ΕΕ: Είναι οικονομικός γίγαντας, αλλά πολιτικός νάνος;

«Οικονομικός γίγαντας, πολιτικός νάνος» είναι το επίθετο που χρησιμοποιείται τόσο συχνά για την Ιαπωνία και τη Γερμανία, αλλά έχει χρησιμοποιηθεί και για την ΕΕ, σύμφωνα με δημοσίευμα των FT. Πολλοί από τους ηγέτες της σήμερα θεωρούν ότι η πρόκληση είναι να βρουν την πολιτική επιρροή που θα ταιριάζει με το οικονομικό βάρος του μπλοκ. Κάτι τέτοιο δείχνουν να πιστεύουν και οι ελληνικές κυβερνήσεις, οι οποίες διαχρονικά θέτουν επί τάπητος την ανάγκη για μεγαλύτερη ενοποίηση σε οικονομικό και γεωπολιτικό επίπεδο, αλλά και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Άλλωστε και η θέσπιση του Ταμείου Ανάκαμψης αποτελεί ένα «εργαλείο» εμβάθυνσης της ΕΕ.

Πίσω στο δημοσίευμα των FT, σε οικονομικούς όρους, η ΕΕ εξακολουθεί να είναι κατώτερη των περιστάσεων. Αυτή, στην ουσία, είναι η προειδοποίηση που διατύπωσαν την περασμένη εβδομάδα δύο πρώην Ιταλοί πρωθυπουργοί: Ενρίκο Λέτα, ο οποίος παρουσίασε την έκθεσή του για την ενιαία αγορά, και τον Μάριο Ντράγκι, ο οποίος σε ομιλία του έδωσε τις πρώτες πινελιές της επικείμενης έκθεσής του για την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα.

Και οι δύο υπογραμμίζουν ότι οι οικονομικοί θεσμοί της ΕΕ χτίστηκαν για έναν διαφορετικό κόσμο, με λιγότερη διεθνή αλληλεξάρτηση και λιγότερες γεωπολιτικές απειλές.

Οι μορφές ολοκλήρωσης που υιοθετήθηκαν στις δεκαετίες του 1980 και του 1990 δεν είναι πλέον επαρκείς – και μπορούν ακόμη και να μετατραπούν σε τροχοπέδη για την ανάπτυξη.

Έκθεση Λέτα: «Δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο» για την Ευρώπη

Τι πήγε λάθος

Η Ευρώπη εξακολουθεί να μην εκμεταλλεύεται επαρκώς το μέγεθός της. Όπως σημειώνει ο Λέτα, ορισμένοι τομείς έμειναν εκτός της ενιαίας αγοράς για πολιτικούς λόγους- άλλοι -ιδίως οι υπηρεσίες και τα στοιχεία δεδομένων- παραμελήθηκαν επειδή αποτελούσαν λιγότερο σημαντικό μέρος του διακρατικού εμπορίου απ’ ό,τι έχουν γίνει έκτοτε.

Ως αποτέλεσμα, ορισμένοι από τους πιο ζωτικούς τομείς σήμερα παραμένουν στην πραγματικότητα εθνικοί, απελπιστικά μικροί, ιδίως την ώρα που οι ανταγωνιστές απολαμβάνουν αγορές μεγέθους μιας ηπείρου, όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα.

Ο Λέτα και ο Ντράγκι εστιάζουν στην άμυνα, τις τηλεπικοινωνίες και τις ενεργειακές υποδομές ως τομείς που πρέπει να γίνουν πραγματικά ευρωπαϊκές αγορές. Πολλοί άλλοι κλάδοι δεν είναι τόσο «ενιαίοι» όσο οι παραπάνω. Και όλοι οι τομείς υποφέρουν από την έλλειψη μιας απρόσκοπτης τραπεζικής και κεφαλαιαγοράς.

Η βασική πρόταση

Τι θα πρέπει να γίνει; Μία από τις πιο σημαντικές προτάσεις του Λέτα είναι για ένα «28ο σχήμα» στο εταιρικό δίκαιο – ένας επιχειρηματικός κώδικας σε επίπεδο ΕΕ, στον οποίο θα μπορούσαν να ενταχθούν οι ευρωπαϊκές εταιρείες και ο οποίος θα διευκόλυνε την ανάπτυξη και την προσέλκυση επενδυτών από ολόκληρη την ΕΕ (και πέραν αυτής), χωρίς να χρειάζεται να περιηγηθούν σε 27 σύνολα κανόνων για τα πάντα, από την αδειοδότηση έως τα δικαιώματα των πιστωτών.

Αυτή θα μπορούσε να είναι η μοναδική πολιτική που προσφέρει βαθιές αλλαγές, αποφεύγοντας το πολιτικό δίλημμα της εναρμόνισης των εθνικών κανόνων. Ένας καλά σχεδιασμένος, ελάχιστα γραφειοκρατικός επιχειρηματικός κώδικας της ΕΕ θα μπορούσε να αλλάξει τα δεδομένα για την ικανότητα των μικρών επιχειρήσεων και των νεοφυών επιχειρήσεων να επεκταθούν γρήγορα.

Άλλες ιδέες περιλαμβάνουν μια «πέμπτη ελευθερία» (πέραν εκείνων για τους ανθρώπους, τα αγαθά, τις υπηρεσίες και το κεφάλαιο) για την εκπαίδευση, την καινοτομία και την έρευνα, ώστε να διευκολυνθεί, για παράδειγμα, η επεξεργασία δεδομένων σε ευρωπαϊκή κλίμακα – με ισχυρή προστασία των καταναλωτών.

Ο Λέτα επιθυμεί επίσης έναν πολύ πιο ολοκληρωμένο ευρωπαϊκό τομέα υγείας.

Μεγαλύτερη ενοποίηση

Πέρα από τις συγκεκριμένες πολιτικές, υπάρχει και η πολιτική. Για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της ενιαίας αγοράς, δεν υπάρχει κανένας τρόπος να αποφευχθεί η ενισχυμένη διακυβέρνηση σε επίπεδο ΕΕ. Ο Λέτα συνιστά μεγαλύτερη χρήση κανονισμών (οι οποίοι είναι πανομοιότυποι για όλους, σε αντίθεση με τις οδηγίες, τις οποίες τα κράτη μέλη εφαρμόζουν κατά το δοκούν) και ισχυρότερες ρυθμιστικές αρχές της ΕΕ. Σωστά επιθυμεί αποτελεσματικότερη επιβολή των κανόνων της ενιαίας αγοράς.

Είναι επίσης αναπόφευκτο να διαχειριστούμε περισσότερες δημόσιες δαπάνες από κοινού – μέσω κοινών προμηθειών, εναρμονισμένων συστημάτων επιδοτήσεων ή περισσότερου κοινού χρέους για κοινά δημόσια αγαθά. Εξίσου σημαντική είναι η αξιοποίηση του ιδιωτικού κεφαλαίου. Ο Λέτα βάζει στο στόχαστρο μια ιερή αγελάδα της ΕΕ – το διαρθρωτικό εμπορικό πλεόνασμα – καταγγέλλοντας «την ετήσια εκτροπή περίπου 300 δισ. ευρώ από τις αποταμιεύσεις των ευρωπαϊκών οικογενειών … κυρίως στην αμερικανική οικονομία». Η λύση του είναι μια «ένωση αποταμιεύσεων και επενδύσεων», όπου τα νοικοκυριά θα μπορούν εύκολα να επενδύουν σε πολλά υποσχόμενες εταιρείες της ΕΕ.

Ποιοι κλάδοι χρειάζονται εξυγίανση

Οι πολιτικοί πρέπει να είναι προετοιμασμένοι για την εξυγίανση σε ευαίσθητους κλάδους, από τις τηλεπικοινωνίες (όπου ο Ντράγκι μετρά τουλάχιστον 34 φορείς έναντι ελάχιστων των ΗΠΑ και της Κίνας) έως τα χρηματοπιστωτικά, τις σιδηροδρομικές μεταφορές και τις επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας. Εδώ απαιτείται προσοχή για να μη χαθούν οι ίσοι όροι ανταγωνισμού στην Ευρώπη και υπάρξει κατακερματισμός. Η Ευρώπη θα μπορούσε αναμφίβολα να έχει λιγότερους τηλεπικοινωνιακούς φορείς, αλλά κάθε καταναλωτής σε κάθε χώρα πρέπει να έχει πραγματική επιλογή προμηθευτή.

Όλα αυτά είναι δύσκολα πολιτικά και οι ηγέτες την περασμένη εβδομάδα απέφυγαν την πρόκληση. Αλλά ένα βασικό μήνυμα του Λέτα είναι η ανάγκη να δούμε δύο πράγματα ως τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: αφενός την εμβάθυνση της ενιαίας αγοράς και αφετέρου τους στρατηγικούς στόχους του πράσινου και ψηφιακού μετασχηματισμού της Ευρώπης και τη διασφάλιση του μπλοκ από την εξάρτηση από γεωπολιτικούς αντιπάλους. Ο πολλαπλασιασμός της οικονομικής ολοκλήρωσης αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη οτιδήποτε άλλου.

Αυτή η σύνδεση γίνεται πολύ σπάνια. Η εμβάθυνση της ενιαίας αγοράς κινδυνεύει να πεθάνει από…πλήξη, καθώς πρόκειται για ένα τεχνικό ζήτημα με μικρή πολιτική ανταμοιβή. Δεν ανακύπτουν λαϊκές φωνές για αυτί και πολλά ειδικά συμφέροντα που επιθυμούν να διατηρήσουν συγκεκριμένα πλεονεκτήματα.

Αλλά το ίδιο ίσχυε και για το αρχικό πρόγραμμα της ενιαίας αγοράς. Χρειάστηκαν όλες οι πολιτικές προσπάθειες ηγετών τόσο ισχυρών και τόσο διαφορετικών όσο ο Ζακ Ντελόρ και η Μάργκαρετ Θάτσερ για να το κάνουν πραγματικότητα. Οι ηγέτες που άκουσαν τον Λέτα την περασμένη εβδομάδα πρέπει να αποδείξουν ότι μπορούν να κάνουν το ίδιο.