Αν. Γερμανία: 70 χρόνια από την εξέγερση της 17ης Ιουνίου

Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το 1945 διαμορφώθηκαν στην ουσία δύο αντίπαλα στρατόπεδα σε παγκόσμια κλίμακα: οι καπιταλιστικές δημοκρατίες και οι κομμουνιστικές δικτατορίες. Στην κορυφή τους βρίσκονταν οι υπερδυνάμεις ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση. Από κοινού με τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία είχαν νικήσει τη ναζιστική Γερμανία του Αδόλφου Χίτλερ. Λίγο μετά την ήττα της Γερμανίας η συμμαχία διασπάστηκε. Η Σοβιετική Ένωση επέκτεινε τη σφαίρα ισχύος και επιρροής της εγκαθιδρύοντας κομμουνιστικά καθεστώτα σε πολλές χώρες της ανατολικής, κυρίως, Ευρώπης: Μεταξύ αυτών ήταν και η Ανατολική Γερμανία, η Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας (DDR) όπως λεγόταν επίσημα, η οποία ιδρύθηκε το 1949, την ίδια χρονιά που ιδρύθηκε και η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (BRD). Το κέντρο εξουσίας του αποκαλούμενου ανατολικού μπλοκ βρισκόταν στη Μόσχα, τότε πρωτεύουσα της Σοβιετικής Ένωσης και σήμερα πρωτεύουσα της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

Την εποχή εκείνη καθιερώθηκε ο όρος «Ψυχρός Πόλεμος», ο οποίος αναφερόταν στην τεταμένη σχέση μεταξύ των υπερδυνάμεων ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης και των χωρών που τις υποστήριζαν. Η πολιτική και ιδεολογική διαχωριστική γραμμή στην Ευρώπη περνούσε ακριβώς μέσα από τη Γερμανία και το Βερολίνο, το οποίο ήταν επίσης διαιρεμένο.

30 χρόνια χωρίς Σοβιετική Ένωση

Ο «Ψυχρός Πόλεμος» ήταν ιδιαίτερα ορατός στην τότε Δυτική και Ανατολική Γερμανία. Ενώ η πρώτη ανέκαμψε υλικά αρκετά γρήγορα από τις συνέπειες του πολέμου με την οικονομία της ελεύθερης αγοράς και τη βοήθεια κυρίως των ΗΠΑ, η κρατικά ελεγχόμενη οικονομία της δεύτερης αντιμετώπισε κατά καιρούς σημαντικές ελλείψεις σε βασικά αγαθά, οι οποίες από κοινού με την πλήρη έλλειψη δημοκρατικών διαδικασιών ώθησαν πολλούς Ανατολικογερμανούς να καταφύγουν στη Δυτική Γερμανία.

Κραυγή ελευθερίας δίχως απάντηση

Στις 17 Ιουνίου 1953, μετά από μεμονωμένες διαμαρτυρίες κατά της αυξανόμενης κακοδιαχείρισης, ο πληθυσμός σε ολόκληρη την Ανατολική Γερμανία κατέβηκε στους δρόμους για να διαδηλώσει κατά του κομμουνιστικού καθεστώτος. Υπολογίζεται ότι ένα εκατομμύριο άνθρωποι συμμετείχαν στη λαϊκή εξέγερση απαιτώντας ελεύθερες εκλογές και την επανένωση των δύο Γερμανιών. Η κραυγή για ελευθερία έμεινε ωστόσο δίχως απάντηση.

Για να αποφύγουν μια κατάρρευση του ανατολικογερμανικού καθεστώτος οι Σοβιετικοί κατέστειλαν τη λαϊκή εξέγερση με άρματα μάχης και στρατιωτικές δυνάμεις που βρίσκονταν σταθμευμένες εκεί. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 100 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε βίαιες συγκρούσεις στους δρόμους ή καταδικάστηκαν αργότερα σε θάνατο. Πολλοί διαδηλωτές καταδικάστηκαν σε πολυετείς φυλακίσεις.

Ανάλογη αντιμετώπιση από τους Σοβιετικούς είχαν και οι εξεγέρσεις των πληθυσμών στην Ουγγαρία το 1956, την τότε Τσεχοσλοβακία το 1968 και την Πολωνία 1980. Όλες οι προσπάθειες να απελευθερωθούν από τα δεσμά της Μόσχας απέτυχαν. Μόνο μέσα από τις πολιτικές του μεταρρυθμιστή γενικού γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ από τα μέσα της δεκαετίας του ΄80 οι άνθρωποι στις χώρες του λεγόμενου ανατολικού μπλοκ άντλησαν κουράγιο. Στη Γερμανία, η αποκαλούμενη ειρηνική επανάσταση του 1989 οδήγησε στην Πτώση του Τείχους του Βερολίνου και ένα χρόνο αργότερα στη γερμανική Επανένωση.

German Chancellor Olaf Scholz gives a speech to commemorate the 70th anniversary of the East German uprising of the June 17, 1953, in Berlin, Germany June 17, 2023. REUTERS/Fabrizio Bensch

Πριν από 70 χρόνια, στις 17 Ιουνίου 1953, οι δημοκρατίες της Δύσης με επικεφαλής τις ΗΠΑ, δίστασαν να υποστηρίξουν τη λαϊκή εξέγερση στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας προφανώς από φόβο για ένα Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο που δεν αποκλείεται να διεξαγόταν με πυρηνικά όπλα.

Όταν οι Ανατολικογερμανοί εξεγέρθηκαν στις 17 Ιουνίου του 1953 κατά της κυβέρνησής τους και ταυτόχρονα κατά της σοβιετικής κατοχικής δύναμης, η Δυτική Γερμανία περιορίστηκε στην ηθική υποστήριξη των διαδηλωτών. Από γεωπολιτική άποψη δεν υπήρχε μάλλον άλλη επιλογή εκείνη την εποχή. Ας μην ξεχνάμε ότι η διαδικασία λήψης αποφάσεων βρισκόταν τότε στα χέρια Σοβιετικής Ένωσης και ΗΠΑ. Η αντιπαράθεση μεταξύ καπιταλισμού και κομμουνισμού βασιζόταν σε μια ισορροπία του τρόμου.

Παρά την αποτυχία της η λαϊκή εξέγερση της 17ης Ιουνίου 1953 είχε ρόλο προτύπου για όλους τους μετέπειτα αγώνες για περισσότερη ελευθερία. 70 χρόνια μετά η επανενωμένη πια Γερμανία τιμά σήμερα με πλήθος εκδηλώσεις μνήμης και εκθέσεις το τραγικό τέλος της εξέγερσης, αλλά πάνω απ’ όλα το θάρρος των Ανατολικογερμανών.

Πηγή: DW/ Μαρσέλ Φιρστενάου