Η Αριστερά ως ανάγκη

«Κοινωνικές κατακτήσεις που θεωρούνταν αυτονόητα κεκτημένα αποτελούν ξανά απ’ την αρχή επίδικα για μια κοινωνία που τείνει να φοβάται και να ιδιωτεύει ολοένα περισσότερο»

Ρωτήθηκε ο Θαλής ο Μιλήσιος τί είναι το πιο ισχυρό πράγμα στον κόσμο. Και απάντησε: ἰσχυρότατον ἀνάγκη· κρατεῖ γάρ πάντων.  Η ανάγκη κινεί τον φυσικό και ανθρώπινο κόσμο και υπερνικά τα πάντα. Πολλοί λοιπόν σήμερα ρωτούν «ποιός ο ρόλος της Αριστεράς;». Και δεν βρίσκω πιο προφανή απάντηση απ’ την ανάγκη.

Ανάγκη όμως ως προς τί;

Για ακόμη μία φορά στη πολύβουη ροή της ιστορίας, η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με αδιέξοδα και προβλήματα που σε μεγάλο βαθμό γεννά κατά κύριο λόγο η ίδια η φύση του ανθρώπου και η ανθρωπογενής δραστηριότητα. Ο πόλεμος ποτέ δεν έπαυσε, αλλά και ποτέ δεν ήταν τόσο αυτοκαταστροφικός, σταθερά τροφοδοτούμενος απ΄ την ανθρώπινη νόηση και τεχνολογία. Η υγεία παραμένει επισφαλής παρά την εκρηκτική τεχνολογική πρόοδο της νέας εποχής, είτε λόγω φυσικών πανδημικών εξάρσεων είτε εξαιτίας δικών μας ανθρώπινων (διατροφικών κ.ο.κ.) επιλογών και για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας λόγω φτώχιας, ανέχειας, εξαθλίωσης ή απάνθρωπων συνθηκών εργασίας. Οι κοινωνικές ανισότητες εξακολουθούν να διαιρούν την ανθρωπότητα και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια συνεχίζει να υπονομεύεται ακόμη και στις πιο προηγμένες κοινωνίες του δυτικού ημισφαιρίου. Μαζί, η κλιματική κρίση, η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη, η καταστροφή του περιβάλλοντος και η συστηματική αποψίλωση της βιοποικιλότητας ανοίγει ακόμη και συζητήσεις επιστημονικής φαντασίας για την ανάγκη μετεγκατάστασης της ανθρωπότητας σε άλλο πλανήτη.

Στην Ευρώπη, η άνοδος της ακροδεξιάς μετατοπίζει τη διαιρετική τομή περίπου στη μέση, όπου προοδευτικές και συντηρητικές δυνάμεις συγκρούονται σφοδρά για κοινωνικές κατακτήσεις που φάνταζαν αυτονόητα κεκτημένα πριν λίγα χρόνια. Σήμερα όμως οι κατακτήσεις αυτές αποτελούν ξανά απ’ την αρχή επίδικα για μια κοινωνία που τείνει να φοβάται και να ιδιωτεύει ολοένα περισσότερο. Περιβάλλον, κλιματική κρίση, ανθρώπινα δικαιώματα, κοινωνικές ανισότητες, προσφυγικό διχάζουν αλλά και ενώνουν. Πρόσφατο χαρακτηριστικό παράδειγμα: Προ ολίγων εβδομάδων αριστεροί, σοσιαλοδημοκρατες, πράσινοι και φιλελεύθεροι υπερψήφισαν τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό για την υποχρεωτική αποκατάσταση του κατεστραμμένου φυσικού περιβάλλοντος στα Κράτη Μέλη, τον οποίον καταψήφισε το ευρωπαϊκό λαϊκό κόμμα παρέα με τη ακροδεξιά. Αν «πρόοδο» συνιστά η δράση για την προστασία του περιβάλλοντος με το βλέμμα στις επόμενες γενιές και «συντήρηση» αποτελεί η εμμονή σε πρακτικές εφήμερης ευημερίας για λίγους, τότε ξεκάθαρα η σύγκρουση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ήταν μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών δυνάμεων. Αντίστοιχες διαιρέσεις αλλά και συγκλίσεις κυοφορούνται στην Ευρώπη για το μεταναστευτικό, το προσφυγικό, τα εργασιακά, το κράτος δικαίου και το κράτος πρόνοιας.

Μήτρα των προοδευτικών αυτών δυνάμεων παραμένει η Αριστερά συνεχίζοντας να τροφοδοτεί την ουσία του πράγματος: την ανάγκη υπέρβασης του εγώ για το εμείς. Την ανάγκη για την συλλογική αντιμετώπιση των ανθρώπινων αδιεξόδων που συνεχώς γεννά ο αλαζονικός καταναλωτισμός μας και η εμμονή στην ατομική, μοναχική και εν τέλει αυτοκαταστροφική ευημερία. Την υπέρβαση αυτή ως ιστορική ανάγκη, την αντιλαμβάνομαι ως εφάμιλλη ενός λαϊκού ξεσηκωμού ή μιας εθνοπαπελευθερωτικής επανάστασης, και όχι ως τη ρομαντική έμπνευση των αλτρουιστών Φιλελλήνων του 19^ου αιώνα.

Αυτή η Αριστερά που γεννά μπορεί και να συγκλίνει, να συναινέσει και να ενώσει.

Προϋπόθεση ότι συνεχίζει να γεννά.

* Ο Νικόλας Φαραντούρης είναι Καθηγητής του Ευρωπαϊκού Δικαίου & Δικαίου Ενέργειας στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Κάτοχος της Ευρωπαϊκής Έδρας Jean Monnet, Μέλος του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ.