Η μεταπανδημική στροφή

Η πανδημία, η τρέχουσα υγειονομική κρίση που ήδη έχει κοστίσει τη ζωή σε περίπου 4 εκατομμύρια πολίτες σε ολόκληρο τον κόσμο, εκ των οποίων οι 700.000 στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, επιδρά καθοριστικά στις διεθνείς υποθέσεις, επαναπροσδιορίζει τη γεωπολιτική, μεταβάλλει τις κοινωνικές προτεραιότητες, θέτει υπό αίρεση ιδεολογήματα και στερεότυπα που επικράτησαν στις προηγούμενες τρεις δεκαετίες, επαναφέρει στο προσκήνιο παραμελημένες πολιτικές και βεβαίως επανατοποθετεί ξανά στο κέντρο τον ρόλο του κράτους.

Ηδη η επικρατούσα κινητικότητα στη διεθνή πολιτική, όπως φανερώθηκε στις συνόδους του G7, του ΝΑΤΟ και στις επιμέρους συναντήσεις του Μπάιντεν με τον Πούτιν και τους ευρωπαίους ηγέτες, αλλά και η αμερικανική προσπάθεια να αποδώσει στην Κίνα ρόλο επιθετικού διεθνούς ανταγωνιστή, δείχνουν το εύρος και το βάθος της επιρροής που άσκησε και ασκεί η πανδημία στα παγκόσμια πράγματα. Και αυτό γιατί εξαιτίας της πανδημίας ο μέχρι πρότινος αμέριμνος δυτικός κόσμος συνειδητοποίησε το παραγωγικό κενό, ένιωσε την εξάρτηση και μαζί κατανόησε το μέγεθος της απειλής από μια άναρχη και εν πολλοίς ασυντόνιστη διαχείριση των διεθνών υποθέσεων, ιδιαιτέρως της κλιματικής αλλαγής και των ανεξέλεγκτων εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα.

Αμερικανοί και Ευρωπαίοι ανακάλυψαν έντρομοι με την εμφάνιση της υγειονομικής κρίσης ότι δεν διαθέτουν τα απλούστερα των υγειονομικών υλικών, έφτασαν να αναζητούν απολυμαντικά, μάσκες, αναπνευστήρες και τα πιο απλά των προστατευτικών μέσων στα πέρατα της Γης, σε αγορές υποβαθμισμένες και αδύναμες να εγγυηθούν την ποιότητα των προϊόντων τους.

Η συνειδητοποίηση της εξάρτησης των πλουσιότερων και πιο προηγμένων χωρών του πλανήτη από τα απλούστερα των αγαθών, αλλά και το χάος που προκλήθηκε στην παγκόσμια οικονομία από την ανάδειξη μιας τυπικής υγειονομικής απειλής που έρχεται από τα σκοτεινά βάθη της Ιστορίας και είναι αποτέλεσμα της διαρκούς και ανεξέλεγκτης ανθρώπινης δράσης στον πλανήτη, σόκαραν τις ηγεσίες και έθεσαν σε κίνηση διαδικασίες αναθεώρησης των πάντων.

Ενάμιση χρόνο μετά την εμφάνιση της πανδημίας ο κόσμος δείχνει να επανατοποθετείται και να επαναξιολογεί προτεραιότητες και πολιτικές. Ο στόχος ελέγχου του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής κατέστη πλέον πλανητικός, όλες οι οικονομίες έσπευσαν να υιοθετήσουν «πράσινες» πολιτικές, νέες τεχνικές και νέα καύσιμα τείνουν να επικρατήσουν στον ενεργειακό τομέα, ένα κύμα νέων επενδύσεων κατακλύζει όλον τον κόσμο.

Αντιστοίχως κατερρίφθη η κυρίαρχη τις προηγούμενες δεκαετίες αρχή των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών στα δημόσια οικονομικά. Η ανάγκη διάσωσης των οικονομιών, του πλήθους των δραστηριοτήτων και δισεκατομμυρίων θέσεων εργασίας παγκοσμίως ανάγκασε τις κυβερνήσεις να διαθέσουν αφειδώς δημόσιους πόρους και να αναλάβουν ελλείμματα και χρέη που μέχρι πρότινος δεν είχαν καν διανοηθεί να σηκώσουν. Οι άλλοτε αυστηρές κεντρικές τράπεζες ευνόησαν πολιτικές αρνητικών επιτοκίων και μαζικές επαναγορές ομολόγων ακριβώς για να διασώσουν τις χειμαζόμενες δραστηριότητες και επιχειρήσεις. Το εργαλείο της νομισματικής πολιτικής επίσης εξαντλήθηκε στην κυριολεξία, ένα κύμα αρνητικών επιτοκίων κατέκλυσε ολόκληρο τον κόσμο, σήμερα τα λιμνάζοντα διεθνώς κεφάλαια τοποθετούνται χωρίς δεύτερη σκέψη με όρους πρωτοφανώς ελκυστικούς ακόμη και σε οικονομίες μέχρι πρότινος υπερχρεωμένες, όπως η ελληνική. Η Ελλάδα έφθασε σε τούτες τις δυστυχείς πανδημικές μέρες να σηκώνει λεφτά ακόμη και για κλονισμένες όλα τα προηγούμενα χρόνια τράπεζές της.

