Η Ενεργειακή ασφάλεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση – Διαπιστώσεις και προβληματισμοί

H Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), τις τελευταίες δύο δεκαετίες, διαμόρφωσε το κανονιστικό πλαίσιο για την επίτευξη της ενεργειακής ασφάλειας στην επικράτεια της, με διαδοχικούς ευρωπαϊκούς ρυθμιστικούς κανόνες και με μια σειρά από μηχανισμούς διαχείρισης της εγχώριας παραγωγής και της εγχώριας ζήτησης ενέργειας. Όμως, το κανονιστικό πλαίσιο της δεν αποσόβησε την ενεργειακή κρίση το έτος 2021 που προκλήθηκε, αρχικά λόγω του ΡωσοΟυκρανικού πολέμου και αργότερα, λόγω των σημαντικών χρόνιων ενδογενών συστημικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο ευρωπαϊκός κλάδος ενέργειας.

Πιο συγκεκριμένα, με την υπάρχουσα ευρωπαϊκή ρυθμιστική νομοθεσία και τους ρυθμιστικούς μηχανισμούς της, η ΕΕ δεν μπόρεσε να αποτρέψει την εκτόξευση των ευρωπαϊκών τιμών του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας, την περίοδο 2021-2022. Έτσι, από τα τέλη του του έτους 2021 έως στα μέσα του έτους 2022, για την διαφύλαξη της ενεργειακής επάρκειας στην Ευρώπη, η ΕΕ αναγκάστηκε να προχωρήσει στη λήψη διαδοχικών έκτακτων μέτρων στις ευρωπαϊκές αγορές: της ηλεκτρικής ενέργειας, του φυσικού αερίου και του πετρελαίου.

To παρόν κείμενο έχει ως στόχο (i) να παρουσιάσει, πολύ σύντομα, το πλαίσιο της ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ, (ii) να παρουσιάσει τα έκτακτα μέτρα που έλαβε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τον τερματισμό της ενεργειακής κρίσης, (iii) να διατυπώσει προβληματισμούς για τα επικίνδυνα «κενά» που αφήνει η ευρωπαϊκή πολιτική ενεργειακής ασφάλειας και τέλος, (vi) να προτείνει λύσεις.

Ι. Το εφαρμοζόμενο κανονιστικό πλαίσιο στην πολιτική της ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ.

Τρεις είναι οι βασικές αγορές του ευρωπαϊκού κλάδου ενέργειας, στις οποίες η ΕΕ εφαρμόζει πολιτικές διασφάλισης της ενεργειακής επάρκειας για τους εγχώριους καταναλωτές: 1. στην αγορά της ηλεκτρικής ενέργειας, 2. στην αγορά του φυσικού αερίου και 3. στην αγορά του πετρελαίου και των πετρελαιοειδών. Ειδικότερα:

1. Το κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ για την ασφάλεια της αδιάκοπης παροχής ηλεκτρικής ενέργεια στου ευρωπαίους καταναλωτές, υποχρεώνει τα κράτη μέλη να συντάσσουν: α) εθνικές μελέτες επάρκειας ηλεκτρικής ισχύος, β) εθνικά σχέδια αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών για την ηλεκτροδότηση και γ) να θέτουν σε κατάσταση ετοιμότητας λειτουργίας μηχανισμούς απόκρισης της εγχώριας ζήτησης ή ακόμη και μηχανισμούς διακοπής της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας στους καταναλωτές για την αντιμετώπιση πιθανής ενεργειακής κρίσης στην επικράτεια τους. (Για περισσότερα, βλέπε του ρυθμιστικούς κανόνες της ΕΕ: (EU) 2019/941, (EU) 2017/2196, EU 2018/1999).

