Γρίπη των πτηνών: Πόσο πιθανή είναι μια νέα πανδημία;

Μπορεί η γρίπη των πτηνών να μετατραπεί σε μια νέα πανδημία που να μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο; Σύμφωνα με επιστήμονες που επικαλούνται οι Financial Times, πρόκειται για ένα ενδεχόμενο υπαρκτό, όσο και εφιαλτικό, δεδομένου ότι αυτή τη στιγμή το ποσοστό θνησιμότητας από την νόσο, στις λίγες περιπτώσεις που έχει μεταφερθεί από πτηνά σε ανθρώπους, αγγίζει το 50%.

Γρίπη των πτηνών: Μεγάλη έξαρση στην Τσεχία – Προς θανάτωση χιλιάδες πουλερικά

Όπως μεταδίδουν οι FT, εάν ο Η5Ν1, το στέλεχος που ευθύνεται κυρίως για το τελευταίο ξέσπασμα της γρίπης των πτηνών από τα τέλη του 2021, αναπτύξει μεταλλάξεις που καθιστούν ευκολότερο να μεταδοθεί στον άνθρωπο, οι ειδικοί φοβούνται την εμφάνιση μιας πανδημίας που ενέχει περισσότερους κινδύνους για την παγκόσμια υγεία από αυτήν του κορωνοϊού.

«Μεγάλη ανησυχία»

Ως τώρα, το χειρότερο ξέσπασμα της γρίπης των πτηνών όλων των εποχών οδήγησε στο να γίνει η ασθένεια ενδημική σε ορισμένα πτηνά, προκάλεσε τεράστιο κόστος στη βιομηχανία πουλερικών, εξαπλώθηκε σε άγρια και αιχμάλωτα θηλαστικά και, σε ορισμένες σπάνιες περιπτώσεις, μόλυνε τον άνθρωπο.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός για την Υγεία των Ζώων ανακοίνωσε αυτόν τον μήνα ότι ένας αυξανόμενος αριθμός κρουσμάτων έχει αναφερθεί σε θηλαστικά, «προκαλώντας νοσηρότητα και θνησιμότητα» σε είδη όπως οι ενυδρίδες και οι φώκιες. Οι αναφορές για μολύνσεις σε εκτρεφόμενα βιζόν στην Ισπανία αύξησαν τις ανησυχίες, επειδή, σύμφωνα με τον Οργανισμό, αφορούν μεγάλο αριθμό ζώων που διατηρούνται κοντά το ένα στο άλλο, επιδεινώνοντας έτσι τον κίνδυνο ευρύτερης μετάδοσης.

Ο H5N1 είναι «μια μεγάλη ανησυχία», δήλωσε ο Jeremy Farrar, ειδικός σε θέματα γρίπης και απερχόμενος διευθυντής του Wellcome Trust. «Δεν θα θέλατε να κοιτάξετε πίσω εν μέσω μιας πανδημίας του Η5Ν1 και να πείτε: “Για στάσου, δεν παρακολουθήσαμε αυτόν τον πληθυσμό των πτηνών να πεθαίνει σε όλο τον κόσμο, αρχίσαμε να βλέπουμε θηλαστικά να πεθαίνουν – και τι κάναμε γι’ αυτό;”» δήλωσε σε ενημέρωση στο Λονδίνο αυτή την εβδομάδα.

Είπε ότι απαιτείται πιο σθεναρή δράση τόσο για τη δημιουργία αποθεμάτων εμβολίων κατά του H5N1 όσο και για την πρόληψη της κυκλοφορίας του ιού μεταξύ των θηλαστικών. «Αν αύριο ξεσπούσε μια επιδημία του H5N1 στον άνθρωπο, δεν θα μπορούσαμε να εμβολιάσουμε τον κόσμο μέσα στο 2023», πρόσθεσε ο Farrar, ο οποίος θα γίνει επικεφαλής επιστήμονας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας τον Μάιο.

Κινδυνεύουν οι άνθρωποι;

Πόσο πιθανή είναι μια πανδημία H5N1 στον άνθρωπο; Οι ειδικοί σε θέματα μολυσματικών ασθενειών λένε ότι ο κίνδυνος παραμένει σε μεγάλο βαθμό περιορισμένος στον ζωικό πληθυσμό: 50 εκατομμύρια πτηνά, συμπεριλαμβανομένων των πουλερικών, έχουν πεθάνει από τον ιό ή έχουν θανατωθεί σε αυτή την επιδημία, σύμφωνα με το ECDC. Σε δεκάδες χώρες, όπως η Ιαπωνία, η Γαλλία και οι ΗΠΑ, έχουν πραγματοποιηθεί σφαγές μεγάλης κλίμακας. Ο ΠΟΥ δήλωσε αυτό το μήνα ότι η γρίπη των πτηνών είναι «ακόμα ένας ιός των πτηνών» και ότι η απειλή, συμπεριλαμβανομένης της μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο, «είναι χαμηλή».

Η γρίπη των πτηνών είναι ένα «επαναλαμβανόμενο πρόβλημα» που χαρακτηρίζεται από σποραδικά εποχικά ξεσπάσματα, σύμφωνα με τον Γκρεγκόριο Τόρες, επικεφαλής του επιστημονικού τμήματος του WOAH. Αλλά πολλές χώρες αναφέρουν τώρα κρούσματα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, είπε. «Η εποχικότητα που [παλαιότερα] παρατηρούσαμε δεν υπάρχει πλέον».

Οι αλλαγές στις μεθόδους εκτροφής πουλερικών και η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη, που αναγκάζει τα άγρια πτηνά να αλλάξουν τα πρότυπα μετανάστευσης, καθώς και η αυξημένη μετακίνηση μεταξύ χωρών τόσο των ζώων όσο και των ανθρώπων, βρίσκεται πίσω από την αύξηση των κρουσμάτων, είπε. «Ο ιός μπορεί να μεταδοθεί από μολυσμένες ζωοτροφές, μολυσμένα τρόφιμα, επίσης μολυσμένα φορτηγά», πρόσθεσε ο Torres.

Ένας κρίσιμος παράγοντας είναι ο τρόπος με τον οποίο εξελίσσεται ο H5N1, ο οποίος σύμφωνα με τους επιστήμονες μπορεί να συμβεί με δύο τρόπους: είτε μέσω μιας γραμμικής σειράς μεταλλάξεων που καθιστά τον ιό πιο αποτελεσματικό στην εξάπλωση μέσω ενός συγκεκριμένου ζωικού είδους- είτε μέσω ανασυνδυασμού, όταν δύο διαφορετικά στελέχη του ιού προσβάλλουν ταυτόχρονα κύτταρα ξενιστών και ανταλλάσσουν γονίδια – οδηγώντας σε μεγαλύτερα εξελικτικά άλματα. «Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πότε ή πού θα συμβεί [μια μετάλλαξη]», δήλωσε ο David Heymann, καθηγητής επιδημιολογίας μολυσματικών ασθενειών στη Σχολή Υγιεινής και Τροπικής Ιατρικής του Λονδίνου. «Αυτό που είναι σημαντικό είναι να παρακολουθείτε τις λοιμώξεις».

Τι μέτρα λαμβάνονται;

Τι γίνεται για την αναχαίτιση της εξάπλωσης; Οι εμπειρογνώμονες συμφωνούν ότι τα μέτρα επιτήρησης που εφαρμόζονται ήταν επαρκή για τον εντοπισμό και την απομόνωση της νόσου, παρά το τεράστιο κόστος για τους παραγωγούς τροφίμων και άλλες ομάδες. Ο Torres δήλωσε ότι η εστίαση θα πρέπει να συνεχίσει να είναι στη «βιοασφάλεια», ή στην ενεργή αναζήτηση των άρρωστων ζώων για την απομόνωσή τους από τα υγιή. «Είναι σίγουρα το πιο αποτελεσματικό εργαλείο για να αποφευχθεί η μόλυνση των ζώων», δήλωσε ο Torres.

Πρόσθεσε ότι ο κίνδυνος για τον άνθρωπο, αν και εξακολουθεί να είναι συνολικά χαμηλός, «πιθανώς δεν ήταν ποτέ τόσο υψηλός». Προειδοποίησε ότι το κοινό θα πρέπει να είναι προσεκτικό στον χειρισμό νεκρών πτηνών στη φύση, μια από τις συνήθεις οδούς μετάδοσης στον άνθρωπο. Στο Λονδίνο και σε πολλές άλλες πόλεις, τα δημοτικά συμβούλια έχουν προειδοποιήσει τους πολίτες να μην ταΐζουν πουλιά σε πάρκα.

Από την πλευρά του ο Richard Ebright, καθηγητής χημείας και χημικής βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Rutgers, δήλωσε ότι είναι «σαφές» ότι θα πρέπει να ληφθούν περαιτέρω μέτρα για τη μείωση του μολυσματικού δυναμικού του H5N1. Προέτρεψε να τερματιστούν δύο δραστηριότητες που θα μπορούσαν να επιτρέψουν στους ιούς της γρίπης των πτηνών να κάνουν το άλμα στον άνθρωπο: η εκτροφή γουνοφόρων ζώων και η έρευνα gain-of-function, κατά την οποία καλλιεργούνται παθογόνοι οργανισμοί για να βοηθήσουν τους επιστήμονες να κατανοήσουν πώς συμπεριφέρονται. Καμία από τις δύο αυτές δραστηριότητες «δεν προσφέρει οφέλη που να αντισταθμίζουν τους κινδύνους», είπε ο Ebright.

Τα εμβόλια

Όσο για τα διαθέσιμα μέτρα αντιμετώπισης, σύμφωνα με τον ΠΟΥ έχουν αναπτυχθεί κάποια εμβόλια κατά της λοίμωξης από τον H5N1 για χρήση στον άνθρωπο, αλλά δεν έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως.

«Αρκετοί κατασκευαστές έχουν αναπτύξει πρωτότυπα εμβόλια Η5 που μπορούν να εγκριθούν όταν και αν εμφανιστεί ένα πανδημικό στέλεχος Η5Ν1», ανέφερε, προσθέτοντας ότι το πιο σημαντικό εργαλείο είναι ο εντοπισμός των θετικών κρουσμάτων και η παρακολούθηση των επαφών τους στο πλαίσιο των ερευνών ρουτίνας για την εκδήλωση επιδημιών. Διατίθενται επίσης αντιιικά φάρμακα κατά της γρίπης.

Μόνο μια χούφτα χώρες, όπως η Ρωσία, η Κίνα και η Αίγυπτος, έχουν εμβολιάσει τα ζώα κατά της γρίπης των πτηνών τα τελευταία τρία χρόνια. Αλλά με τα εμβόλια να μην μπορούν να προσφέρουν ανοσία ή πλήρη προστασία από τη νόσο, πολλοί ειδικοί λένε ότι το ασφαλέστερο μέτρο είναι ο διαχωρισμός των άρρωστων και των υγιών ζώων.

Για τη μακροπρόθεσμη προστασία των ανθρώπων, ο Farrar τάσσεται υπέρ της δημιουργίας ενός παγκόσμιου αποθέματος εμβολίων «για κάθε στέλεχος γρίπης που υπάρχει στο ζωικό βασίλειο μέσω τουλάχιστον μελετών φάσης 1 και φάσης 2 [σε ανθρώπους], έτσι ώστε να γνωρίζουμε ότι τα εμβόλια είναι ασφαλή και ανοσογόνα και ότι θα μπορούσαμε να τα παρασκευάσουμε εύκολα».