Το φαινόμενο “Τραμπ”, οι γυναίκες δημοσιογράφοι, και ο κίνδυνος για την Δημοκρατία

Στο φετινό Thessaloniki International Media Summer Academy συζητήθηκαν ανοιχτά οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει η Ελευθερία του Τύπου. Σε αυτό το πλαίσιο είχα την ευκαιρία να μιλήσω με την Renate Schroeder, Διευθύντρια της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων (EFJ), σχετικά με την παρενόχληση των γυναικών δημοσιογράφων στον ψηφιακό χώρο και την απειλή που συνιστά το φαινόμενο για την Ελευθερία του Τύπου και την διαφύλαξη της Δημοκρατίας.

Το φαινόμενο “Τραμπ”

Τι σημαίνει παρενόχληση των γυναικών δημοσιογράφων στον ψηφιακό χώρο; Η κακοποίηση εκδηλώνεται συνήθως με την μορφή απειλών και χρήσης ρητορικής μίσους κατά των δημοσιογράφων, στοχοποίησης της φήμης του δημοσιογράφου, και μεταφορά αυτών από τον ψηφιακό στον φυσικό χώρο. “Οι γυναίκες έχουν θεωρηθεί ως το ασθενέστερο φύλο ή ως σεξουαλικά αντικείμενα” εξηγεί η Renate.

Όπως συνέχισε να εξηγεί η Διευθύντρια της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων, το φαινόμενο έχει αυξηθεί ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια καθώς “η διαδικτυακή παρενόχληση είναι πολύ εύκολη. Μπορείς να το κάνεις ανώνυμα ή απλά γράφεις κάτι και δεν τιμωρείται αρκετά.”

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες έρευνες του Διεθνούς Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων, περίπου τα δύο τρίτα γυναικών δημοσιογράφων έχουν αντιμετωπίσει παρενόχληση στο διαδίκτυο, με μισές μόνο από τις περιπτώσεις να έχουν αναφερθεί και στην πλειονότητα των υποθέσεων να μην έχει γίνει καμία ενέργεια κατά των απειλών και της παρενόχλησης. Πλέον, η παρενόχληση εκδηλώνεται σε τέτοια συχνότητα που σπάνια οι δημοσιογράφοι το αναφέρουν.

Όπως αναφέρει η Renate, το φαινόμενο είναι γνωστό και ως φαινόμενο Τραμπ, επειδή ο πρώην Αμερικανός Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ ήταν ένας από τους πρώτους που ξεκίνησαν εκστρατείες συκοφαντίας εναντίον των δημοσιογράφων.

Η παρενόχληση γίνεται έτσι “σημάδι μιας γενικής ‘τοξικότητας’ του τοπίου της ενημέρωσης, μιας γενικής πόλωσης και ενός πολύ πιο σκληρού τόνου εναντίον διαφορετικών ομάδων, αλλά και κατά των δημοσιογράφων”, σύμφωνα με την Renate. Ο τρόπος σκέψης που καλλιεργείται στο κοινό είναι ότι “οι πολιτικοί μπορούν να το κάνουν αυτό άρα μπορούμε να το κάνουμε και εμείς.” Έτσι, γυναίκες δημοσιογράφοι έχουν γίνει μεγάλο θύμα διαδικτυακής παρενόχλησης σε όλες τις χώρες.

Ο ρόλος των social media και οι επιπτώσεις στην ασφάλεια και την δημοκρατία

Η κακοποίηση εκδηλώνεται κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τονίζει η Διευθύντρια του EFJ. “Ξέρω δημοσιογράφους που έφυγαν από το Twitter και το Facebook για αυτόν ακριβώς τον λόγο. Και το πρόβλημα συχνά είναι ότι οι εργοδότες αναγκάζουν τους δημοσιογράφους να είναι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γιατί βοηθάει το branding και όλα αυτά. Δεν είναι λοιπόν τόσο εύκολο για τους δημοσιογράφους να λένε, εντάξει, φεύγω από τα social media.”

Δεύτερον, ο αλγόριθμος στα social media παίζει σημαντικό ρόλο. Ο αλγόριθμος καθοδηγείται από το τι θα τραβήξει περισσότερο τους χρήστες των πλατφορμών, το οποίο είναι κυρίως συναισθηματικά φορτισμένο περιεχόμενο, όπως η ρητορική μίσους. “Έτσι, μερικές φορές ιστορίες σεξουαλικής παρενόχλησης παίρνουν κλικ πολύ πιο συχνά και επιταχύνουν τη διαδικασία της διαδικτυακής παρενόχλησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Επίσης, ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης είναι ένα πολύ σημαντικό και ενδιαφέρον θέμα το οποίο θα διερευνήσουμε περαιτέρω” ανέφερε η κα. Schroeder.

Το “φαινόμενο Τραμπ” απειλεί την ασφάλεια των δημοσιογράφων και συνεπώς την Ελευθερία του Τύπου, και την διασφάλιση της Δημοκρατίας που ενισχύεται με την πλουραλιστική και σφαιρική ενημέρωση των πολιτών. Όπως τονίζει η Ρενάτε, “το ζήτημα της αυτολογοκρισίας είναι ο μεγάλος αντίκτυπος. Εάν όλοι οι δημοσιογράφοι αυτολογοκρίνονται, δεν παίρνουμε τις πληροφορίες που μας αξίζουν. Αυτό είναι το κύριο σημείο, ότι δεν τολμάς πια να γράψεις ή να πεις αυτό που είχες σκοπό. Το δεύτερο σημείο είναι, και έχουμε μελέτες από διαφορετικές χώρες, ότι υπάρχει brain drain, οι γυναίκες εγκαταλείπουν τη δημοσιογραφία. Αναρωτιούνται, αξίζει να κάνω αυτό που κάνω, να παίρνω λίγα χρήματα, και να με παρενοχλούν συνέχεια;”

Λύσεις για την καταπολέμηση του φαινομένου

Οι λύσεις για την καταπολέμηση του φαινομένου της κακοποίησης δημοσιογράφων είναι πολλαπλές και απαιτούν συνεργασία και αποφασιστικότητα σε πολλά επίπεδα. Πρώτον, χρειάζεται σαφής υποστήριξη για τα θύματα μέσω της θέσπισης πλαισίου σύμφωνα με το οποίο θα λαμβάνονται οι απαραίτητες ενέργειες. Όπως το θέτει η κα. Schroeder, πρέπει να “έχουμε δημοσιογράφους, σωματεία και συλλόγους που παίρνουν [τις υποθέσεις] πραγματικά πολύ σοβαρά, βοηθούν τις γυναίκες μέλη τους να μιλούν δυνατά, να πάνε στα δικαστήρια, και έχουν ψυχολογική υποστήριξη. Ίσως ακόμη πιο σημαντικό, είναι το καθήκον του εργοδότη ώστε το προσωπικό αλλά και οι freelancers να εργάζονται με ασφάλεια. Επομένως, εξαρτάται και από τον εργοδότη να υπάρχουν εσωτερικοί μηχανισμοί μέσα στα δημοσιογραφικά γραφεία για την αντιμετώπιση της υπόθεσης.”

Επιπλέον, η καταγραφή και παρακολούθηση των περιστατικών κακοποίησης είναι απαραίτητη. “Υπάρχει παρακολούθηση και καταγραφή των επιθέσεων εναντίον δημοσιογράφων. Η Unesco έχει κάνει αρκετή δουλειά, όπως και άλλες οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα ή την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης κάνουν όλο και περισσότερα για να παρακολουθούν τι συμβαίνει, για να δείξουν τη σοβαρότητα [του φαινομένου].”

Τέλος, οι διαδικτυακές πλατφόρμες και οι κοινωνικές δικτυώσεις πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη για τον έλεγχο του επιθετικού και προσβλητικού περιεχομένου. Ο πόλεμος στην Ουκρανία τις οδήγησε να πάρουν θέση ως προς το περιεχόμενο που διακινείται και από ποιους χρήστες, αποδεικνύοντας ότι είναι ικανές να οριοθετήσουν την ονλάιν δημόσια σφαίρα. Επομένως, μπορούν να είναι διαφανείς και ενεργές όσον αφορά επιβλαβές περιεχόμενο εναντίον γυναικών δημοσιογράφων. “Είμαστε σε επικοινωνία με τις διαδικτυακές πλατφόρμες για τον συντονισμό του περιεχομένου. Είναι ένα πολύ ευαίσθητο ζήτημα, το να απαλλαγούμε από επιβλαβές και παράνομο περιεχόμενο. Οι πλατφόρμες μπορούν να το κάνουν.”

* Αρετή -Ζωή Κατσιβελάρη, Μ.Α. Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ, Ερευνήτρια Εργαστήριο Ειρηνευτικής Δημοσιογραφίας

Χρήσιμοι σύνδεσμοι:

• European Federation of Journalists website on the safety of journalists: org
• Thomson Reuters Institute – Practical guide: https://safetyofjournalists.trust.org/
• Committee to Protect Journalists (CPJ) – Safety Kit: https://cpj.org/reports/2012/04/journalist-security-guide.php
• OSCE – Safety of Female Journalists Online: https://www.osce.org/fom/safety-female-journalists-online
• International Women’s Media Foundation (IWMF) – Safety

Resources: https://www.iwmf.org/programs/online-harassment/