Το φύλο και η γεωπολιτική – Γιατί τα έθνη που αποτυγχάνουν, αποτυγχάνουν και στο γυναικείο φύλο

Μετά την ανατροπή των Ταλιμπάν από την Αμερική και τους συμμάχους της, το 2001, το ποσοστό των κοριτσιών που εγγράφονταν στο δημοτικό αυξήθηκε από 0% σε περισσότερο από 80%. Η βρεφική θνησιμότητα μειώθηκε στο μισό. Ο καταναγκαστικός γάμος έγινε παράνομος. Πολλά από αυτά τα σχολεία δεν ήταν σε καλή κατάσταση και πολλές οικογένειες αγνόησαν τον νόμο. Κανείς, όμως, δεν αμφιβάλλει ότι οι γυναίκες και τα κορίτσια από το Αφγανιστάν έχουν πετύχει αρκετά πράγματα τα τελευταία 20 χρόνια και ότι όλα όσα πέτυχαν διατρέχουν τώρα σημαντικό κίνδυνο.

Σύμφωνα με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, οι Ηνωμένες Πολιτείες «δεσμεύονται να προωθήσουν την ισότητα των φύλων» μέσω της εξωτερικής τους πολιτικής. Το να κληροδοτήσουμε όπλα αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων και μία χώρα μεσαίου μεγέθους σε μια ομάδα βίαιων μισογυνιστών είναι ένας περίεργος τρόπος να εκπληρώσουμε τη δέσμευσή μας. Φυσικά, η εξωτερική πολιτική συνεπάγεται δύσκολους συμβιβασμούς. Υπάρχουν όμως ολοένα και περισσότερα αποδεικτικά στοιχεία ότι η Χίλαρι Κλίντον ασχολήθηκε με το εν λόγω ζήτημα, όταν είπε, πριν από μια δεκαετία, ότι «η υποδούλωση των γυναικών αποτελεί… απειλή για την κοινή ασφάλεια του κόσμου μας». Οι κοινωνίες που καταπιέζουν τις γυναίκες είναι πολύ πιο πιθανό να είναι βίαιες και ασταθείς.

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους συμβαίνει αυτό. Σε πολλά μέρη, οι γυναίκες που κυοφορούν κορίτσια αναγκάζονται να κάνουν έκτρωση ή παραμελούνται σε τέτοιο σημείο που φτάνουν το θάνατο. Αυτό έχει οδηγήσει σε προκατειλημμένες αναλογίες φύλου, πράγμα που σημαίνει ότι εκατομμύρια νέοι άντρες είναι καταδικασμένοι να παραμείνουν ανύπαντροι. Οι απογοητευμένοι αυτοί νέοι είναι πιο πιθανό να διαπράξουν βίαια εγκλήματα ή να ενταχθούν σε ομάδες ανταρτών. Οι στρατολόγοι της Μπόκο Χαράμ και του Ισλαμικού Κράτους το γνωρίζουν αυτό και τους υπόσχονται «συζύγους» ως λάφυρα πολέμου. Η πολυγαμία δημιουργεί, επίσης, πλεόνασμα ανύπαντρων νέων ανδρών. Οι πολλές σύζυγοι για τους άνδρες που βρίσκονται σε υψηλά κοινωνικά στρώματα σημαίνει ότι όσοι βρίσκονται στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα παραμένουν εργένηδες.

Τα αίτια για τις συγκρούσεις είναι, συνήθως, περίπλοκα. Ίσως, όμως, να μην είναι τυχαίο το ότι το Κασμίρ είναι ία από τις χώρες της Ινδίας όπου το χάσμα στην αναλογία φύλων είναι ιδιαίτερα μεγάλο ή ότι 20 από τις πιο ταραχώδεις χώρες του Δείκτη Εύθραυστων Κρατών, οι οποίες ομαδοποιήθηκαν από το Ταμείο για την Ειρήνη στην Ουάσινγκτον, αποδέχονται την πολυγαμία. Ακόμη, στη Γουινέα, όπου έγινε πραξικόπημα στις 5 Σεπτεμβρίου, το 42% των παντρεμένων γυναικών είναι 15-49 ετών και είναι σε πολυγαμικές ενώσεις. Το αστυνομοκρατούμενο κράτος της Κίνας κρατάει κρυφό τον αριθμό των ανδρών που δεν έχουν παντρευτεί και οι γείτονες του, πολλές φορές, αναρωτιούνται εάν αυτή επιθετικότητά τους ψάξει άλλες διόδους εκτόνωσης.

