Κοινωνική Δυσαρέσκεια και η Εισοδηματική Κατάσταση του Πληθυσμού

Το άρθρο με τίτλο «Explaining Americans’ Pessimism About a Strong Economy (J. Frankel» που δημοσιεύτηκε στο Project Syndicate (22.02.2024) αναφέρεται στις Ηνωμένες Πολιτείες ως μια χώρα που βρίσκεται σε μια ασυνήθιστα καλή οικονομική κατάσταση, χωρίς να διαφαίνεται ύφεση, αλλά παράλληλα βιώνει μια “vibecession”, δηλαδή μια κατάσταση όπου οι έρευνες κοινής γνώμης δείχνουν ευρεία δυσαρέσκεια για την οικονομία και τη διαχείριση του προέδρου Τζο Μπάιντεν.

Αυτή η αποσύνδεση μεταξύ των οικονομικών επιδόσεων και της αντίληψης του κοινού για την αποτελεσματικότητα της πολιτικής διάρθρωσης όπου πρωτεύοντα ρόλο έχει η αντίληψη για την πορεία της οικονομικής κατάστασης (Διάγραμμα 1) αποδέχεται διάφορες εξηγήσεις, όπως ο κομματισμός, η επικέντρωση των μέσων ενημέρωσης στα αρνητικά νέα, και η υστέρηση των κοινωνικών αντιλήψεων σε σχέση με την πραγματικότητα.

Να σημειωθεί μάλιστα ότι παρά τις υψηλότερες τιμές λόγω πληθωρισμού, η αγοραστική δύναμη των αμερικανικών νοικοκυριών έχει αυξηθεί σε πραγματικούς όρους, διαψεύδοντας το αφήγημα της κακής κατάστασης της οικονομίας. Παρόλα αυτά το “vibecession”, επιμένει αν και με πτωτικές τάσεις.

Βεβαίως μαζί με την πορεία του μέσου πραγματικού μισθού υπάρχει και το ζήτημα της κατανομής του εισοδήματος. Το Διάγραμμα 2 παρουσιάζει το δείκτη Gini για την οικονομία των ΗΠΑ. Το διάγραμμα είναι ενδεικτικό των μεγάλων εισοδηματικών ανισοτήτων έως το 2019 και της σημαντικής μείωσης αυτών το 2020 και το 2021. Άρα και στο θέμα αυτό διαπιστώνεται μία θετική εξέλιξη αφού οι εισοδηματικές διαφορές μειώνονται. Παρόλα αυτά το “vibecession” επιμένει.

Εδώ βέβαια πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι ενδεχομένως μία μερίδα του πληθυσμού στις ΗΠΑ (κυρίως ρεπουμπλικάνοι) να εκλαμβάνει τη μείωση των εισοδηματικών διαφορών ως έλλειψη δυναμισμού της οικονομίας (λόγω επιδομάτων, κ.λπ.) και έτσι να χαρακτηρίζουν αρνητικά τις οικονομικές επιδόσεις της κυβέρνησης Μπάιντεν.

Η περίπτωση της Ελλάδας παρουσιάζει ορισμένες ομοιότητες αλλά και σημαντικές διαφορές σε σύγκριση με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Από τη μία πλευρά η ελληνική κοινωνία φαίνεται να εκφράζει μια συνεχή ανησυχία για την κατεύθυνση των πραγμάτων στη χώρα και το ποσοστό των Ελλήνων που αναφέρουν τα οικονομικά ζητήματα (οικονομία και ακρίβεια) ως το σημαντικότερο πρόβλημα της χώρας από το Μάρτιο του 2007 κινείται σε υψηλά επίπεδα.

Από την άλλη πλευρά, οι οικονομικοί δείκτες της Ελλάδας, όπως οι μισθοί και ο πληθωρισμός, δείχνουν από το 2023 μια σταδιακή ανάκαμψη (Πίνακας 1). Εδώ υπάρχουν δύο ζητήματα που πρέπει να συνεξεταστούν.

Το πρώτο αφορά την απόλυτη μεταβολή του μέσου πραγματικού μισθού ανά εργαζόμενο και το δεύτερο τις συγκρίσεις μεταξύ μισθών στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Στο πρώτο η ανάκαμψη είναι ραγδαία αλλά το 2022 είχαμε μία τιμή μικρότερη και από την εποχή των μνημονίων (!), κάτι το οποίο είναι εντυπωσιακό και δεν προσέχθηκε εγκαίρως πολιτικά.

Η σύγκριση με τη Γαλλία και την Ιταλία είναι ενδεικτική των πολύ χαμηλών μισθών που επικρατούν στην ελληνική περίπτωση, αλλά και των ομοιοτήτων της Ελλάδας και της Ιταλίας αναφορικά με την πορεία των τιμών και των μεταβολών των μισθών (αν και στην Ιταλία τα προβλήματα είναι μικρότερης έκτασης).

Ταυτοχρόνως το ζήτημα της κατανομής του εισοδήματος απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Το Διάγραμμα 4 παρουσιάζει την εξέλιξη του δείκτη Gini για την ελληνική οικονομία σε σχέση με τη Γαλλία και την Ιταλία. Το διάγραμμα είναι ενδεικτικό της μείωσης των ανισοτήτων από το 2016 έως το 2019 και της σημαντικής ανόδου τους από το 2019 έως το 2021 και μετέπειτα της ραγδαίας μείωσής τους το 2022.

Στη Γαλλία οι εισοδηματικές ανισότητες κυμαίνονται σε σχετικά χαμηλά επίπεδα (τα οποία προσέγγισε η Ελλάδα το 2019) ενώ η κατάσταση στην Ιταλία είναι αρκετά πιο προβληματική. Πάντως ο δείκτης ανισότητας κινείται σε χαμηλά επίπεδα πλέον πράγμα που δείχνει ότι η ισοκατανομή έχει βελτιωθεί σημαντικά.

Συμπερασματικά το πρώτο μέρος του σημειώματός μας ανέδειξε ότι:

α) Οι πραγματικοί μισθοί γνώρισαν μία κατάρρευση το 2022 της οποίας οι πολιτικές επιπτώσεις δεν μελετήθηκαν εγκαίρως και επαρκώς.

β) Οι πραγματικοί μισθοί γνωρίζουν (και θα γνωρίσουν) μία ουσιαστική ανάκαμψη από εδώ και πέρα.

Η ανάκαμψη αυτή (όταν έλθει βέβαια) θα «αναγνωριστεί» από τους πολίτες; Αυτό είναι ένα ερώτημα που δύσκολα μπορεί να απαντηθεί με βεβαιότητα. Πάντως από τη στιγμή που θα εγκαθιδρυθεί μία κοινωνική αντίληψη δύσκολα μπορεί να μεταβληθεί -αν και βεβαίως δεν είναι αδύνατον- αλλά απαιτούνται συστηματικές και προσεκτικές παρεμβάσεις πολιτικής. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να φέρουμε στο προσκήνιο και τα ζητήματα που αφορούν την οργάνωση του οικογενειακού προϋπολογισμού κάτι το οποίο θα κάνουμε στο δεύτερο μέρος του παρόντος σημειώματος (επόμενη ανάρτηση).

Παναγιώτης Ε. Πετράκης

Ομότιμος Καθηγητής, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Παντελής Χ. Κωστής

Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών