Social media: Ήρθε το τέλος για τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης;

Για περισσότερο από μια δεκαετία, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν φέρει πιο κοντά τους ανθρώπους σε μια χούφτα πλατφόρμες, κυρίως το Facebook, το Instagram και το Twitter. Όμως, σε μια προσπάθεια να τροφοδοτήσουν την αχαλίνωτη επιθυμία για ανάπτυξη, αυτές οι πλατφόρμες έχουν μετατραπεί από μέρη για σύνδεση ανθρώπων σε κανάλια ψυχαγωγίας. Καθώς οι μεγάλοι παίκτες έχουν μετατραπεί σε ένα χαοτικό συνονθύλευμα κραυγών και χορηγούμενου περιεχομένου, οι αποξενωμένοι χρήστες καταφεύγουν σε ένα σωρό νέες πλατφόρμες, όπως γράφει το Insider.

Πολλοί νέοι, έχουν βρει καταφύγιο σε στενούς ιδιωτικούς κύκλους, όπως ομαδικές συνομιλίες. Σε αυτούς τους μικρότερους χώρους, με φίλους και οικογένεια, δεν αισθάνονται την πίεση να ποστάρουν συνεχώς. Αυτά τα καταφύγια είναι απαλλαγμένα από τη χιονοστιβάδα του 24ωρου σχολαστικά επιμελημένου περιεχομένου, διαφημίσεων και εκστρατειών διαφόρων brand. Αντί για την άβολη εμπειρία που μοιάζει με εμπορικό κέντρο, οι ομαδικές συνομιλίες είναι περισσότερο σαν ένα οικείο δείπνο στο σπίτι ενός φίλου.

Οι άνθρωποι στρέφονται επίσης προς μια νέα σειρά πλατφορμών μέσων κοινωνικής δικτύωσης που έχουν εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια για να αξιοποιήσουν το κενό που αφήνει η φθορά των γνωστών μεγάλων, σύμφωνα με το Insider. Μερικοί από τους νεοεισερχόμενους προσπαθούν να αναδημιουργήσουν τις αυθεντικές κοινωνικές εμπειρίες χωρίς το χάος που προσέφεραν οι μεγάλες πλατφόρμες, ενώ άλλοι πειραματίζονται με ριζοσπαστικές ιδέες για να επανεκκινήσουν την ιδέα από την αρχή.

Μέχρι στιγμής, κανένας από τους νέους ιστότοπους δεν μπορεί να ανταγωνιστεί το τεράστιο μέγεθος των παλαιών, κεντρικών δικτύων, αλλά προσφέρουν κάποια ελπίδα. Καθώς οι άνθρωποι βαριούνται τις τοξικές και εθιστικές πλατφόρμες που υπονομεύουν την πραγματική κοινωνική σύνδεση, αυτό το νέο κύμα πρωτοεμφανιζόμενων με επίκεντρο την κοινωνική ζωή θα μπορούσε να καταλήξει να παράγει ένα πιο υγιές διαδικτυακό περιβάλλον.

Γίνεται ολοένα και πιο ξεκάθαρο ότι το πάρτι της μεγάλης πλατφόρμας έχει τελειώσει. Αντί όμως να γράφεται ο θάνατος των social media, ίσως είναι η αρχή μιας καλύτερης εποχής. Αυτό το Insider το αποκαλεί Great Social Media Splittering – δηλαδή η Μεγάλη Διάσπαση των Κοινικών Δικτύων.

Το «πολυσύμπαν» έρχεται

Μεγάλες πλατφόρμες όπως το Facebook έχουν εγκαταλείψει εδώ και καιρό τον στόχο τους να “φέρουν τον κόσμο πιο κοντά” υπέρ “σχεδίων με κίνητρα κέρδους και αφοσίωσης” που μας κρατούν γαντζωμένους και προωθούν την ανάπτυξη, σύμφωνα με τον Μπεν Γκρόσερ, καλλιτέχνη και συνεργάτη στο Berkman Klein Center for Internet & Society του Χάρβαρντ. Μεγάλος αριθμός ερευνών διαπίστωσε ότι αυτή η αλλαγή στις προτεραιότητες των εταιρειών έχει διαμορφώσει τους καθημερινούς χρήστες προς το χειρότερο.

Μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα μπορούσαν να προκαλέσουν αύξηση των διατροφικών διαταραχών και αρνητική αυτοεκτίμηση σε άνδρες και γυναίκες. Και οι ερευνητές έχουν διατυπώσει τη θεωρία ότι συγκεντρώνοντας ανθρώπους με ανόμοιες απόψεις σε μια απρόσωπη μάχη σώμα με σώμα, η τεχνολογία που υποτίθεται ότι μας έφερε κοντά μας έχει κάνει πιο πολωμένους. Σε γενικές γραμμές, η πάντα ανοιχτή φύση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι αφύσικη. Δεν πρέπει να μιλάμε τόσο πολύ, και η ανάρτηση μπροστά σε χιλιάδες ανθρώπους κάθε μέρα προκαλεί τη διακοπή της ικανότητάς μας να επικοινωνούμε.

Όμως, παρ’ όλα τα μειονεκτήματά του, πολλοί έχουν αποκτήσει εξάρτηση από μεγάλες πλατφόρμες. Πολλοί «ψάχνονται» μεταπηδώντας από τη μια νέα πλατφόρμα στην άλλη — Discord, Bluesky, Threads. Το μοτίβο είναι το ίδιο: εγγράφονται για την δημοφιλή, νέα εφαρμογή, παίζουν μαζί της για λίγες μέρες και μετά την εγκαταλείπουν γρήγορα.

Ο Τσαντ Ραχέντρα-Νικολούτσι, ο οποίος ερευνά την ψηφιακή δημόσια υποδομή στο Πανεπιστήμιο Amherst της Μασαχουσέτης, είπε στο Insider ότι υπάρχει μια επανεκκίνηση τώρα και ότι το μέλλον των social media μπορεί να είναι “πιο ιδιωτικό και πιο κατακερματισμένο”. Σε μια λευκή βίβλο που δημοσιεύθηκε νωρίτερα φέτος, ο ίδιος και οι συνάδελφοί του οραματίστηκαν έναν «πολυσχιδές σύμπαν» που αποτελείται από υπάρχουσες πλατφόρμες και ένα οικοσύστημα «πολύ μικρών διαδικτυακών πλατφορμών» — ιδιωτικές κοινότητες και εξειδικευμένες υπηρεσίες που φιλοξενούν συνομιλίες οικείων προσώπων ή αφορούν συγκεκριμένα ενδιαφέροντα, που δεν εξυπηρετούνται επαρκώς από τη σημερινή ψηφιακή δημόσια σφαίρα.

Κατά κάποιο τρόπο, η πληθώρα είναι ήδη εδώ. Οι άνθρωποι μπορούν να είναι ενεργοί σε μια ντουζίνα εφαρμογές μέσων κοινωνικής δικτύωσης, και να χρησιμοποιούν την καθεμία για έναν μοναδικό σκοπό και κοινό. «Δημόσιες» πλατφόρμες όπως το LinkedIn και το X, πρώην Twitter, μπορεί να χρησιμοποιούνται αποκλειστικά ως εργαλεία για προωθητικές ενέργειες και προβολή. Για συναναστροφές, μπορεί να χρησιμοποιούν διάφορες κλειστές, ιδιωτικές ομάδες, όπως τα νήματα του iMessage και τη λίστα στενών φίλων του Instagram, όπου μπορούν να είναι πιο αυθόρμητοι. Αλλά ενώ αυτή η ρύθμιση λειτουργεί κανονικά προς το παρόν, είναι μια λύση συνονθύλευμα.

Διαδικτυακές πόλεις

Ανεξάρτητα από το πόσο διασκεδαστικές είναι οι ομαδικές συνομιλίες και οι διαδικτυακές εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης όπως το BeReal, οι μεγάλες πλατφόρμες προσφέρουν viral περιεχόμενο και παγκόσμιες συνομιλίες.

Η Ρεμπέκα Ρίνκεβιτς, διευθύντρια του Ινστιτούτου για την επανεκκίνηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, δεν περιμένει ότι οι γιγάντιες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης θα πεθάνουν σύντομα – ή ποτέ – καθώς η προσβασιμότητα τους έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στα πάντα όλα, από την παρακολούθηση φυσικών κρίσεων μέχρι τον ακτιβισμό. Όμως, καθώς η προσοχή των ανθρώπων διασπάται σε δεκάδες πλατφόρμες, πιστεύει ότι «η κυβέρνηση και το κοινό θα πρέπει να εργαστούν σκληρότερα για να συμμετάσχουν σε διαδικτυακό διάλογο», είπε.

Ο Μάικ Μακιού, Διευθύνων Σύμβουλος του Flipboard, πιστεύει ότι η επόμενη μεγάλη, κοινωνική πλατφόρμα πρέπει να συγκεντρώσει τα οφέλη και των δύο κόσμων, και ανέφερε σχετικά στο Insider: «την ποιότητα και την εμπιστοσύνη σε μικρές, διαφανείς κοινότητες με την ικανότητα αυτές οι ποιοτικές συνομιλίες να αγγίζουν εκατομμύρια».

Αλλά αντί για μια πλατφόρμα που καταφέρνει να ικανοποιεί τους πάντες, το μέλλον των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μοιάζει περισσότερο με ένα δίκτυο πλατφορμών που προσφέρουν στους ανθρώπους μια εξατομικευμένη εμπειρία. Το ιδανικό σύστημα όχι μόνο θα σας επέτρεπε να μεταβείτε σε νέες κοινωνικές εφαρμογές χωρίς να χάσετε το δίκτυό σας ή το προφίλ σας, αλλά και να τις συνδέσετε μεταξύ τους, ώστε να μπορείτε να δημοσιεύετε σε μία και ένας φίλος να μπορεί να τις σχολιάζει από άλλη.

Το μέλλον των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μοιάζει περισσότερο με ένα δίκτυο πλατφορμών που προσφέρουν στους ανθρώπους μια εξατομικευμένη εμπειρία.

Πάρτε το Threads, για παράδειγμα, την προσπάθεια του Meta να δημιουργήσει έναν αντικαταστάτη του Twitter. Λειτουργεί με το πρωτόκολλο ActivityPub, πράγμα που σημαίνει ότι οι περισσότεροι από 100 εκατομμύρια χρήστες του Threads θα μπορούν τελικά να αλληλεπιδράσουν με τη Mastodon, μια κοινωνική πλατφόρμα ανοιχτού κώδικα που χρησιμοποιεί το ίδιο σύστημα κωδικοποίησης, χωρίς ποτέ να εγγραφούν σε αυτό. Ομοίως, στο Mastodon, οι άνθρωποι μπορούν να δημιουργήσουν τις δικές τους ιδιωτικές, μικρές κοινότητες, ενώ έχουν ακόμα την επιλογή  να μοιραστούν το περιεχόμενό τους με τους υπόλοιπους πάνω από 10 εκατομμύρια χρήστες της πλατφόρμας.

Σκεφτείτε το σαν μια πόλη. Ίσως το σπίτι σας (ο λογαριασμός) να βρίσκεται στη γειτονιά Threads ή Mastodon. Περνάτε πολύ χρόνο στο εσωτερικό του σπιτιού σας μιλώντας με στενούς φίλους σε ομαδικές συνομιλίες και ιδιωτικές λίστες, αλλά κάνετε και έναν περίπατο επίσης για να δείτε τι συμβαίνει στη γειτονιά σας — μια περιορισμένη ομάδα ανθρώπων που σας αρέσει να περνάτε χρόνο στο διαδίκτυο. Μερικές φορές, βγαίνετε στην παγκόσμια πλατεία της πόλης για να ακούσετε τι λένε άνθρωποι σε διαφορετικές κοινότητες σε όλο τον κόσμο. Μερικές φορές συμβάλλετε ακόμη και στη συζήτηση ή αναρτάτε αφίσες για να προωθήσετε τη δουλειά σας.

Αυτό το είδος ανοιχτού, αποκεντρωμένου συστήματος θα βοηθούσε στην κατάρρευση των περιφραγμένων κήπων μεγάλων πλατφορμών, των οποίων η ενιαία προσέγγιση είχε εξαιρετικά επιζήμια αποτελέσματα. Αντί να ζουν στην πόλη του Facebook σύμφωνα με τους νόμους του Facebook, η αποκεντρωμένη προσέγγιση προσφέρει σε όλους περισσότερο έλεγχο της εμπειρίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και επιτρέπει στους ανθρώπους να επιλέγουν τις κοινότητες και τις ροές δεδομένων που τους ενδιαφέρουν και τους βολεύουν περισσότερο.

Αν και καμία από αυτές τις πλατφόρμες δεν έχει προσπαθήσει να βγάλει χρήματα, ωστόσο, υπάρχουν ποικίλοι επιχειρηματικοί δρόμοι: Όπως το Threads, οι πλατφόρμες θα μπορούσαν να στραφούν σε διαφημίσεις εντός εφαρμογής ή όπως το Mastodon, οι πλατφόρμες θα μπορούσαν να στραφούν σε επιχορηγήσεις, δωρεές και χορηγίες. Δεδομένου ότι το επιχειρηματικό μοντέλο διαμορφώνει τον τρόπο λειτουργίας της πλατφόρμας, οι άνθρωποι θα είναι ελεύθεροι να δημιουργήσουν αγορές στις πλατφόρμες που προτιμούν.

Το Mastodon και το Bluesky, ένα αποκεντρωμένο κοινωνικό δίκτυο που υποστηρίζεται από τον Τζακ Ντόρσεϊ, μπορούν ίσως να αντικαταστήσουν το Twitter. Οι τακτοποιημένες πλατφόρμες τους ταιριάζουν ήδη με την ποιότητα του λόγου που υπήρχε στο Twitter, αν και όχι στην ίδια κλίμακα. Και αυτό είναι το μόνο πρόβλημα με αυτές τις πλατφόρμες: Δεν είναι συμβατές μεταξύ τους ή αρκετά μεγάλες από μόνες τους για να αντικαταστήσουν τους σημερινούς γίγαντες. Ενώ γίνονται προσπάθειες να γεφυρωθούν και να επιτραπεί στους χρήστες να αλληλεπιδρούν στις πλατφόρμες, καμία δεν έχει αποδειχθεί επιτυχής.

Εάν αυτές και άλλες αποκεντρωμένες πλατφόρμες βρουν έναν τρόπο να συγχωνευθούν σε ένα μεγαλύτερο οικοσύστημα, θα αναγκάσουν τις μεγάλες πλατφόρμες να αλλάξουν τον ρυθμό τους για να συμβαδίσουν. Και η ελπίδα είναι ότι αυτό το μέλλον θα αποφέρει έναν πιο ισορροπημένο και ρυθμισμένο διαδικτυακό τρόπο ζωής.

Ένα πιο υγιές διαδίκτυο

Στην καλύτερη περίπτωση, ο Στιβ Τεϊξέιρα επικεφαλής προϊόντων της Mozilla, είπε ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διευκόλυναν τη σύνδεση, ανεξάρτητα από γεωγραφικά ή χρονικά όρια, και βοηθούν τους ανθρώπους να μένουν ενημερωμένοι, να συναντούν νέες ιδέες και να έχουν πρόσβαση σε ζωτικές υπηρεσίες. Προς το παρόν, ωστόσο, “δεν κάνει κανένα από αυτά τα πράγματα ιδιαίτερα καλά”, είπε στο Insider.

Το πρόβλημα είναι ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσπαθούν να κάνουν πάρα πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Τα διασπασμένα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα επέτρεπαν σε καθεμία από τις βασικές λειτουργίες του Διαδικτύου να ευδοκιμήσουν στο δικό της πλαίσιο — θα μπορούσατε να μείνετε σε επαφή με μέλη της οικογένειας και να συμβαδίζετε με τους πολιτικούς σας εκπροσώπους χωρίς οι προσωπικές σας αναμνήσεις να σφηνώνονται ανάμεσα στο πολιτικό δράμα.

Το άλλο πρόβλημα είναι ότι οι χρήστες έχουν πολύ μικρό έλεγχο σε αυτό που βιώνουν στο διαδίκτυο. Μελέτες έχουν δείξει ότι η υπερφόρτωση ειδήσεων από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να προκαλέσει στρες, άγχος, κόπωση και έλλειψη ύπνου. Με τον εκδημοκρατισμό των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι χρήστες μπορούν να ανατρέψουν αυτές τις αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, παίρνοντας μεγαλύτερο έλεγχο με ποιον σχετίζονται, τι βλέπουν στις ροές δεδομένων τους και πώς οι αλγόριθμοι επηρεάζουν την κοινωνική τους εμπειρία. Και κατανέμοντας το χρόνο μας σε μια ποικιλία πλατφορμών – η καθεμία με διαφορετική προσέγγιση στη συγκράτηση περιεχομένου – το οικοσύστημα διαδικτυακής επικοινωνίας καταλήγει να αντικατοπτρίζει καλύτερα την ποικιλομορφία των ανθρώπων που το χρησιμοποιούν. Οι άνθρωποι που επιθυμούν να κρατήσουν τα δεδομένα τους για τον εαυτό τους μπορούν να ζήσουν μέσα σε στενούς κύκλους. Όσοι δεν θέλουν μια 24ωρη χιονοστιβάδα πολωτικού περιεχομένου μπορούν να αλλάξουν αυτό που τους δείχνει η ροή τους. Οι ακτιβιστές που θέλουν να διαδώσουν ένα μήνυμα μπορούν ακόμα να φτάσουν εκατομμύρια. Η λίστα συνεχίζεται.

«Αντί οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και οι χρήστες να πρέπει να επικαλούνται, να σπρώχνουν και να ενθαρρύνουν τις πλατφόρμες να αλλάξουν», είπε ο Ραντζέντρα-Νικολούτσι, «η αποκέντρωση θα τους επέτρεπε να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους, επιτρέποντας πολλές διαφορετικές απαντήσεις στο ερώτημα: «Πώς θα έπρεπε η πλατφόρμα X να λειτουργεί για να συνυπάρχει;».

Η προσαρμογή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στις ανάγκες των χρηστών θα μπορούσε να φέρει επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο περνάμε χρόνο στο διαδίκτυο. Η εναλλαγή αλγορίθμων με κίνητρα προώθησης viral περιεχομένου προς όφελος αυτών που έχουν απήχηση σε διαφορετικά είδη κοινού, για παράδειγμα, μπορεί να μειώσει την προκατάληψη και την πόλωση. Και οι ειδικοί έχουν διαπιστώσει ότι μια συλλογή δικτύων θα «βελτιστοποιηθεί αποκλειστικά για το δημόσιο καλό», αντί να πέσει στις παγίδες των παραδοσιακών πλατφορμών – μια ανθυγιεινή εμμονή με τις μετρήσεις και τις ανούσιες αλληλεπιδράσεις.

Είναι δύσκολο να προβλεφθεί το μέλλον, τουλάχιστον όταν πρόκειται για διαδικτυακές υπηρεσίες όπου οι νέες εφαρμογές μπορούν να γίνουν viral —και στη συνέχεια να αποτύχουν— αστραπιαία, αλλά η διάλυση μονολιθικών πλατφορμών μέσων κοινωνικής δικτύωσης και η άνοδος μυριάδων νέων κοινωνικών εμπειριών έχει γίνει αισθητή σαν μια επείγουσα, πολύ καθυστερημένη τροπή των γεγονότων. Έχει ωθήσει εκατομμύρια να αμφισβητήσουν το status quo και να αποζητήσουν μια πιο υγιή σχέση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κανείς δεν ξέρει πώς θα είναι η επόμενη μεγάλη κοινωνική πλατφόρμα, αλλά μέχρι να εμφανιστεί οι χρήστες θα πρέπει να αναμένουν να συνεχίζεται αυτή η διασπασμένη και νομαδική διαδικτυακή κοινωνική ζωή.