Ο λάθος τρόπος επίλυσης της ενεργειακής κρίσης στην Ευρώπη

Μετά την αιματηρή εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Ευρώπη έχει πληγεί από τις αυξανόμενες τιμές ενέργειας. Ως απάντηση, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν πρότεινε μεταρρυθμίσεις στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ και αποκάλυψε σχέδια για προτεινόμενο φόρο στα υπερκέρδη των ενεργειακών εταιριών. Οι υπουργοί Ενέργειας της ΕΕ θα συναντηθούν στις 30 Σεπτεμβρίου για να συζητήσουν τις λεπτομέρειες.

Εν τω μεταξύ, η Ευρώπη ερευνά πιθανές πράξεις δολιοφθοράς στους ρωσικούς αγωγούς φυσικού αερίου Nord Stream, ένας από τους οποίους ήταν μέχρι πρόσφατα από τις κύριες γραμμές μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Αυτό ίσως αποτελεί μια καλή υπενθύμιση της προθυμίας του Κρεμλίνου να διεξάγει ενεργειακό πόλεμο εναντίον της Ευρώπης.

Απαιτείται καλύτερος συντονισμός σε ολόκληρη την ΕΕ. Μέχρι στιγμής, υπάρχουν μεγάλες διαφοροποιήσεις στο πως οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν τις υψηλές τιμές ενέργειας. Ορισμένες χώρες έχουν προστατεύσει τους καταναλωτές επιβάλλοντας ανώτατα όρια τιμών λιανικής, χορηγώντας επιδοτήσεις καυσίμων, ή μειώνοντας τους φόρους στους λογαριασμούς ενέργειας. Άλλες επέτρεψαν στις ενεργειακές εταιρείες να μετακυλίσουν τις υψηλότερες τιμές χονδρικής στους πελάτες, προτιμώντας να επικεντρωθούν στο να βοηθήσουν τους χαμηλόμισθους απευθείας. Η γενναιόδωρη, αλλά μη-στοχευμένη, βοήθεια μπορεί να είναι  κοινωνικά ή πολιτικά σκόπιμη. Αλλά κινδυνεύει επίσης να αναιρέσει τα κίνητρα για τον περιορισμό στην χρήση ενέργειας (βλ. διάγραμμα).

Όπως ήταν ίσως αναμενόμενο, τα στοιχεία που συγκέντρωσε αυτόν τον μήνα η δεξαμενή σκέψης Bruegel  δείχνουν μια συσχέτιση, σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ του μεγέθους των αυξήσεων των τιμών του φυσικού αερίου στα νοικοκυριά και της πτώσης της ζήτησης για φυσικό αέριο. Σε γενικές γραμμές, όσο μικρότερη ήταν η άνοδος των τιμών τον Ιούλιο του 2022 σε σύγκριση με το πρώτο εξάμηνο του 2021, τόσο μειωνόταν η ζήτηση των νοικοκυριών για φυσικό αέριο το πρώτο εξάμηνο του 2022 σε ετήσια βάση. Με άλλα λόγια, οι υψηλότερες τιμές φαίνεται να συνδέονται με τη χαμηλότερη κατανάλωση ενέργειας.

Η Γαλλία, για παράδειγμα, έχει φέτος παγώσει τις τιμές του φυσικού αερίου και περιόρισε την αύξηση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος για τα νοικοκυριά στο 4%. Στον προϋπολογισμό που παρουσίασε στις 26 Σεπτεμβρίου ο υπουργός Οικονομικών Μπρούνο Λε Μερ, επιβεβαίωσε ότι αυτή η «ασπίδα τιμών» θα συνεχιστεί μέχρι το 2023 -αν και η τιμή τόσο του φυσικού αερίου όσο και της ηλεκτρικής ενέργειας θα επιτραπεί στη συνέχεια να αυξηθεί κατά 15%. Αυτά τα μέτρα έχουν μεγάλο κόστος, αλλά έχουν προστατεύσει τα νοικοκυριά στη Γαλλία από τις έντονες αυξήσεις των τιμών που καταγράφονται σε χώρες όπως η Βρετανία. Το ότι οι Γάλλοι δεν μείωσαν πολύ τη χρήση φυσικού αερίου το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους μπορεί εν μέρει να οφείλεται στο ότι το πάγωμα των τιμών τους έδωσε ελάχιστα κίνητρα να πράξουν κάτι τέτοιο. Στη Δανία, από την άλλη, όπου οι τιμές του φυσικού αερίου έχουν αυξηθεί κατακόρυφα, η κυβέρνηση έχει επικεντρώσει τις προσπάθειες στο να βοηθήσει τις φτωχότερες οικογένειες. Έχει καταβάλει τη λεγόμενη «επιταγή θέρμανσης» σε περισσότερα από 400.000 νοικοκυριά για να τα βοηθήσει με τους λογαριασμούς ρεύματος. Στη Δανία, η μείωση της συνολικής χρήσης φυσικού αερίου από τα νοικοκυριά είναι τρεις φορές μεγαλύτερη από ό,τι στη Γαλλία.

Οι κυβερνήσεις βέβαια έχουν και άλλα θέματα που πρέπει να λάβουν υπόψη. Τα κίνητρα τιμών για πιο πράσινη συμπεριφορά συχνά δεν είναι ούτε δημοφιλή, ούτε η διαχείριση τους είναι πολιτικά εύκολη. Στη Γαλλία, οι μνήμες από την εξέγερση των κίτρινων γιλέκων του 2018-19 είναι ακόμα νωπές. Αυτή ήταν μια εξέγερση που προκλήθηκε εν μέρει από την αύξηση του φόρου των καυσίμων κίνηση στην αντλία. Εκστρατείες ενημέρωσης του κοινού και πιο έξυπνη άσκηση ηγεσίας μπορεί να ενθαρρύνουν πιο «πράσινες» συμπεριφορές. Ωστόσο, εάν οι κοινωνίες θέλουν να προετοιμαστούν για ένα μέλλον με χαμηλότερες εκπομπές άνθρακα προστατεύοντας παράλληλα τα φτωχότερα νοικοκυριά, κάποια στιγμή πρέπει να αφήσουν τις τιμές να αυξηθούν για να αποθαρρύνουν την υπερβολική χρήση.