Ευρώπη: Μια ουτοπία για ρεαλιστές

Τα μέσα της δεκαετίας του 1980 ήσαν κρίσιμα γιατί το παγκόσμιο γεωπολιτικό και οικονομικό περιβάλλον άλλαζε και οι τότε μεγάλες και μεσαίες δυνάμεις έπρεπε να καταλάβουν τις καλύτερες δυνατές γεωπολιτικές θέσεις. Η Αμερική του Ρήγκαν ήταν φαινομενικά πανίσχυρη, η Κίνα έκανε τα πρώτα της βήματα στον διεθνή καταμερισμό της εργασίας, η Σοβιετική Ένωση, μετά την ήττα της στο Αφγανιστάν αντιμετώπιζε σοβαρή υπαρξιακή κρίση και η Ευρώπη των Φρανσουά Μιττεράν και Χέλμουτ Κολ, με τον Ζακ Ντελόρ πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, βίωνε ισχυρές μεταρρυθμίσεις.

Οι ηγέτες της καταλάβαιναν ότι στο μοίρασμα της νέας παγκόσμιας ισχύος δεν μπορούσαν και δεν έπρεπε να είναι φτωχοί συγγενείς. Από την άλλη πλευρά, η Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη έβραζε κυριολεκτικά, με το συνδικάτο «Αλληλεγγύη» στην Πολωνία, να αποκαλύπτει την πραγματική φύση του σοβιετικού ολοκληρωτισμού.

Όλα έδειχναν ότι η Δύση ξεπερνούσε επιτυχώς τις δύο πετρελαϊκές κρίσεις του 1973 και του 1979 και μάλλον θα κέρδιζε και τη νέα παρτίδα της παγκόσμιας ισχύος.

Η σοβιετική αποτυχία στο Αφγανιστάν και η εσωτερική κρίση που ακολούθησε στην ΕΣΣΔ, από τη μια μεριά έφερε στην εξουσία στο Κρεμλίνο τον Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, αλλά από την άλλη επέτρεψε στον Αμερικανό πρόεδρο Ρόναλντ Ρήγκαν να παγιδεύσει τους Σοβιετικούς σ’ έναν εντελώς θεωρητικό, πλην όμως πολυδάπανο στην πράξη «Πόλεμο των Άστρων».

«Αυτό το σχέδιο υπήρξε στρατιωτική μπλόφα, την οποίαν οι Σοβιετικοί δεν την κατάλαβαν και την πλήρωσαν με την αναίμακτη κατάρρευση του καθεστώτος», μας είχε δηλώσει στα μέσα της δεκαετίας του 1990 ο Ηλίας Γιαννακάκης, καθηγητής Διεθνών Σπουδών τότε στο πανεπιστήμιο της Λίλλης στη Γαλλία.

Ακολούθησαν η κατάρρευση της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας και η πολιτική του προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον, να προωθήσει την παγκοσμιοποίηση και την υπό εκκόλαψη το 1993 ψηφιακή επανάσταση. Δυστυχώς, την περίοδο που ακολούθησε, η Ευρώπη έχανε συνεχώς ποσοστό συμμετοχής στην παγκόσμια οικονομία και το διεθνές εμπόριο, παράλληλα όμως έκανε σοβαρά λάθη στην γεωπολιτική και αμυντική της θωράκιση.

Τα λάθη αυτά, συνοδεύονταν και από ιδεολογικούς «προοδευτικούς» παραλογισμούς, οι οποίοι ξυπνούσαν αντιδράσεις εξίσου ακατανόητες. Στην κατάσταση αυτή ήλθε να προστεθεί και η ταχύτατη διεύρυνση της τότε ΕΕ, χωρίς να υπάρχει η απαραίτητη εμβάθυνση για παρόμοιο εγχείρημα.

Στο μέτρο δε που η Ρωσία μετά τον Μπόρις Γιέλτσιν απομακρυνόταν από τη Δύση, υπό την αυταρχική ηγεσία του Πουτιν, η ευρωπαϊκή έλλειψη ισχύος, προσλάμβανε διαστάσεις που κανείς δεν ήθελε να δει και να μελετήσει κυρίως. Ήλθε έτσι η κρίση του 2009, κορυφώθηκε με το Brexit και σήμερα επιτρέπει στον 47ο Αμερικανό πρόεδρο να ειρωνεύεται και να απειλεί μια σύμμαχό του με πλούσια, πολύ πλούσια ιστορία πίσω της.

Είναι καιρός πλέον η Ευρώπη να αφυπνιστεί, να ξαναδιαβάσει την ιστορία της, να απομακρυνθεί από γεγονότα που δεν έχουν καμιά απολύτως σχέση με το παρόν και το μέλλον της. Αν και γεωπολιτικός νάνος, η Ευρώπη κατά Ερίκ Βαινερ, δεν παύει να είναι ακόμα «ήπειρος της μεγαλοφυίας». Κατά συνέπεια, η ιδέα της Ευρώπης είναι πάντα ζωντανή.

Σήμερα όμως, δυστυχώς, ένα φάντασμα πλανάται πάνω από την Ευρώπη: αυτό της παρακμής. Κυριαρχεί ο φόβος ότι η ώρα της Ευρώπης πέρασε ότι τα αθάνατα επιτεύγματα του Ευρωπαϊκού πολιτισμού δεν μπορούν πια να επαναληφθούν και ότι πρέπει πλέον να συμφιλιωθούμε με τη σκέψη πως σε παγκόσμιο επίπεδο η Ευρώπη θα έχει ρόλο δευτεροαγωνιστικό, ή και κομπάρσου.

Αυτή η προοπτική δεν είναι ιστορικά δυνατή. Η ήπειρος από την οποίαν ξεκίνησαν ο πιο γόνιμος και ανθρωπιστικός πολιτισμός και η βιομηχανική επανάσταση, μπορεί να είναι κουρασμένη αλλά δεν έχει ξοφλήσει. Έχει ακόμα στην διάθεση της τεράστια αποθέματα σκέψης, σοφίας και δημιουργίας. Αυτό που της λείπει για την ώρα είναι η κινητήρια δύναμη. Μια δύναμη που θα καταλάβει τί είναι αυτό που βλέπουμε, αλλά δεν θέλουμε να ακολουθήσουμε. Ο κόσμος αλλάζει. Οι νέες ιδέες κυριαρχούν. Όλα αρχίζουν με την εκμάθηση της γλώσσας της προόδου. Και αυτή δεν έχει μεγάλη σχέση με ιδεοληψίες και φαντάσματα από το παρελθόν.

Έφτασε η ώρα για μια άλλη ουτοπική/ρεαλιστική σκέψη, η οποία όμως μπορεί και πρέπει να έχει καλύτερη εφαρμογή.. Το υπόλοιπο του 21ου αιώνα θα είναι κρίσιμο για τη γηραιά ήπειρο, η οποία ας φροντίσει να καταλάβει ποιοι είναι οι πραγματικοί εσωτερικοί πρωτίστως εχθροί της…