Εκτός από πλούσιες δημοκρατίες, οι άνδρες συνεχίζουν να είναι η βασική μονάδα πολλών κοινωνιών. Τέτοιες ομάδες προέκυψαν για λόγους αυτοάμυνας: άντρες που ήταν ξαδέλφια συνήθιζαν να ενώνουν τις δυνάμεις τους ενάντια στους ξένους. Σήμερα, προκαλούν κυρίως προβλήματα. Οι φυλές ανταγωνίζονται για τον έλεγχο του κράτους, συχνά βίαια, ώστε να μπορούν να «αρπάξουν» δουλειές και να λεηλατούν από του συγγενείς τους. Αυτά τα κράτη γίνονται διεφθαρμένα και δυσλειτουργικά, αποξενώνοντας τους πολίτες και, προσελκύουν τους τζιχαντιστές που υπόσχονται να τα κυβερνήσουν πιο δίκαια.

Οι κοινωνίες που βασίζονται στους άνδρες τείνουν να υποτάσσουν τις γυναίκες. Οι πατέρες είναι αυτοί που επιλέγουν με ποιους θα παντρευτούν οι κόρες τους. Συχνά υπάρχει μία τιμή για τις νύφες – η οικογένεια του γαμπρού πληρώνει στην οικογένεια της νύφης, μερικές φορές, με σημαντικά ποσά. Αυτό δίνει στους πατέρες ένα κίνητρο να παντρέψουν τις κόρες τους από μικρή ηλικία. Το πρόβλημα, όμως, είναι μεγάλο. Οι προίκες ή οι τιμές νύφης είναι κάτι το συνηθισμένο στις μισές χώρες του κόσμου. Το ένα πέμπτο των νέων γυναικών στον κόσμο παντρεύτηκε πριν από την ηλικία των 18 ετών, ενώ το ένα εικοστό πριν τα 15. Όσα παιδιά γίνονται νύφες είναι πιο πιθανό να εγκαταλείψουν το σχολείο, δεν μπορούν εύκολα να αντισταθούν σε βίαιους συζύγους, ενώ, παράλληλα είναι λιγότερο πιθανό να μεγαλώσουν υγιή, μορφωμένα παιδιά.

Ερευνητές από τα Πανεπιστήμια Texas Α&Μ και Brigham Young συνέταξαν έναν παγκόσμιο δείκτη που αφορά τις «προ-μοντέρνες συμπεριφορές απέναντι στις γυναίκες». Οι συμπεριφορές αυτές αφορούν τους σεξιστικούς οικογενειακούς νόμους, τα άνισα ιδιοκτησιακά δικαιώματα, τους πρόωρους γάμους για τα κορίτσια, τον πατροτοπικό γάμο, την πολυγαμία, τις τιμές της νύφης, την προτίμηση του γιου, τη βία κατά των γυναικών και τη νομική επιείκεια για αυτό (για παράδειγμα, μπορεί ένας βιαστής να αποφύγει την τιμωρία, αν παντρευτεί το θύμα του;). Αποδείχθηκε, τελικά, ότι κάτι τέτοιο σχετίζεται πολύ με την αστάθεια που επικρατεί σε μία χώρα.

Από αυτό μπορούμε να πάρουμε διάφορα μαθήματα. Εκτός από τα συνήθη αναλυτικά εργαλεία τους, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να μελετήσουν τη γεωπολιτική μέσα από το πρίσμα του φύλου. Αυτός ο δείκτης των σεξιστικών εθίμων, αν υπήρξε πριν από 20 χρόνια, θα τους είχε προειδοποιήσει πόσο δύσκολη θα ήταν η απόπειρα οικοδόμησης έθνους στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Σήμερα, υποδηλώνει ότι η σταθερότητα δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένη στη Σαουδική Αραβία, το Πακιστάν ή ακόμη και την Ινδία.