2. Για την ασφάλεια της αδιάκοπης παροχής φυσικού αερίου στους ευρωπαίους καταναλωτές, τα κράτη μέλη υποχρεώνονται να υποβάλουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή: α) εθνικά σχέδια προληπτικής Δράσης για την πρόληψη πιθανών κρίσεων και β) εθνικά σχέδια έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση κρίσεων όταν αυτές εκδηλωθούν. Επιπροσθέτως, τα κράτη μέλη σε συνεργασία με τα όμορα κράτη μέλη αλλά και με την ΕΕ ως σύνολο (μετά το έτος 2022), καθορίζουν κοινά μέτρα επίδειξης αλληλεγγύης, σε περίπτωση που ένα κράτος μέλος αντιμετωπίσει διακοπή παροχής φ.α. Σε Διεθνές επίπεδο, τα κράτη μέλη της ΕΕ οφείλουν να κοινοποιούν συμφωνίες που υπογράφουν με τρίτες χώρες για την προμήθεια φυσικού αερίου. Κάθε κράτος μέλος υποχρεώνεται να πραγματοποιεί περιοδικά μελέτη εκτίμησης των πιθανών κινδύνων διακοπής φυσικού αερίου στην επικράτεια του. Επιπλέον τα κράτη μέλη υποχρεώνονται περιοδικά να πραγματοποιούν περιφερειακές μελέτες σε συνεργασία με τα όμορα κράτη του (συμπεριλαμβανομένων και μη κρατών μελών) σχετικές με τους πιθανούς κινδύνους διακοπής παροχής φυσικού αερίου σε περιφερειακό επίπεδο. (Για περισσότερα, βλέπε τους ρυθμιστικούς κανόνες της ΕΕ: EU 994/2010, EU 2017/1938, EU 715/2009 και, EU 2022/2032).

3. Για την ασφάλεια παροχής πετρελαίου, σε εθνικό επίπεδο και μόνο και, στο πλαίσιο των κοινών μέτρων που λαμβάνουν οι χώρες μέλη του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) για την αντιμετώπιση πιθανής κρίσης στην παροχή πετρελαίου ή/και πετρελαιοειδών, τα κράτη μέλη της ΕΕ και η ΕΕ ως σύνολο, καλούνται να συστήνουν επιτροπές διαχείρισης κρίσεων και να διατηρούν σημαντικά αποθέματα πετρελαίου και πετρελαιοειδών για την αντιμετώπιση πιθανών μελλοντικών κρίσεων τροφοδοσίας στην αλυσίδα προμήθειας τους.

ΙΙ. Τα έκτακτα Μέτρα.

Στα τέλη του έτους 2021 έως τα μέσα του 2022, για την διαφύλαξη της ενεργειακής επάρκειας στην Ευρώπη, η ΕΕ αναγκάστηκε να προχωρήσει στην διαδοχική εφαρμογή έκτακτων μέτρων για την ενεργειακή ασφάλεια στις ευρωπαϊκές αγορές της ηλεκτρικής ενέργειας, του φυσικού αερίου και του πετρελαίου. Αρχικά, η ΕΕ έλαβε μέτρα για 12 μήνες, με βασική στόχευση την επιτυχή διαχείριση της προσφοράς και ζήτησης φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ένωση, το χειμώνα του 2022/2023. Το καλοκαίρι του 2023, η ΕΕ αποφάσισε την παράταση των μέτρων και για τον τρέχον χειμώνα 2023/2024.

Τα έκτακτα μέτρα μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν: τη μείωση της κατανάλωσης φυσικού αερίου κατά 15% όλων των εθνικών αγορών της ΕΕ συγκριτικά με τη μέση εγχώρια κατανάλωση τους, την τελευταία πενταετία, β) τη χρονική επιτάχυνση της αποθήκευσης φυσικού αερίου στην επικράτεια της Ένωσης για την κάλυψη της ζήτησης το χειμώνα του 2022/2023, γ) τις κοινές αγορές υγροποιημένου φυσικού αερίου με την οργάνωση τριών ευρωπαϊκών δημοπρασιών αγοράς φ.α. από τις διεθνείς αγορές , δ) την επίδειξη κανόνων και διαδικασιών αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών, ε) την επιτάχυνση της κατασκευής νέων έργων ΑΠΕ, στ) την επιβολή ανώτατου πλαφόν στις τιμές πώλησης φ.α στις ευρωπαϊκές χονδρεμπορικές αγορές φυσικού αερίου με την ίδρυση μηχανισμού διόρθωσης των τιμών αγοράς και, ζ) την παραχώρηση της ελεύθερης επιλογής στα κράτη μέλη, των μέτρων που μπορούν να λάβουν για τον περιορισμό της έκρηξης τιμών ηλεκτρικής ενέργειας και φ.α στην επικράτεια τους.

