Το «θαύμα» της ανατολικής Ευρώπης: Οικονομική ανάπτυξη, έλλειμμα δημοκρατίας

Πολωνοί και Ρουμάνοι μετανάστες έχουν βάλει, επί δύο περίπου δεκαετίες, ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους σε διάφορους τομείς της ελληνικής οικονομίας, είτε καλύπτοντας το έλλειμμα εργατικών χεριών είτε προσφέροντας φτηνή εργασία, σε μια σειρά τομείς.

Τα τελευταία 2-3 χρόνια, ωστόσο, ο πληθυσμός τους στη χώρα μειώνεται διαρκώς, αφήνοντας σημαντικά και δυσαναπλήρωτα κενά. Ειδικά όσοι κατοικούν σε γειτονιές της Αθήνας και άλλων πόλεων και χωριών όπου κάποτε ήταν έντονη η παρουσία Πολωνών και Ρουμάνων εργατών, μπορούν να βεβαιώσουν πόσο αισθητή έχει γίνει πλέον η απουσία τους.

Γιατί, άραγε, συμβαίνει αυτό; Η νοσταλγία για την πατρίδα είναι, ασφαλώς, ένας σημαντικός παράγοντας – όπως άλλωστε μπορούν να βεβαιώσουν τα εκατομμύρια των Ελλήνων που έχουν βρεθεί σε παρόμοια θέση. Δεν είναι, όμως, ο καθοριστικός.

Ανάπτυξη και θέσεις εργασίας

Η αιτία πρέπει να αναζητηθεί αλλού. Στο γεγονός, δηλαδή, ότι οι δύο αυτές χώρες εμφανίζουν ισχυρή οικονομική ανάπτυξη και προσφέρουν μεγάλες ευκαιρίες για δουλειά και σαφώς υψηλότερες αμοιβές σε σύγκριση με το παρελθόν. Κι αυτό, την ίδια στιγμή που η Ελλάδα και η οικονομία της έχουν υποστεί σοβαρή ζημιά από την πανδημία, ενώ η ανεργία παραμένει σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα.

Σύμφωνα με την γερμανική Handelsblatt, μάλιστα, Πολωνία και Ρουμανία, μαζί με την Ουγγαρία, αποτελούν σήμερα τα τρία «εργοστάσια» που κινούν ολόκληρη την Ευρώπη – χωρίς αυτό να σημαίνει πως οι υπόλοιπες χώρες της περιοχής (και οι Βαλτικές) υστερούν. Η πανδημία τις βοήθησε δε να αναβαθμίσουν τη θέση τους, καθώς το πλήγμα που δέχθηκαν ήταν συγκριτικά μικρότερο από το αντίστοιχο των κρατών της Δυτικής Ευρώπης.

Για του λόγου το αληθές, το 2020 η συρρίκνωση του ΑΕΠ τους κυμάνθηκε από 2,7% (στην Πολωνία) μέχρι και 5%, όταν ο μέσος όρος της ευρωζώνης διαμορφώθηκε κοντά στο 7%. Για φέτος, επίσης, ο ρυθμός ανάπτυξης αναμένεται ότι θα κυμανθεί στα επίπεδα του 5-6%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για την ευρωζώνη εκτιμάται στο 4,3%.

Οι αιτίες της «έκρηξης»

Η εικόνα αυτή οφείλεται σε μια σειρά λόγους: Στο υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και δεξιοτήτων που διαθέτει το εργατικό δυναμικό και στις ισχυρές υποδομές – μια πολύτιμη «κληρονομιά» των προηγούμενων καθεστώτων. Στους χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές και την απορυθμισμένη αγορά εργασίας που προσελκύουν επενδύσεις – μια συνειδητή επιλογή των κυβερνήσεων τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Το συγκριτικά χαμηλό επίπεδο του δημόσιου χρέους σε σύγκριση με το ΑΕΠ, όπως φαίνεται και στο σχετικό γράφημα.

Επίσης, σημαντικός παράγοντας είναι το μικρότερο ειδικό βάρος που έχει ο τουρισμός και ο τομέας των υπηρεσιών για τις οικονομίες τους – κάτι που κατέστησε πιο ήπιο το πλήγμα από την Covid-19. Οπως και η μικρότερη διάρκεια και αυστηρότητα των περιοριστικών μέτρων και των lockdown – κάτι που διατήρησε «ζωντανή» την οικονομική δραστηριότητα, έστω κι αν οδήγησε στον θάνατο χιλιάδες ανθρώπους (τα στατιστικά της Ουγγαρίας, ειδικότερα, είναι από τα χειρότερα στον κόσμο).