Η «συναίνεση της Κορνουάλης»

Η άλλοτε διστακτική Ευρώπη στην αμοιβαιοποίηση χρεών βγαίνει πλέον στις διεθνείς αγορές προκειμένου να «σηκώσει» κοντά στα 800 δισ. ευρώ για να στηρίξει το μεταπανδημικό Ταμείο Ανάκαμψης, μέσω του οποίου θα στηρίξει τις ευρωπαϊκές οικονομίες να επιχειρήσουν κυρίως τα άλματα της πράσινης μετάβασης, του ψηφιακού μετασχηματισμού και της αναδιοργάνωσης των συστημάτων υγείας. Στην πανδημία πρέπει να αποδοθεί επίσης η ανάδειξη της αξίας που αρμόζει στα δημόσια συστήματα υγείας. Κοινώς, διαπιστώθηκε ότι χωρίς κάποιου τύπου ρύθμιση ιδιαιτέρως των ευαίσθητων, όλα μπορούν να χαθούν από τη μια στιγμή στην άλλη. Τίποτε πλέον δεν επιτρέπεται να αφήνεται στην τύχη ή στην καλή διάθεση των αγορών να αυτορρυθμιστούν.

Αυτό είναι άλλωστε και ένα από τα πολλά σήματα της «συναίνεσης της Κορνουάλης», ενός αναθεωρητικού κειμένου που παρουσιάστηκε στη σύνοδο των επτά πλουσιότερων χωρών του πλανήτη, σε μια απόπειρα επαναδιατύπωσης των αρχών που διέπουν τη διεθνή οικονομική πολιτική. Η στροφή εξαιτίας των πανδημικών συνθηκών είναι λοιπόν δεδομένη και βεβαίως δεν είναι η μόνη. Στις πρώτες ζωντανές συναντήσεις των ηγετών του πλανήτη διεφάνησαν επίσης οι τάσεις μεταβολής στη γεωπολιτική. Οι Αμερικανοί επανέρχονται κατά τα φαινόμενα στις παγκόσμιες υποθέσεις, οι Κινέζοι θα κληθούν να αναλάβουν περισσότερες ευθύνες στα παγκόσμια πράγματα, δεν γίνεται να απολαμβάνουν μόνο οφέλη από την πλήρη ελευθέρωση του εμπορίου και την ειρήνη που άλλοι εξασφαλίζουν. Και αντιστοίχως καλούνται να προσαρμοσθούν οι Ρώσοι, οι Τούρκοι και όποιοι άλλοι θεωρούν ότι μπορούν να ενεργούν αυθαιρέτως, κατά τα κακώς εννοούμενα συμφέροντά τους.

Ισως είναι πρόωρο να βγάλει κανείς συμπεράσματα, αλλά οι μεταπανδημικές συνθήκες, όλο αυτό το κύμα μεταβολής σε πάμπολλες πτυχές της διεθνούς πολιτικής, ευνοεί κατά τα φαινόμενα την Ελλάδα. Η χώρα μας, που δοκιμάστηκε πολλαπλώς τα τελευταία δέκα χρόνια, πρώτα από την οικονομική και ακολούθως από την υγειονομική κρίση, έχει την ευκαιρία, πέραν της ευχερούς διαχείρισης των υπέρογκων χρεών της, να υποδεχθεί πακτωλό επενδυτικών και χρηματοδοτικών πόρων και να καλύψει το παραγωγικό και εκσυγχρονιστικό έλλειμμα των προηγούμενων δεκαετιών. Το ελληνικό σχέδιο του Ταμείου Ανάκαμψης, που ήδη εγκρίθηκε από τις ευρωπαϊκές αρχές, μοιάζει ικανό να επιδράσει καθοριστικά στη λειτουργία της οικονομίας μας και να δημιουργήσει προϋποθέσεις συνεχούς και ισχυρής ανάπτυξης για ολόκληρη τη δεκαετία. Στον βαθμό δε που ελεγχθεί και η τουρκική επιθετικότητα και επικρατήσει ένα μακράς διάρκειας μορατόριουμ στις δύο ακτές του Αιγαίου, όπως αρχίζει να διαφαίνεται μετά τις τελευταίες συναντήσεις στο πλαίσιο της συνόδου του ΝΑΤΟ και υπό την εμφανή επίδραση των νέων μεταπανδημικών γεωπολιτικών συνθηκών, η ευκαιρία μοιάζει να λαμβάνει άλλες διαστάσεις. Μένει βεβαίως να αποδειχθούν τα παραπάνω και μαζί βεβαίως να συντονιστούν οι εγχώριες δυνάμεις, δημόσιες και ιδιωτικές, για την αποδοτικότερη αξιοποίηση του πλήθους των χρηματοδοτικών πόρων. Και μαζί να επικρατήσουν υποτυπωδώς συνθήκες πολιτικής συναίνεσης, έστω σε επίπεδο γενικών στόχων και επιδιώξεων. Είναι αυτή η ελάχιστη υποχρέωση του πολιτικού συστήματος απέναντι στους πολίτες που τόσο σκληρά δοκιμάστηκαν τα τελευταία χρόνια.