρα και αρνούνταν να κοιμηθεί πριν διευθετηθούν οι κρατικές υποθέσεις.
Ο βασιλιάς Ιωάννης απεικονιζόμενος από τον Ματθαίο τον Παρισινό με το στέμμα έτοιμο να πέσει
Στις 9 Οκτωβρίου έφτασε στο King’s Lynn – ένα σημαντικό σταθμό στο δρόμο του προς το Lincolnshire – και έτυχε θερμής υποδοχής. Αλλά σχεδόν αμέσως τα πράγματα άρχισαν να ξεφεύγουν. Όπως εξήγησε ο σύγχρονος χρονικογράφος Ρότζερ του Γουέντοβερ:
«Στη συνέχεια, ξεκινώντας προς τα βόρεια, στον ποταμό που ονομάζεται Γουελέστρεμ, από ένα απροσδόκητο ατύχημα έχασε όλα τις άμαξες, τα κάρα και τα άλογά του με τους θησαυρούς, τα πολύτιμα σκεύη και όλα τα άλλα πράγματα που αγαπούσε με τόση φροντίδα. Γιατί το έδαφος άνοιξε ανάμεσα στα κύματα και τις απύθμενες δίνες, που τα κατάπιαν όλα, μαζί με τους άντρες και τα άλογα, έτσι ώστε ούτε ένας πεζός δεν διέφυγε για να αναγγείλει την καταστροφή στον βασιλιά. Ο βασιλιάς, ωστόσο, έχοντας μόλις γλιτώσει με τον στρατό του, πέρασε την επόμενη νύχτα σε ένα αβαείο που ονομάζεται Swineshead, όπου, όπως πιστευόταν, τον βρήκε τόσο μεγάλη ψυχική θλίψη εξαιτίας των πραγμάτων που κατάπιαν τα κύματα που τον κατέλαβε έντονος πυρετός και άρχισε να αρρωσταίνει βαριά».
Από εδώ, τα πράγματα επιδεινώθηκαν. Σύμφωνα με τον Ρότζερ, ο Ιωάννης επιδείνωσε την ασθένειά του με υπερφαγία. Το ίδιο βράδυ, κατανάλωσε τεράστιες ποσότητες από ροδάκινα και μηλίτη, «διεγείροντας και φλεγοντας έντονα την πυρετώδη ζέστη μέσα του». Με μεγάλη προσπάθεια, προσπάθησε να συνεχίσει. Αλλά όταν έφτασε στο Κάστρο του Newark, δεν μπορούσε να προχωρήσει παραπέρα. Τη νύχτα της 18ης Οκτωβρίου, πέθανε.
Αν και ο Σαίξπηρ έγραψε το φερώνυμο έργο «Η ζωή και ο θάνατος του βασιλιά Ιωάννη», πουθενά δεν κάνει μνεία για το γεγονός και αποδίδει τον θάνατο του σε δηλητηρίαση από υπηρέτη, χωρίς καμία δικαιολογία ως προς το κίνητρο.
Ο τάφος του Ιωάννη του Ακτήμονα στη Μητρόπολη του Worcester
Τα κοσμήματα του στέμματος
Παραμένει, ωστόσο, μυστήριο τι έχασε στην πραγματικότητα ο Ιωάννης στο The Wash. Παρά τη ζωντάνια της, η αφήγηση του Ρότζερ του Γουέντοβερ περιέχει ελάχιστες πληροφορίες. Γνωρίζουμε ότι ήταν πολύτιμα. Αλλά πόσο πολύτιμα; Σαφώς, δεν ήταν τόσο τρομερό ώστε το σοκ της απώλειας να αρρώστησε πραγματικά τον Ιωάννη, όπως ισχυρίστηκε ο Ρότζερ. Ένας λίγο μεταγενέστερος χρονικογράφος, ο Ραλφ του Κόγκεσαλ, αναφέρει ότι ο βασιλιάς πιθανότατα έπαθε δυσεντερία στο King’s Lynn, πριν χαθεί ο θησαυρός. Αλλά ότι είχε τεράστια προσωπική αξία για αυτόν είναι αναμφίβολο.
Ο μοναχός Ματθαίος ο Παρισινός (Matthæus Parisiensis,) παρατήρησε με εύγλωττο τρόπο ότι, εκτός από «όπλα, σκηνές και τρόφιμα», η αποσκευή περιείχε «τα πράγματα που ο βασιλιάς, παρά τη ζωή του, θεωρούσε πολύτιμα στον κόσμο». Και αυτό είναι απίθανο να είναι υπερβολή. Άλλωστε, ο Ιωάννης βρισκόταν σε πόλεμο. Για να πληρώσει τα στρατεύματά του, χρειαζόταν κάθε ίχνος θησαυρού διαθέσιμο.
Ο Ματθαίος ο Παρισινός από το χέρι του ιδίου
Αλλά τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Ποιους θησαυρούς είχε στη διάθεσή του ο Ιωάννης; Όπως επεσήμανε ο Α. Τζέκινσον, πριν από έναν αιώνα, ο βασιλιάς είναι γνωστό ότι κατείχε πολλά πανάκριβα κοσμήματα, με τα οποία είχε εμμονή. Αυτά περιλάμβαναν ένα κούμπωμα με σμαράγδια και ρουμπίνια που του είχε δώσει ο επίσκοπος του Νόριτς, και τέσσερα εκπληκτικά δαχτυλίδια που είχε λάβει 11 χρόνια νωρίτερα από τον Πάπα Ιννοκέντιο Γ΄.
Υπήρχαν και άλλοι προσωπικοί θησαυροί. Μόλις ο Ιωάννης αποφάσισε να αποκηρύξει τη Μάγκνα Κάρτα, άρχισε αμέσως να ανακτά ό,τι πολύτιμα αντικείμενα είχε αφήσει στη φροντίδα θρησκευτικών ιδρυμάτων σε όλο το βασίλειο. Ο Τζένκινσον αναφέρει ότι τις 24 Ιουνίου 1215 έγραψε σε 17 ιεράρχες ζητώντας τους να του στείλουν «όλα όσα έχετε στην κατοχή σας, τόσο πρόσφατα όσο και αρχαία σχόλια, όπως χρυσά και ασημένια κοσμήματα και άλλα». Μέσα σε ένα μήνα είχε συγκεντρώσει όχι λιγότερα από «143 κύπελλα και 14 κύπελλα, 14 πιάτα, 8 κανάτες, 5 ζευγάρια λεκάνες, 40 ζώνες, 6 πόρπες, 16 ράβδους, 52 δαχτυλίδια και 2 μενταγιόν» – κυρίως σε χρυσό ή ασήμι – καθώς και «4 ιερά, 2 χρυσούς σταυρούς, 3 χρυσές χτένες, ένα χρυσό σκεύος στολισμένο με μαργαριτάρια… 2 κηροπήγια, 2 θυμιατήρια και 3 χρυσά φυλακτήρια», αναφέρει στο ιστολόγιο της “Historical Ragbag” η ιστορικός Έλεν Κόατς, υποστηρίζοντας ότι κάποια από τα ενδύματα, όπως οι ζώνες, ήταν φορτωμένα με πολύτιμους λίθους.
Το πιο εντυπωσιακό από όλα ήταν τα βασιλικά ενδύματα. Κατείχε δύο σετ από αυτά, συμπεριλαμβανομένου ενός που ανήκε στη γιαγιά του, την αυτοκράτειρα Ματθίλδη. Παραδοσιακά, φυλάσσονταν στο Αβαείο του Γουέστμινστερ. αλλά ο Ιωάννης είχε τη συνήθεια να τους αφήνει στους Ιωαννίτες Ιππότες και στους Ναΐτες Ιππότες. Γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι, ακόμη και πριν σφραγιστεί η Μάγκνα Κάρτα, τους είχε ζητήσει πίσω. Στις 28 Μαΐου 1215 οι Ναΐτες επέστρεψαν τα στολή της Ματθίλδης, συμπεριλαμβανομένου ενός υπέροχου γερμανικού στέμματος, δύο σπαθιών και ενός βασιλικού παλλίου από μωβ. Ένα χρόνο αργότερα, οι Ιωαννίτες παρέδωσαν τα υπόλοιπα.
Δεν έχουμε σαφή απεικόνιση των στεμμάτων που χάθηκαν αλλά εδώ είναι δύο της ιδίας περίπου εποχής, Αριστερά του Σάντσο Δ της Καστίλης και δεξιά του Ερρίκου Β
Κανένα ίχνος
Προφανώς ο Ιωάννης δεν είχε όλους αυτούς τους θησαυρούς μαζί του τον Οκτώβριο του 1216. Κάποια κομμάτια – ίσως η πλειοψηφία – είχαν ήδη λιωθεί ή πουληθεί για να πληρώσει τους στρατιώτες του.
Σύμφωνα με την «Ιστορία του Γουλιέλμου του Μαρεσάλ», που γράφτηκε γύρω στο 1224, ο Ιωάννης δεν είχε σχεδόν καθόλου χρήματα μέχρι το τέλος της βασιλείας του. Ταυτόχρονα, κάποια μπορεί να είχαν φυλαχθεί και για τον γιο του, Ερρίκο Γ΄.
Ο καθηγητής του King’s College Ντέιβιντ Κάρπεντερ στο «The Struggle for Mastery: Britain 1066–1284» έχει επισημάνει ότι υπάρχουν πολλά αντικείμενα στον κατάλογο των εμβλημάτων που χρησιμοποιήθηκαν στη δεύτερη στέψη του Ερρίκου, που πραγματοποιήθηκε στο Γουέστμινστερ το 1220, τα οποία φαίνεται να αντιστοιχούν σε εκείνα που ανήκουν στα ίδια τα εμβλήματα του Ιωάννη το 1216, συμπεριλαμβανομένου ενός στέμματος, ενός σπαθιού, ενός σκήπτρου και ενός χιτώνα – υποδεικνύοντας ότι είχαν φυλαχθεί με ασφάλεια.
Αλλά τουλάχιστον μέρος αυτού του υπέροχου θησαυρού πρέπει να χάθηκε. Και πάλι, ο Ματθαίος ο Παρισινός μας παρέχει μια ένδειξη. Σύμφωνα με το έργο του «Historia minor», όταν ο Ερρίκος Γ΄ στέφθηκε στο Gloucester, εννέα ημέρες μετά τον θάνατο του Ιωάννη, στέφθηκε με «χρυσή στεφάνη», αντί για στέμμα. Αυτό μπορεί κάλλιστα να οφειλόταν στο ότι τουλάχιστον ένα από τα στέμματα του Ιωάννη να είχε χαθεί. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι περίπου εκείνη την εποχή το στέμμα της Ματίλντα εξαφανίζεται από τα αρχεία. Υπάρχουν επίσης πολλά άλλα αντικείμενα που ανήκουν στα στολίδια του Ιωάννη, για τα οποία δεν έχει βρεθεί κανένα ίχνος.
Μια άλλη απεικόνιση του Ιωάννη
Το μονοπάτι
Αν λοιπόν χάθηκε μέρος του θησαυρού του Ιωάννη, πού βρίσκεται; Είναι δύσκολο να είμαστε σίγουροι. Η τοπογραφία του The Wash έχει αλλάξει δραματικά με την πάροδο του χρόνου. Τον 13ο αιώνα είχε μια αρκετά διαφορετική εμφάνιση από σήμερα, σημείωσε το BBC.
Γνωρίζουμε από τον Ρογήρο του Γουέντοβερ ότι ο βασιλιάς και οι αποσκευές του ταξίδευαν από διαφορετικές διαδρομές. Δεδομένης της σοβαρότητας της κατάστασης, ο Ιωάννης έπρεπε να βιαστεί. Αφήνοντας πίσω τα αργά κινούμενα κάρα, ξεκίνησε με μια μικρή ακολουθία από την πιο γρήγορη διαδρομή προς το Lincolnshire.
Εν τω μεταξύ, οι άμαξες με τις αποσκευές ακολούθησαν μια πιο άμεση, αλλά πιο αργή, διαδρομή. Έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες για την πορεία του, αλλά ίσως η πιο σημαντική προτάθηκε από τον Τζον Χόουπ το 1906. Σύμφωνα με αυτόν, οι αποσκευές ακολούθησαν τον δ, αναφέρει ο ιστορικός Αλεξάντερ Λι σε σχετικό άρθρο στο History Today. Σύμφωνα με αυτή την υποτιθέμενη πορεία οι άμαξες περνούσαν από τις εκβολές του ποταμού Wellstream στο Wash. Το δέλτα είχε πλάτος περίπου 7 χιλιόμετρα. Κατά την άμπωτη, ωστόσο, υπήρχε ένα στενό μονοπάτι πάνω από την άμμο. Αν οδηγούνταν από έναν κατάλληλο οδηγό, οι άμαξες θα μπορούσαν εύκολα να διασχίσουν. Αλλά στο δρόμο, οι άμαξες με τις αποσκευές χάθηκαν- είτε παρασυρόμενες από μια ξαφνική, απροσδόκητη παλίρροια, είτε επειδή βγήκαν από το μονοπάτι και παγιδεύτηκαν στη λάσπη.
Αυτή η θεωρία ήταν εξαιρετικά δημοφιλής για ένα διάστημα. Ωστόσο, μέχρι το 1913, άρχισαν να δημιουργούνται αμφιβολίες, αναφέρει ο Λι. Μηχανικοί και υδρογράφοι υποστήριξαν ότι, ενώ η βασική ιδέα του Χόουπ ήταν σωστή, η προτεινόμενη διαδρομή του δεν ταίριαζε με όσα ήταν γνωστά για το ιστορικό τοπίο. Αλλά πριν γίνουν περαιτέρω μελέτες, μεσολάβησε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος.
Tο 1972 ο ηλεκτρονικός μηχανικός Τζ. Φ. Ταγκ κατάφερε να καταλάβει τα πράγματα. Χρησιμοποιώντας ηλεκτρομαγνητικές μεθόδους τις οποίες ανέπτυξε ο ίδιος (KING JOHN’S TREASURE: AN INVESTIGATION INTO ITS LOSS AND POSSIBLE LOCATION), ο Ταγκ και η ομάδα του κατάφεραν να εντοπίσουν αυτό που φαινόταν να είναι ένα μονοπάτι, μήκους περίπου τριών μιλίων, λίγο πιο νότια.
Αλλά σε ποιο σημείο αυτού του μονοπατιού συνέβη το ατύχημα; Υπήρξαν μερικά πολλά υποσχόμενα στοιχεία. Το 2016, μια ανασκαφή στο Tydd St Giles – στα μισά του δρόμου μεταξύ Wisbech και Long Sutton – αποκάλυψε μερικά μικρά αντικείμενα. Και τον Μάρτιο του 2024, η προγραμματισμένη κατασκευή ενός νέου ηλιακού πάρκου κοντά στο Walpole Marsh κατέστησε αναγκαία μια μεγαλύτερη και ίσως πιο πολλά υποσχόμενη ανασκαφή με επικεφαλής την Αρχαιολογική Εταιρεία West Norfolk και King’s Lynn. Μέχρι στιγμής, ωστόσο, δεν έχουν βρεθεί χρυσάφι ή κοσμήματα.