Έλλειμμα δημοκρατίας και δικαιωμάτων

Τέλος, δεν μπορεί να μην επισημάνουμε τον ρόλο που διαδραματίζει ο αυταρχικός τρόπος διακυβέρνησης που έχουν επιβάλει ο Βίκτορ Ορμπάν στην Ουγγαρία, ο Γιάροσλαβ Κατσίνσκι στην Πολωνία και οι ηγέτες άλλων χωρών της περιοχής. Πρόκειται για ένα μοντέλο που παραπέμπει πρακτικά στο «αποφασίζομεν και διατάσσομεν» με δημοκρατικό μανδύα, το οποίο εφαρμόζεται παρά τις διαρκείς… παρενοχλήσεις και απειλές της ΕΕ και τις κοινωνικές αντιστάσεις. Ένα μοντέλο που παράγει αποτελέσματα (και κέρδη) στην οικονομία, διασφαλίζοντας παράλληλα την πολιτική κυριαρχία των σημερινών κυβερνώντων.

Ο συνδυασμός όλων των παραπάνω παραγόντων αποτυπώνεται με σαφήνεια στους δείκτες της ανάπτυξης και της ανεργίας. Ειδικά όσον αφορά στην τελευταία, η Πολωνία καταγράφει σήμερα το χαμηλότερο ποσοστό σε όλη την ΕΕ (3,3%), γεγονός που εξηγεί γιατί τόσοι πολίτες της επιλέγουν πλέον να επιστρέψουν στη χώρα τους από τα ξένα. Το σχετικό ποσοστό είναι ιδιαιτέρως χαμηλό (όπως αποτυπώνεται στο γράφημα) και στην Ουγγαρία και τη Ρουμανία, όπως επίσης στην Τσεχία και άλλες χώρες.

Δεν προκαλεί εντύπωση, λοιπόν, που οι Δυτικοευρωπαίοι προφανώς έχουν στρέψει το βλέμμα τους προς Ανατολάς, διαβλέποντας σημαντικές ευκαιρίες. Έτσι, το εμπόριο της Γερμανίας με τους συγκεκριμένους εταίρους της αυξήθηκε το πρώτο τρίμηνο του 2021 με ρυθμό τριπλάσιο σε σύγκριση με τον μέσο όρο. Ειδικά η Πολωνία έχει ξεπεράσει τις ΗΠΑ και έχει γίνει ο τρίτος μεγαλύτερος προμηθευτής της Γερμανίας, πίσω από την Κίνα και την Ολλανδία.

Διεκδικούν ρόλο στην ΕΕ

Όπως είναι δε φυσικό και αναμενόμενο, τα οικονομικά δεδομένα επηρεάζουν και τις πολιτικές εξελίξεις. Για παράδειγμα, Ουγγαρία και Πολωνία μπορεί να βρίσκονται στο στόχαστρο της Κομισιόν για τις αλλεπάλληλες παραβιάσεις του κράτους-δικαίου, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και, εσχάτως, για τις απαράδεκτες διακρίσεις σε βάρος της κοινότητας των LGBTQ+ και άλλων μειονοτήτων, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα επέλθει συνολική ρήξη.

Η αλήθεια δε είναι πως αρκετοί – ανάμεσά τους το Βερολίνο – φοβούνται πως η επιβολή σκληρών κυρώσεων ή μια μείωση των ευρωπαϊκών κονδυλίων που θα κατευθυνθούν προς αυτές τις χώρες ενδέχεται να τις κάνει να «φλερτάρουν» με μια πορεία ανάλογη του Brexit – κάτι που είναι απολύτως ανεπιθύμητο, για πολλούς και διάφορους λόγους.

Από την άλλη, οι κυβερνήσεις των συγκεκριμένων χωρών συνειδητοποιούν την ισχύ και την επιρροή τους ολοένα περισσότερο και φροντίζουν να την κεφαλαιοποιήσουν. Η αναβάθμιση της «Ομάδας του Βίζεγκραντ» – στην οποία, εκτός της Πολωνίας και της Ουγγαρίας, συμμετέχουν επίσης η Τσεχία και η Σλοβακία – είναι αποτέλεσμα αυτής ακριβώς της διαδικασίας.

Προφανώς και δεν είναι όλα ρόδινα για τις χώρες αυτές, που τείνουν να μετατραπούν σε πρωταγωνιστές της οικονομικής ανάπτυξης στην Ευρώπη. Ο πονοκέφαλος του πληθωρισμού, για παράδειγμα, είναι έντονος – ειδικά στην Ουγγαρία, όπου «τρέχει» με ρυθμό 5,2%, που είναι ο υψηλότερος στην ΕΕ.