Στις ειρηνευτικές συνομιλίες πρέπει να συμμετέχουν και γυναίκες. Μεταξύ 1992 και 2019, μόνο στο 13% των διαπραγματευτών και στο 6% των υπογραφόντων ειρηνευτικών συμφωνιών συμμετείχαν γυναίκες. Ωστόσο, η ειρήνη τείνει να διαρκεί περισσότερο, αν υπάρχουν και γυναίκες στο τραπέζι. Αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή είναι περισσότερο πρόθυμες να συμβιβαστούν ή ίσως επειδή ένα δωμάτιο χωρίς γυναίκες συνεπάγεται ότι η απόφαση βρίσκεται στα χέρια ανδρών με όπλα, χωρίς να υπάρχει συμβολή αμάχων. Η Λιβερία το κατάλαβε αυτό και έβαλε τέλος σε έναν φρικτό εμφύλιο πόλεμο. Οι νέοι ηγέτες στο Αφγανιστάν δεν έχουν κάνει κάτι τέτοιο.

Σε γενικές γραμμές, οι κυβερνήσεις πρέπει να το εννοούν, όταν λένε ότι θέλουν να απελευθερώσουν τη μισή ανθρωπότητα. Εκπαιδεύστε τα κορίτσια, πολλά από τα οποία εγκατέλειψαν το σχολείο για να εργαστούν ή να παντρευτούν από τότε που ο κορωνοϊός εξαθλίωσε τις οικογένειές τους. Απαγορεύστε τους γάμους παιδιών και τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων, αν και κάτι τέτοιο είναι ιδιαίτερα δύσκολο στα μακρινά χωριά. Μην αναγνωρίζετε την πολυγαμία. Εξισώστε τα δικαιώματα κληρονομιάς. Μάθετε στα αγόρια να μην βιαιοπραγούν σε βάρος των γυναικών. Θεσπίστε δημόσιες συντάξεις, ώστε να μην χρειάζεται τα ζευγάρια να ζουν με τους γονείς του άνδρα, και αυτό γιατί οι ηλικιωμένοι δεν έχουν άλλα μέσα διαβίωσης.

Τα περισσότερα από αυτά είναι καθήκοντα των εθνικών κυβερνήσεων, με τους ξένους να ασκούν κάποια επιρροή. Από τότε που οι Δυτικές χώρες-χορηγοί άρχισαν να ασχολούνται με την εκπαίδευση των κοριτσιών, περισσότερα κορίτσια πήγαν στο σχολείο (οι εγγραφές στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση αυξήθηκαν από 64% το 1970 σε σχεδόν 90% σήμερα). Οι εκστρατείες κατά των γάμων σε νεαρή ηλικία έχουν αναγκάσει, από το 2000, περισσότερες από 50 χώρες να αυξήσουν το ελάχιστο όριο ηλικίας. Τα αγόρια πρέπει να μάθουν για τη μη βία από τους τοπικούς μέντορες, αλλά οι ιδέες για το πώς να δημιουργηθούν τέτοια προγράμματα διαδίδονται μέσω ενός παγκόσμιου δικτύου φιλανθρωπικών οργανώσεων και δεξαμενών σκέψης. Χορηγοί, όπως το usaid και η Παγκόσμια Τράπεζα, έχουν προσπαθήσει αρκετά να προωθήσουν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας για τις γυναίκες, ακόμη κι αν οι προσπάθειές τους σε χώρες όπως το Αφγανιστάν έχουν γίνει καπνός.

Η ριζοσπαστική έννοια

Η εξωτερική πολιτική δεν πρέπει να είναι αφελής. Οι χώρες έχουν ζωτικά συμφέροντα και πρέπει να αποτρέψουν τους εχθρούς. Η γεωπολιτική δεν πρέπει να εξετάζεται αποκλειστικά υπό φεμινιστικό πρίσμα, αλλά περισσότερο υπο οικονομικούς όρους και όρους μη διάδοσης πυρηνικών όπλων. Αλλά οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής που δεν λαμβάνουν υπόψη τα συμφέροντα του μισού πληθυσμού δεν μπορούν να ελπίζουν να κατανοήσουν τον κόσμο.