Στην περίπτωση της αγοράς πετρελαίου, η Ευρωπαϊκή Ένωση ακολούθησε τις αποφάσεις της Ομάδας των 7 Αναπτυγμένων χωρών (G7) που επικεντρωνόταν στον αποκλεισμό του Ρωσικού πετρελαίου από τις αγορές τους και την επιβολή πλαφόν ανώτατης τιμής πώλησης του Ρωσικού πετρελαίου σε τρίτες χώρες.

Για περισσότερα σχετικά με τα έκτακτα μέτρα, βλέπε (EU) 2022/1369 , (EU) 2022/1032, EU 2022/2578, (EU) 2023/706, COM(2022) 138 final, COM(2021) 660 final, C2022/6600 final, COM(2022) 108 final)

IΙΙ. Τα δυσεπίλυτα προβλήματα της πολιτικής ενεργειακής ασφάλειας στην ΕΕ.

Παρακάτω καταγράφουμε τα βασικά στοιχεία που κατά την άποψη μας, καθορίζουν το βαθμό της ασφάλειας λειτουργίας μιας εθνικής αγοράς ενέργειας και υπογραμμίζουμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή πολιτική ενεργειακής ασφάλειας:

1. Η ύπαρξη εγχώριων κοιτασμάτων ορυκτών καυσίμων και των απαραίτητων ορυκτών υλικών για την ενεργειακή μετάβαση, συμβάλουν στην ενεργειακή ασφάλεια.

Η εγχώρια παραγωγή φυσικού αερίου στην ΕΕ, ήταν της τάξεως των 60 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων το έτος 2022, όταν η αντίστοιχη συνολική κατανάλωση, ήταν 330 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (στοιχεία BP/IE 2023). Υπενθυμίζουμε ότι το καλοκαίρι του 2023 έκλεισε το κοίτασμα φυσικού αερίου Groningen στην Ολλανδία που σημαίνει, μια περαιτέρω μείωση της εγχώριας παραγωγής φυσικού αερίου στην ΕΕ τα επόμενα χρόνια, της τάξεως των 12 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φ.α.

Η εγχώρια ημερήσια παραγωγή πετρελαίου στην ΕΕ ήταν 400 χιλιάδες βαρέλια το έτος 2022, όταν η αντίστοιχη ημερήσια εγχώρια κατανάλωση ήταν 12 εκατομμύρια βαρέλια (BP/IE 2023).

Όσον αφορά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, σημαντικός αριθμός χωρών της ΕΕ έχει αρχίσει να παρουσιάζει σημαντικό έλλειμμα ηλεκτροπαραγωγής από τις πυρηνικές μονάδες του (Γαλλία, Βέλγιο, Βουλγαρία) λόγω της παλαιότητας των τελευταίων και του μεγάλου διαστήματος εργασιών συντήρησης τους. Το 2022, έτος κορύφωσης της ενεργειακής κρίσης sστην Ευρώπη, , η Γαλλία αναγκάστηκε να κλείσει μεγάλο μέρος των πυρηνικών μονάδων της για λόγους συντήρησης. Αυτό είχε ως συνέπεια, η Γαλλία να μετατραπεί από καθαρή εξαγωγέας χώρα ηλεκτρικής ενέργειας (42TWh), το 2021, σε καθαρή εισαγωγέα 17TWh), τo 2022 (στοιχεία ENTSO-E). Την ίδια στιγμή, οι μονάδες ΑΠΕ που ολοκληρώνονται στην Ευρώπη, αδυνατούν να καλύψουν το σύνολο της ηλεκτροπαραγωγής που χάνεται λόγω του σταδιακού τερματισμού λειτουργίας των ανθρακικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής στο σύνολο της Ευρώπης και, λόγω του τερματισμού λειτουργίας των πυρηνικών μονάδων στη Γερμανία και στο Βέλγιο.

Επιπλέον, όσον αφορά τη διάθεση ορυκτών υλικών για την ενεργειακή μετάβαση της Ευρώπης, το 90% του συνόλου των βασικότερων ορυκτών υλικών που είναι απαραίτητα για την ηλεκτροκίνηση και την κατασκευή έργων ΑΠΕ, συγκεντρώνονται και επεξεργάζονται στην Κίνα (IEA 2023).

2. Τα αναπτυγμένα Δίκτυα μεταφοράς και διανομής ενέργειας ενισχύουν την ενεργειακή ασφάλεια μιας χώρας.

Σε καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή, συνολική εκτίμηση της δυναμικότητας μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας που θα απαιτηθεί από τα εθνικά συστήματα μεταφοράς ενέργειας των κρατών μελών της ΕΕ, με τον πλήρη εξηλεκτρισμό του μελλοντικού μοντέλου τους παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας.

Τα κράτη μέλη της ΕΕ συνεχίζουν να σχεδιάζουν και να επενδύουν βάση της σχεδιαζόμενης σταδιακής αύξησης της ηλεκτροπαραγωγής (βραχυπρόθεσμα) και όχι της συνολικής αναμενόμενης κατανάλωσης (μακροπρόθεσμα), το έτος – στόχο το 2050. Αυτός ο τρόπος σχεδιασμού, πιθανόν να δημιουργήσει σημαντικά ελλείμματα ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας τα επόμενα χρόνια, επηρεάζοντας την ενεργειακή ασφάλεια.

3. Το πλεόνασμα παραγωγής ενέργειας και η ύπαρξη εφεδρικών μονάδων παραγωγής αυξάνουν την επάρκεια και την ενεργειακή ασφάλεια.

Οι εταιρίες ηλεκτροπαραγωγής, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία για την ενεργειακή ασφάλεια οφείλουν να υποδεικνύουν τη χρήση εναλλακτικού καυσίμου και την ικανότητα αποθήκευσης καυσίμου προς χρήση στην ηλεκτροπαραγωγή σε περίπτωση ενεργειακής κρίσης.

Η ευρωπαϊκή νομοθεσία δεν υποχρεώνει τους ηλεκτροπαραγωγούς με χρήση φ.α και ΑΠΕ να διατηρούν μονάδες με ισοδύναμη παραγωγή σε άλλο καύσιμο. Κι αν αυτό ακούγεται παράλογο ή ξενικό αναφέρουμε, την πρόσφατη απόφαση της Total Energies να αγοράσει 3 μονάδες ηλεκτροπαραγωγής με χρήση καυσίμου το φυσικό αέριο στην Αμερικάνικη πολιτεία του Τέξας με σκοπό οι μονάδες φυσικού αερίου να λειτουργούν συμπληρωματικά και να ενισχύουν την ενεργειακή ασφάλεια στην ήδη εγκατεστημένη ισχύ ΑΠΕ 2000MW της εν λόγω εταιρίας, στη συγκεκριμένη πολιτεία (Reuters 12.11.2023).

4. Οι υψηλές τιμές ενέργειας επηρεάζουν αρνητικά την ενεργειακή επάρκεια και φυσικά την ενεργειακή ασφάλεια.

Στη θεωρία των κλασσικών οικονομικών, η αυξομείωση της τιμή ενός προϊόντος, είναι ο καθοριστικός μηχανισμός που ισορροπεί τη ζήτηση με την προσφορά του. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει σε άρθρο του το περιοδικό Economist: “the best cure of high prices is high prices” (Economist 05.02.2022).

Η κλασσική οικονομική θεωρία μπορεί να μην «ασχολείται» με την ασφάλεια προμήθειας προϊόντων και για πολλούς αναλυτές να εμφανίζεται ως ανάλγητη, προειδοποιεί όμως: για να αποτελέσουν οι (υψηλές) τιμές εξισορροπητικό παράγοντα της ζήτησης και της προσφοράς σε μια αγορά, χωρίς να υπάρξουν αρνητικές συνέπειες στην κοινωνική ευημερία και στην αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων, θα πρέπει να υπάρχουν προϊόντα υποκατάστατα του προϊόντος που εμφανίζει υψηλές τιμές (D.Kreps 1990, H.Varian 1992).

Με την εφαρμογή των πολιτικών της ενεργειακής μετάβασης και την πολιτική για το κλίμα η ενεργειακή ασφάλεια και η επάρκεια δεν μπορούν να «θεραπευτούν» με το βασικό μηχανισμό των αγορών, τις τιμές. Οι διοικητικές και ρυθμιστικές αποφάσεις λόγω της πολιτικής για την ενεργειακή μετάβαση και την κλιματική αλλαγή είτε απαγορεύουν είτε περιορίζουν τη χρήση υποκατάστατων καυσίμων.

Ερώτημα παραμένει αν μπορούν και με ποιο τρόπο, οι ΑΠΕ να αποτελέσουν το υποκατάστατο προϊόν που αναζητεί η οικονομική θεωρία για να είναι δυνατή η εφαρμογή της στην αγορά ενέργειας. Αναφέρουμε παρακάτω γιατί αυτό είναι δύσκολο:

5. Ο μέχρι τώρα σχεδιασμός της ενεργειακής μετάβασης απειλεί την ενεργειακή ασφάλεια. Το κλείσιμο των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής με χρήση καυσίμου τον άνθρακα και το λιγνίτη στην Ευρώπη, δεν οδηγεί αυτόματα σε ισοδύναμη αύξηση της ηλεκτροπαραγωγής από μονάδες ΑΠΕ όπως ήταν αρχικά ο ευρωπαϊκός ενεργειακός σχεδιασμός. Αυτό δίδει ένα σημαντικό οικονομικό και ανταγωνιστικό προβάδισμα στις χώρες παραγωγής φυσικού αερίου και στις μονάδες ηλεκτροπαραγωγής με χρήση καυσίμου το φυσικό αέριο, στον Ευρωπαϊκό κλάδο ενέργειας. Έτσι, η διάθεση φυσικού αερίου καταλήγει να καθορίζει τις τιμές ενέργειας και τη συνολική ενεργειακή επάρκεια και ασφάλεια στην Ευρώπη.

6. Οι αρνητικές μεταβολές στις μακροοικονομικές συνθήκες της ΕΕ και των κρατών μελών της, συμβάλλουν στην μεγέθυνση της παρατηρούμενης ασυμμετρίας μεταξύ των νέων έργων παραγωγής και της ικανότητας τους κάλυψης της μελλοντικής ζήτησης και έτσι, επηρεάζουν την ενεργειακή ασφάλεια. Από τα μέσα του 2022, στην ευρωπαϊκή οικονομία παρατηρείται η αύξηση του πληθωρισμού, η αύξηση των τραπεζικών επιτοκίων, η αύξηση του συνολικού κόστους κατασκευής νέων έργων ΑΠΕ και η δυσλειτουργία στην παγκόσμια αλυσίδα προμήθειας υλικών για νέα έργα (FT 30.07.2023) Ως αποτέλεσμα, ακυρώνονται πολλά σχεδιασμένα έργα στην Ευρώπη και τη Νότια Αμερική.

7. Η διατήρηση της οριακής τιμής ως η τιμή εκκαθάρισης του συνόλου των ημερήσιων συναλλαγών ηλεκτρικής ενέργειας με την παράλληλη κυριαρχία των μονάδων φυσικού αερίου στην διαμόρφωση των καθημερινών τιμών στις ευρωπαϊκές αγορές , οξύνει το πρόβλημα των υψηλών τιμών και ενθαρρύνει τους περιορισμούς στην παραγωγή και την αχαλίνωτη κερδοσκοπία.

8. Οι Διεθνείς διασυνδέσεις ενισχύουν την ενεργειακή ασφάλεια όταν συνδυάζονται με την ανάπτυξη και την αναβάθμιση των εθνικών δικτύων. Όμως, τα κράτη μέλη της ΕΕ συνεχίζουν να δίδουν προτεραιότητα σε διεθνείς διασυνδέσεις και όχι στην ενίσχυση των εθνικών δικτύων τους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, είναι το Ελληνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το κλίμα 2023 – 2030 που υποβλήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Οκτώβριος 2023). Οι επενδύσεις ενίσχυσης του εθνικού ηλεκτρικού δικτύου καταλαμβάνουν μόλις μισή σελίδα, σε σύνολο 356 σελίδων που είναι το Εθνικό Σχέδιο. Ενώ οι επενδύσεις σε νέες διεθνείς διασυνδέσεις καταλαμβάνουν 8 σελίδες. Σε καμία από τις δύο περιπτώσεις, δεν υπάρχει ακριβής κοστολόγηση των προτεινόμενων έργων και ακριβής περιγραφή πως τα διεθνή έργα θα είναι συμβατά με την παράλληλη ανάπτυξη του Ελληνικού δικτύου.

9. Η ανάπτυξη διεθνών διακρατικών εμπορικών ενεργειακών σχέσεων (διασυνδέσεων), με χώρες παραγωγής, εμπορίας , και παροχής υπηρεσιών διαμετακόμισης/διέλευσης προϊόντων ενέργειας, ενισχύουν την ενεργειακή ασφάλεια των κρατών, με την προϋπόθεση ότι οι εμπορικοί εταίροι τους, δεν έχουν αντίθετες πολιτικές και οικονομικές επιδιώξεις και δεν εργαλειοποιούν, τα προϊόντα τους για να εκβιάζουν οικονομικά άλλα κράτη.

10. Η αμοιβαία εφαρμογή των κανόνων του διεθνούς εμπορίου και των κανόνων ανταγωνισμού ενισχύουν την ενεργειακή ασφάλεια.

Η βασική ιδιαιτερότητα της ενεργειακής σχέσης της Ευρώπης με τη Ρωσία ήταν και είναι το καθεστώς του αποκλειστικού δικαιώματος που παρείχε η Ρωσική κυβέρνηση στη Ρωσική εταιρία Gazprom για την εξαγωγή και πώληση φυσικού αερίου στις Ευρωπαϊκές αγορές. Επιπλέον, τα συμβόλαια της Ρωσική εταιρίας συνεχίζουν να διατηρούν ρήτρες που αντίκεινται στο δίκαιο του ανταγωνισμού (ρήτρα τελικού προορισμού, ρήτρα take or pay.

ΙV Συμπεράσματα και Προτάσεις.

Οι Ευρωπαίοι νομοθέτες και οι ρυθμιστές αντιλαμβάνονται την ενεργειακή κρίση ως ένα φαινόμενο βραχυχρόνιο και όχι ως ένα φαινόμενο χρονικά παρατεταμένο ή και μόνιμο (permacrisis). Ενδεικτικά χαρακτηριστικά αυτής της επικρατούσας αντίληψης τους είναι: α) το ισχύον μέτρο διατήρησης αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου, συνολικής εγχώριας κατανάλωσης διάρκειας 90 ημερών και β) Η περιορισμένη χρονική διάρκεια των έκτακτων μέτρων για την αντιμετώπιση της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης που λαμβάνει η ΕΕ, με διαδοχικές αποφάσεις της, μικρότερη του έτους και γ) η προετοιμασία για το χειμώνα 2023/2024 χωρίς σχεδιασμό για μεγαλύτερο χρονικό ορίζοντα.
Διευκρινίζουμε ότι ο επίσημος διατυπωμένος στόχος της ΕΕ είναι να μηδενίσει τις εισαγωγές Ρωσικού φ.α και των υπόλοιπων Ρωσικών ενεργειακών προϊόντων στην επικράτεια της, πριν το έτος 2030 (Βλέπε Repower Europe package EU JOIN(2022) 23 final 18.05.2023). Ενώ, η Ουκρανία έχει επίσημα διακηρύξει ότι δεν πρόκειται να ανανεώσει τα συμβόλαια διέλευσης Ρωσικούς αερίου από την Ουκρανική επικράτεια, μετά το 2024.

Στις 24 Οκτωβρίου 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την καθιερωμένη ετήσια έκθεση της (2023) που αφορά την εξέλιξη της διαδικασίας της ενοποίησης των αγορών ενέργειας των κρατών μελών της ΕΕ (Energy Union). Στην εν λόγω έκθεση, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι διαχειρίστηκε «με επιτυχία» την ενεργειακή κρίση και ειδικότερα: την επιθετικότητα της Ρωσίας στην Ουκρανία και τη χρήση του Ρωσικού φυσικού αερίου και του πετρελαίου από την Ρωσική πλευρά ως εργαλεία εκβιασμού της ΕΕ.

Σύμφωνα με την Επιτροπή, η ΕΕ συνολικά περιόρισε την ενεργειακή της εξάρτηση από τη Ρωσία, μηδενίζοντας τις εισαγωγές Ρωσικού άνθρακα, μειώνοντας κατά 90% τις εισαγωγές Ρωσικού πετρελαίου και περιορίζοντας τις εισαγωγές φυσικού αερίου από τα 155 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα το έτος 2021 στα 45 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα το 2023. Χαρακτηριστικά η Επιτροπή αναφέρει στην έκθεση της ότι στο σύνολο της ΕΕ, η ηλεκτροπαραγωγή από ΑΠΕ κάλυψαν το 40% της συνολικής ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας το 2022, με παρόμοιο ποσοστό να αναμένεται και το 2023.

Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει ότι τα έκτακτα μέτρα κατάφεραν να αποτρέψουν την διακοπή παροχής φυσικού αερίου στην ΕΕ , να μετριάσουν τις ανισορροπίες μεταξύ ζήτησης και προσφοράς ενέργειας και τελικά να μειώσουν σημαντικά τις τιμές στις ευρωπαϊκές αγορές ενέργειας, συγκριτικά με το επίπεδο που οι τιμές βρίσκονταν, μετά την έναρξη του ΡωσοΟυκρανικού πολέμου και την καταστροφή των αγωγών μεταφοράς Ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη, Nord Stream I, II.

Είναι αλήθεια ότι οι τιμές φυσικού αερίου στα κέντρα συναλλαγών φυσικού αερίου στην Ευρώπη το 2023 έχουν μειωθεί κατά 70% συγκριτικά με τις μέσες τιμές τους το 2022 (ΙΕΑ Gas Market Report, Q4 2023). Σημαντικό, αν σκεφθεί ο οιοσδήποτε ότι η πρόσθετη προσφερόμενη ποσότητα υγροποιημένου φυσικού αερίου στις διεθνείς αγορές είναι μόλις 11 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα το έτος 2023 (IEA 2023).

Ήταν όμως, οι δράσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ή οι εθνικές δράσεις των κρατών μελών της ΕΕ και των επιχειρήσεων τους που συνέβαλαν στον περιορισμό των επιπτώσεων της κρίσης; Οι Εθνικές δράσεις κυρίως των κυβερνήσεων και των επιχειρήσεων της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Γαλλίας. Το ερώτημα απαιτεί διερεύνηση.

Η ΕΕ θεωρεί ότι με την τρέχουσα αναθεώρηση του τρόπου λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, τις κανονιστικές ρυθμίσεις για μηδενικούς ρύπους από τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες και την ευρωπαϊκή στρατηγική εξασφάλισης από τις διεθνείς αγορές των απαραίτητων ορυκτών υλικών για την πραγματοποίηση ευρωπαϊκών έργων, θα επιτύχει την ενεργειακή μετάβαση, θα καταφέρει να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας και να αποκλείσει τη χρήση των ορυκτών καυσίμων στην ηλεκτροπαραγωγή, πριν το έτος 2050 (Energy Union Report 2023).

Αυτό που όμως που φαίνεται να διασώζει μεσοπρόθεσμα (τα επόμενα 5-10 χρόνια), την ευρωπαϊκή πολιτική για την ενεργειακή ασφάλεια και την αδιάκοπη παροχή φυσικού αερίου στου ευρωπαίους καταναλωτές, δεν είναι το υπάρχον κανονιστικό πλαίσιο, τα έκτακτα μέτρα και οι εξαγγελίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αλλά η τεχνική δυνατότητα της πραγματικής αντίστροφης ροής των ευρωπαϊκών συστημάτων των αγωγών μεταφοράς του φυσικού αερίου (από τη Δύση προς την Ανατολή) και φυσικά, η αύξηση της προμήθειας υγροποιημένου φυσικού αερίου από τις διεθνείς αγορές.

Ο Βασίλειος Π. Πανουσόπουλος (1971), είναι Ειδικός Επιστήμονας της Δημόσιας Διοίκησης- Οικονομολόγος- Διεθνολόγος, Βαθμός Α, στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡAΑΕY). Οι απόψεις που εκφράζει είναι αποκλειστικά προσωπικές. Έχει πραγματοποιήσει σπουδές στα Διεθνή οικονομικά (MIA) στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης, στη Δημόσια Διοίκηση και Δημόσια πολιτική (MSc) και στην Ευρωπαϊκή οικονομική και πολιτική οργάνωση (MSc) στην Ανώτατη Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Σπουδών του Λονδίνου (LSE). Είναι απόφοιτος του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης (τομέας Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών).