Δικαιούχοι διεθνούς προστασίας και προγράμματα κοινωνικής ενσωμάτωσης – Τι έκρινε το ΔΕΕ

Το ΔΕΕ έκρινε ότι το δίκαιο της Ένωσης επιτρέπει στα κράτη μέλη να απαιτούν από τους δικαιούχους να συμμετέχουν επιτυχώς σε εξετάσεις κοινωνικής ενσωμάτωσης, υπό την προϋπόθεση ότι λαμβάνονται υπόψη οι ατομικές τους περιστάσεις.

Στις 4 Φεβρουαρίου 2025, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξέδωσε απόφαση αναφορικά με την επιβολή υποχρεώσεων κοινωνικής ενσωμάτωσης στους δικαιούχους διεθνούς προστασίας. Το ΔΕΕ έκρινε ότι το δίκαιο της Ένωσης επιτρέπει στα κράτη μέλη να απαιτούν από τους δικαιούχους να συμμετέχουν επιτυχώς σε εξετάσεις κοινωνικής ενσωμάτωσης, υπό την προϋπόθεση ότι λαμβάνονται υπόψη οι ατομικές τους περιστάσεις.

Η υπόθεση αφορούσε έναν υπήκοο Ερυθραίας, ο οποίος αφίχθη στις Κάτω Χώρες σε ηλικία 17 ετών και αναγνωρίστηκε ως δικαιούχος διεθνούς προστασίας. Μετά την ενηλικίωσή του, οι ολλανδικές αρχές τον υποχρέωσαν να συμμετάσχει σε πρόγραμμα κοινωνικής ενσωμάτωσης και να περάσει τις σχετικές εξετάσεις εντός τριών ετών, με δυνατότητα παράτασης ενός έτους λόγω παρακολούθησης μαθημάτων κατάρτισης και παραμονής σε κέντρο υποδοχής αιτούντων άσυλο. Ωστόσο, ο δικαιούχος απουσίασε από ορισμένα μαθήματα και απέτυχε στις εξετάσεις, με αποτέλεσμα την επιβολή προστίμου 500 ευρώ και την απαίτηση εξόφλησης δανείου 10.000 ευρώ που είχε λάβει για την κάλυψη του κόστους του προγράμματος.

Το ΔΕΕ επισήμανε τη σημασία της απόκτησης γλωσσικών και κοινωνικών γνώσεων για την αποτελεσματική ένταξη των δικαιούχων διεθνούς προστασίας στην κοινωνία του κράτους μέλους υποδοχής, υπογραμμίζοντας παράλληλα ότι τα κράτη μέλη έχουν ευχέρεια να καθορίζουν σχετικούς κανόνες. Παρ’ όλα αυτά, η απόφαση τονίζει ότι οι κυρώσεις για την αποτυχία στις εξετάσεις δεν μπορούν να επιβάλλονται συστηματικά. Τέτοιες κυρώσεις είναι αποδεκτές μόνο σε περιπτώσεις αποδεδειγμένης και διαρκούς άρνησης ένταξης, και πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ατομική κατάσταση του δικαιούχου, όπως η ηλικία, το επίπεδο εκπαίδευσης, η οικονομική κατάσταση και η υγεία.

Επιπλέον, το ΔΕΕ έκρινε ότι η απαίτηση κάλυψης του πλήρους κόστους των μαθημάτων και εξετάσεων από τον δικαιούχο συνιστά υπέρμετρη επιβάρυνση, η οποία μπορεί να παρακωλύσει την ουσιαστική του ένταξη και την άσκηση άλλων δικαιωμάτων που απορρέουν από την οδηγία περί διεθνούς προστασίας. Στην προκειμένη περίπτωση, το σύστημα προστίμων της Ολλανδίας, που μπορεί να φτάσει έως τα 1.250 ευρώ, θεωρήθηκε δυσανάλογο προς τον επιδιωκόμενο στόχο της ενσωμάτωσης.

Σημειώνεται ότι η διαδικασία προδικαστικής παραπομπής δίνει στα εθνικά δικαστήρια τη δυνατότητα να ζητούν διευκρινίσεις από το ΔΕΕ σχετικά με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης. Η απόφαση του ΔΕΕ δεν επιλύει την εθνική διαφορά, αλλά δεσμεύει το εθνικό δικαστήριο και καθοδηγεί την τελική του κρίση.

H Σουζάνα Κλημεντίδη ειναι δικηγόρος