ΦΠΑ: Προεκλογικά «παιχνίδια» με τη μείωση των φόρων – Η σύγκριση με την Ευρώπη

Στο τραπέζι της προεκλογικής αντιπαράθεσης βρέθηκαν για μία ακόμη φορά οι έμμεσοι φόροι και συγκεκριμένα ο ΦΠΑ στα τρόφιμα και οι ειδικοί φόροι κατανάλωσης στα καύσιμα με κυβέρνηση και αντιπολίτευση να διασταυρώνουν τα ξίφη τους για το αν μπορεί ή πρέπει να μειωθούν ή όχι οι συγκεκριμένοι φόροι.

Αν δεν υπήρχε η ακρίβεια, η συζήτηση αυτή θα περιστρεφόταν μόνο γύρω από τις επιπτώσεις που θα είχε το συγκεκριμένο μέτρο στα έσοδα του κράτους. Όμως, όταν τα τρόφιμα καλπάζουν στα ράφια των σούπερ – μάρκετ και στους πάγκους των λαϊκών αγορών, τότε ξεπερνάει η συζήτηση αυτή τους σκληρούς αριθμούς του προϋπολογισμού και αγγίζει σχεδόν αποκλειστικά τις συνθήκες διαβίωσης των νοικοκυριών.

ΟΟΣΑ: Οι φόροι καταπίνουν τους μισθούς των Ελλήνων – 4 στα 10 ευρώ πάνε σε φόρους και εισφορές

Η κυβέρνηση επιμένει ότι μία μείωση του ΦΠΑ το μόνο που θα δημιουργήσει είναι πρόβλημα στα έσοδα του κράτους και δεν θα περάσει η μείωση του συντελεστή στην τσέπη του καταναλωτή. Η αντιπαράθεση, μάλιστα, έχει οδηγήσει τα κόμματα να χρησιμοποιούν τα αποτελέσματα πολιτικών άλλων ευρωπαϊκών χωρών όπως της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Κύπρου, που το 2023 μείωσαν ή μηδένισαν τον ΦΠΑ σε συγκεκριμένα ήδη διατροφής για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, με την Ισπανία να είναι η μόνη χώρα που έχει παρατείνει το μέτρο έως τα τέλη Ιουνίου του τρέχοντος έτους.

Οι επιβαρύνσεις

Στην Ελλάδα, μόνο από τον ΦΠΑ στα τρόφιμα, το κράτος εισπράττει σε ετήσια βάση περίπου 2,5 – 3 δισ. ευρώ, με τον συντελεστή να ανέρχεται στο 13%.

Σήμερα, με ΦΠΑ 13% αντί για 24% επιβαρύνονται το ψωμί, το γάλα, το κρέας, τα ψάρια, το ελαιόλαδο, τα τυριά, τα ζυμαρικά, τα άλευρα, τα δημητριακά, τα λαχανικά, ο καφές, το τσάι, το αλάτι, το ξύδι, τα διάφορα παρασκευάσματα διατροφής με βάση τα δημητριακά, τα αλεύρια, τα άμυλα, αλλά και τα ζώντα ζώα, τα είδη για εξυπηρέτηση ατόμων με ειδικές ανάγκες, τα αγροτικά εφόδια, τα παιδικά καθίσματα αυτοκινήτου, οι πάνες για βρέφη, τα κράνη δικυκλιστών κ.λπ.

Μάλιστα στα τέλη Ιουνίου λήγει η παράταση για τον χαμηλό ΦΠΑ 13% στα ροφήματα είτε αυτά σερβίρονται στο κατάστημα είτε λαμβάνονται «σε πακέτο» ενώ στις προθέσεις της κυβέρνησης είναι να παραταθεί το ευνοϊκό αυτό φορολογικό καθεστώς για ακόμη έξι μήνες έως το τέλος του έτους για τον καφέ, το κακάο, το τσάι, το χαμομήλι, τα αφεψήματα.

Όταν κάποιος πουλάει ένα προϊόν με χαμηλότερο φορολογικό συντελεστή λογικό είναι η τιμή του να είναι μειωμένη κατά το ποσοστό αποκλιμάκωσης της φορολογίας που το διέπει. Όμως οι νόμοι της αγοράς πολλές φορές ξεπερνούν τη λογική και οι τιμές δεν ακολουθούν τη μείωση των εκάστοτε φόρων. Τα παραδείγματα πολλά και πάνω σ΄ αυτά πατάει η κυβέρνηση και δεν μειώνει τον ΦΠΑ και τους Ειδικούς Φόρους Κατανάλωσης στα καύσιμα.

Από την πλευρά της η αντιπολίτευση υποστηρίζει ότι πρέπει να μειωθούν οι φορολογικοί συντελεστές τόσο στον ΦΠΑ όσο και στους Ειδικούς Φόρους Κατανάλωσης των καυσίμων και είναι δουλειά της πολιτείας να περιφρουρήσει αυτή τη μείωση και να φθάσει στους τελικούς καταναλωτές.

Μεγάλη αντιπαράθεση έχει ξεσπάσει και για το αν το παράδειγμα της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Κύπρου ήταν επιτυχημένο καθώς αυτές οι χώρες αποφάσισαν να μειώσουν ή να μηδενίσουν τον ΦΠΑ σε συγκεκριμένα προϊόντα. Η Κύπρος και η Πορτογαλία το έκανα για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα πέρυσι, ενώ η Ισπανία το ξεκίνησε αρχές του 2023 και θα το διατηρήσει έως τα τέλη Ιουνίου μετά την τελευταία παράταση που αποφάσισε η κυβέρνησή της. Συγκεκριμένα, στην Ισπανία έχει μηδενιστεί ο ΦΠΑ εδώ και περίπου 17 μήνες σε βασικά είδη διατροφής, όπως ψωμί, αλεύρι, γάλα, αυγά, τυρί, φρούτα, λαχανικά και αρτοσκευάσματα. Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί ότι ο ΦΠΑ στα συγκεκριμένα προϊόντα και πριν ήταν πολύ χαμηλά, δηλαδή στο 4% ενώ στο μαγειρικό λάδι και τα ζυμαρικά μειώθηκε στο 5% από 10%. Στη χώρα μας που ο ΦΠΑ στα τρόφιμα είναι στο 13% αν εφαρμοστεί συντελεστής 0% το δημοσιονομικό κόστος θα είναι πολύ υψηλότερο συγκριτικά με άλλες χώρες.

Σε μηδενισμό του συντελεστή ΦΠΑ σε βασικά είδη τροφίμων όπως είναι τα φρούτα, τα λαχανικά, το κρέας, το λάδι, το ψάρι είχε προχωρήσει για ένα εξάμηνο και η Πορτογαλία από τα μέσα Απριλίου 2023 έως τα τέλη Οκτωβρίου του ίδιου έτους, ενώ ούτως ή άλλως σε πολλά άλλα είδη πρώτης ανάγκης εφαρμόζει χαμηλό συντελεστή ΦΠΑ 6%.

Η Κύπρος και αυτή για ένα εξάμηνο μηδένισε τον ΦΠΑ σε βασικά είδη, όπως είναι το ψωμί, το γάλα, τα αυγά, τις παιδικές τροφές, τις πάνες για τα μωρά, καθώς και τα προϊόντα για τη γυναικεία υγιεινή και τις πάνες ενηλίκων. Όπως είχε αναφέρει τότε το το κυπριακό υπουργείο Οικονομικών σε ανακοίνωσή του «το μέτρο αυτό είναι προσωρινού χαρακτήρα και θα ισχύσει από την ημερομηνία δημοσίευσης του διατάγματος μέχρι τις 31 Οκτωβρίου 2023». Μάλιστα, το Κυπριακό υπουργείο Οικονομικών εξηγούσε και τους λόγους που προχώρησε σε αυτή την κίνηση και δεν ήταν άλλος από την «ανακούφιση των νοικοκυριών στην αντιμετώπιση των αυξημένων τιμών σε βασικά προϊόντα που οφείλονται σε εξωτερικούς παράγοντες λόγω των αυξήσεων που έχουν επέλθει διεθνώς και των συνεχών κρίσεων που ταλανίζουν τις οικονομίες και επηρεάζουν αρνητικά τις εφοδιαστικές αλυσίδες».

Ενδιαφέρον, όμως, έχει να δει κανείς τα αποτελέσματα των μέτρων αυτών όσον αφορά στην εξέλιξη του πληθωρισμού τροφίμων σε Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία και Κύπρο.

Η Eurostat

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat στην Ελλάδα τον Σεπτέμβριο του 2021 ο πληθωρισμός τροφίμων ήταν στο 3,6% για να σκαρφαλώσει σε πάνω από 15% τον Ιανουάριο του 2023, τον Απρίλιο να βρεθεί στο 5,3% (δεύτερο πιο υψηλός πληθωρισμός στην Ευρώπη) και τον περασμένο μήνα Μάιο με βάση προσωρινά στοιχεία της Eurostat να βρίσκεται περίπου στο 3%.

Στην Ισπανία ο πληθωρισμός τον τροφίμων τον Σεπτέμβριο του 2021 ήταν στο 1,5% για να σκαρφαλώσει τον Ιανουάριο του 2023 στο 15,5% και τον Απρίλιο βρέθηκε στο 4,8% σε ετήσια βάση δηλαδή λίγο κάτω από την Ελλάδα στην 3η θέση. Θα μπορούσε δηλαδή να πει κανείς ότι ο μηδενισμός του ΦΠΑ ναι μεν αποκλιμάκωσε τις τιμές στα τρόφιμα αλλά όχι με τον ρυθμό που θα ήθελαν οι Ισπανοί.

Εκεί όμως που έχει πραγματικό ενδιαφέρον είναι στην Πορτογαλία και την Κύπρο όπου το μέτρο ήταν όντως προσωρινό (κράτησε μόλις 6 μήνες και αφορούσε πολύ συγκεκριμένα προϊόντα) και η αποκλιμάκωση των τιμών των τροφίμων και μετά την επαναφορά του ΦΠΑ στα επίπεδα που ήταν πριν.
Βάσει των στοιχείων Απριλίου 2024 και σε σύγκριση με ένα χρόνο πριν ο πληθωρισμός τροφίμων στην Πορτογαλία κινείται σχεδόν στο 0% και στην Κύπρο στο 1,1% πολύ χαμηλότερα από την Ελλάδα. Συμπερασματικά, η μείωση του ΦΠΑ ναι μεν βοήθησε στην πτώση των τιμών αλλά είναι ξεκάθαρο ότι οι γενικότερες πολιτικές που ακολουθήθηκαν έπαιξαν σημαντικότερο ρόλο στον περιορισμό της ακρίβειας.

Στην Ελλάδα υπερμειωμένος συντελεστής ΦΠΑ 6% εφαρμόζεται στα φάρμακα, τα βιβλία, τις εφημερίδες, τα περιοδικά, τα εισιτήρια θεατρικών παραστάσεων και συναυλιών, την ηλεκτρική ενέργεια, το φυσικό αέριο κ.λπ. Τον ίδιο συντελεστή 6% εφαρμόζουν, το Βέλγιο, η Πορτογαλία και η Σουηδία, 5,5% η Γαλλία, ενώ η Κύπρος, η Κροατία, η Ουγγαρία, η Ιταλία, η Λιθουανία, η Λετονία, η Μάλτα και η Πολωνία έχουν 5%. Πάντως, με υπουργική απόφαση επανήλθαν οι μειωμένοι συντελεστές ΦΠΑ σε συγκεκριμένα νησιά του Αιγαίου (όχι στο σύνολο των νησιών) μετά από αρκετά χρόνια «παγώματος» του ευνοϊκού καθεστώτος λόγω μνημονιακών δεσμεύσεων. Οι εν λόγω συντελεστές εφαρμόζονται μειωμένοι κατά 30% και ορίζονται σε 17%, 9% και 4% αντίστοιχα στα νησιά Λέρο, Λέσβο, Κω, Σάμο, Χίο.