Μία κρίση ταυτότητας που παραλύει την Ευρώπη

Guardian

Ενώ ο κόσμος επικεντρώνεται στους πολλούς τρόπους με τους οποίους αναδιαμορφώνει ο πόλεμος Ισραήλ – Χαμάς τη γεωπολιτική της Μέσης Ανατολής, οι δυτικές δυνάμεις αντιμετωπίζουν επίσης τον αντίκτυπό του στις κοινωνίες και την εσωτερική πολιτική τους. Οι ανησυχίες που εκφράζονται δεν αφορούν μόνο τον κίνδυνο μιας περιφερειακής κλιμάκωσης, αλλά και τις επιπτώσεις στο Παρίσι, το Βερολίνο, το Λονδίνο και αλλού.

Δεδομένης της περίπλοκης ιστορίας της Γαλλίας και της Γερμανίας, ο αυξανόμενος αντισημιτισμός και στις δύο χώρες προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία στον απόηχο της σφαγής της 7ης Οκτωβρίου από τη Χαμάς στο Ισραήλ και του πολέμου αντιποίνων της ισραηλινής κυβέρνησης.

Οι ηγέτες και στα δύο έθνη έχουν θέσει επί τάπητος την απαράδεκτη αύξηση των αντισημιτικών πράξεων. Ο αντικαγκελάριος της Γερμανίας, Ρόμπερτ Χάμπεκ, βιντεοσκόπησε μια αποφασιστική, ξεκάθαρη δήλωση διάρκειας 10 λεπτών. Διατύπωσε την άποψη ότι η ασφάλεια του Ισραήλ αποτελεί μέρος του Staatsräson της Γερμανίας, τονίζοντας μια ευθύνη που είναι τόσο συλλογική όσο και βαθιά ατομική για κάθε άνθρωπο στη Γερμανία. Ο Χάμπεκ υπενθύμισε στους Γερμανούς – τρεις φορές – ότι το Ολοκαύτωμα έλαβε χώρα πριν από λίγες δεκαετίες. Ηταν μια προειδοποίηση ότι τα γεγονότα αυτά δεν πρέπει να αφεθούν να γλιστρήσουν στη θολότητα του ιστορικού χρόνου – αλλά να παραμείνουν πραγματικά και παρόντα.

Στη Γαλλία, ο Εμανουέλ Μακρόν απηύθυνε μια παρόμοια προειδοποίηση, αλλά επέλεξε να το κάνει στην πιο γνωστή μασονική στοά της Γαλλίας, τη Le Grand Orient de France, γνωστή για τον αντικληρικαλισμό της και την αφοσίωσή της στον ορθολογισμό και τις αξίες του Διαφωτισμού. Πρόκειται για έναν τόπο καθαρού διανοουμενισμού, ιδεών και ρητορικής, αποσυνδεδεμένο από τις ενσώματες μορφές του ανήκειν. Οταν τελικά ανέφερε τη λέξη «Εβραίος», ήταν για να τονίσει ότι «ο διωγμός ενός Εβραίου είναι πάντα μια μορφή διωγμού κατά της Ρεπουμπλίκ». Ηταν το ανάποδο της προσπάθειας του Χάμπεκ να φέρει τους ακροατές πιο κοντά στην ανθρώπινη εμπειρία: Ο Μακρόν μίλησε για τον διωγμό ως μια αφαιρετική έννοια.

Η κοινή ντροπή που ωθεί αυτές τις διαφορετικές προειδοποιήσεις αποκαλύπτει τα τυφλά σημεία και τις μειούμενες αποδόσεις τέτοιων εκκλήσεων σήμερα. Πάνω απ’ όλα, ίσως να αποκαλύπτει τις κρίσεις ταυτότητας στην καρδιά των πιο ισχυρών χωρών της ΕΕ.

Τα τελευταία δύο χρόνια, η Γερμανία είδε την εμπιστοσύνη της στον μερκαντιλισμό ως εργαλείο για τη δημοκρατία να εκτίθεται ως ανήθικη, την εξάρτησή της από την άνεση ως χαρακτηριστικό γνώρισμα της επιτυχίας να αμφισβητείται, τη βιομηχανική της υπεροχή να δοκιμάζεται από την εξάρτηση από την Κίνα και τον πασιφιστικό της χαρακτήρα να μεταπλάθεται από τις ανάγκες του πολέμου. Η αναζωπύρωση του αντισημιτισμού μπορεί να μοιάζει με μια αμφισβήτηση της τελευταίας θεμελιακής αλήθειας της. Και έτσι, οι σκληρές επαναβεβαιώσεις αυτών των αληθειών από τον Χάμπεκ ήταν αναγκαίες, αλλά και απεγνωσμένες.

Τα λόγια του Μακρόν αποκάλυψαν τις αδυναμίες ενός οικουμενισμού που, επειδή υποστηρίζει διαχρονικές δημοκρατικές αξίες, δεν μπορεί να επιτρέψει μια επανεξέταση του παρελθόντος ως πραγματικού τόπου, με πραγματικό πόνο. Εξού και η δυσκολία αποδοχής τόσο του αντισημιτισμού όσο και της αποικιοκρατίας, που ανάγονται σε προσβολές των ιδανικών της Γαλλικής Δημοκρατίας και όχι σε εγκλήματα εναντίον ανθρώπων. Αυτή η φετιχοποίηση των λέξεων έναντι της αλήθειας είναι εν μέρει εκείνο που επιτρέπει σε ένα κόμμα όπως η Εθνική Συσπείρωση της Μαρίν Λεπέν να παρελαύνει ξεδιάντροπα κατά του αντισημιτισμού.

Οταν η δημοκρατία γίνεται μια αφαιρετική έννοια, μετατρέπεται σε έναν κενό χώρο στον οποίο ο καθένας μπορεί να προβάλει τις πιο χυδαίες φαντασιώσεις· όταν τα θύματα του διωγμού δεν είναι πλέον σάρκα και αίμα, μπορούν να αγκαλιαστούν ή να απορριφθούν, όπως και οι διώκτες.

Οι ηγεσίες τόσο της Γαλλίας όσο και της Γερμανίας αφήνουν τις αδυναμίες τους να εργαλειοποιούνται από όσους έχουν να κερδίσουν από αυτό το κενό. Πολλά έχουν γραφτεί για την αποτυχία της ΕΕ να διαδραματίσει ρόλο στη Μέση Ανατολή – αλλά δεν μπορεί να αναδυθεί από τις Βρυξέλλες κανένας ηγετικός ρόλος όσο οι ιδρυτικές δημοκρατίες της ΕΕ αποφεύγουν την ανασυγκρότησή τους.

H Κάθριν Φιέσι είναι πολιτική αναλύτρια. Είναι συνεργάτιδα του Κέντρου Robert Schuman του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου στη Φλωρεντία και συγγραφέας του βιβλίου «Populocracy».