Το παράδοξο του Τσαρλς Χάντυ και η επιχείρηση του αύριο

Το περιβάλλον είναι απλό, βουκολικό, θυμίζει 17ο αιώνα και ο επισκέπτης της αγροτικής κατοικίας στην οποίαν οδηγεί ένα μονοπάτι με χαλίκια, αισθάνεται παράξενα. Δεν είναι συνηθισμένος να συζητά για επιχειρείν και φιλοσοφία του μάνατζμεντ σε περιβάλλον που μας πάει πίσω και από την πρώτη βιομηχανική επανάσταση. Και όμως, ο Τσαρλς Β. Χάντυ 89 ετών, πιστεύει ότι η μεγάλη πρόκληση για τις επιχειρήσεις είναι πριν από όλα να συνειδητοποιούν σε ποια περιβάλλοντα μπορούν να λειτουργούν και να αναπτύσσονται.

Στη βάση αυτής της συλλογιστικής, ο Λώρενς Μ. Φίσερ, σύμβουλος επιχειρήσεων, που πρόσφατα συνάντησε και συνομίλησε με τον Ιρλανδό θρησκευόμενο γκουρού, μας πληροφορεί ότι η επιλογή ενός ήρεμου περιβάλλοντος για να διατυπωθούν ενοχλητικά και αγχωτικά ερωτήματα σχετικά με το παρόν και το μέλλον των εταιρειών είναι πολύ λιγότερο ασυμβίβαστη από ό,τι φαίνεται. Πράγματι, ο Χάντυ βρίσκει στο χωριό μια μεταφορά και ένα πρότυπο για την ανθρώπινη οργάνωση που είναι ακόμα πιο εντυπωσιακό για την απλότητα και τη συνοχή του. Προτείνει ότι η τρέχουσα μορφή εταιρικού καπιταλισμού που κυριαρχείται από μετόχους, με όλη την πολυπλοκότητα και τη σύγκρουσή της δεν είναι βιώσιμη και θα υποχωρήσει- πρέπει να υποχωρήσει – σε μια απλούστερη και πιο ευέλικτη μορφή ιδιωτικής επιχείρησης. Αυτή η νέα μορφή θα προωθούσε μεγαλύτερη συνεργασία και κατανόηση μεταξύ πολλών δρώντων που συμμερίζονται τα οφέλη και τις προκλήσεις της συμμετοχής σε μια εταιρεία, αλλά έχουν διαφορετικούς ρόλους και διαφορετικά στοιχήματα και προσδοκίες και ανταμείβονται διαφορετικά, ανάλογα με τους σκοπούς και τις συνεισφορές τους.

“Μια εταιρεία πρέπει να είναι μια κοινότητα, μια κοινότητα στην οποία ανήκετε, όπωςαυτό συμβαίνει σε ένα χωριό”, λέει ο Τσαρλς Χάντυ. “Είστε μέλος και έχετε δικαιώματα. Οι μέτοχοι θα γίνουν χρηματοδότες και θα ανταμειφθούν ανάλογα με τον κίνδυνο που αναλαμβάνουν, αλλά δεν πρέπει να λέγονται ιδιοκτήτες. Και οι εργαζόμενοι δεν θα είναι εργαζόμενοι, θα είναι πολίτες και θα έχουν δικαιώματα. Και αυτά τα δικαιώματα θα περιλαμβάνουν ένα μερίδιο στα κέρδη που έχουν δημιουργήσει”.

Στην Εποχή του Αδικαιολόγητου, ο Τσαρλς Χάντι περιγράφει μια «ομοσπονδιακή οργάνωση» με προσανατολισμό στην κοινότητα, στην οποία η εξουσία και η ευθύνη μεταβιβάζονται από ένα μικρό εταιρικό κέντρο σε επιχειρηματικές μονάδες και, τελικά, σε όσους είναι πιο κοντά στη δράση. Σε ομοσπονδιακούς οργανισμούς, γράφει, “η πρωτοβουλία, η ώθηση και η ενέργεια προέρχονται κυρίως από τα μέρη που τους συνθέτουν, με το κέντρο να εχει μιά σχετικά χαμηλού προφίλ δύναμη”. Παρ ‘όλα αυτά, το κέντρο “κρατά ορισμένες αποφάσεις πολύ σφιχτά για τον εαυτό του όπως, την επιλογή του πώς θα ξοδέψει νέα χρήματα και πού και πότε θα τοποθετήσει τους ανθρώπους του οργανισμού εκεί που πρέπει,οταν αυτό είναι αναγκαίο».

Υπενθυμίζει ακόμα ο γκουρού οτι οι άνθρωποι ζουν και εργάζονται σε χωριά από την αρχή του πολιτισμού. Η εταιρεία, σημειώνει ο Handy, είναι μια νέα ιδέα, λίγο περισσότερο από έναν αιώνα παλιά. Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει, επίσης, ότι η έννοια ενός ζωντανού χωριού – με την απεριόριστη ανθρωπιά του – είναι ένας πιο κατάλληλος τρόπος για να δούμε ποια πρέπει να είναι η εταιρεία στον 21ο αιώνα από την περιορισμένη και απρόσωπη οντότητα που ήταν. Όπως έγραψε ο συγγραφέας στο Gods of Management: The Changing Work of Organizations : “Τα χωριά είναι μικρά και προσωπικά και οι κάτοικοί τους έχουν ονόματα, χαρακτήρες και προσωπικότητες. Ποια πιο κατάλληλη ιδέα πάνω στην οποία θα στηρίξουμε τα θεσμικά μας όργανα του μέλλοντος, από την αρχαία οργανική κοινωνική μονάδα της οποίας η ευελιξία και η δύναμη συντήρησαν την ανθρώπινη κοινωνία μέσα από χιλιετίες; ”

Αν αυτό το όραμα της μελλοντικής οργάνωσης ακούγεται εξωφρενικό (και ακόμη και μερικοί από τους πιο ένθερμους θαυμαστές του Handy το πιστεύουν), σκεφτείτε ότι έχει κάνει παρόμοιες προκλητικές προβλέψεις τα τελευταία 25 χρόνια, και τις περισσότερες φορές, ο χρόνος τις έχει επαληθεύσει. Για παράδειγμα, η άνοδος των μη παραδοσιακών εργασιακών πρακτικών, όπως η εξωτερική ανάθεση εργασιών, η τηλεργασία και η “σταδιοδρομία χαρτοφυλακίου” (όρος που επινόησε τη δεκαετία του 1980 για να περιγράφει άτομα που εργάζονται για τον εαυτό τους και εξυπηρετούν ένα χαρτοφυλάκιο ατόμων και οντοτήτων), φαίνονταν εξίσου απομακρυσμένες δραστηριότητες όταν ο Χάντι άρχισε να γράφει για αυτές προκαλώντας ερωτηματικά και καυστικά σχόλια για το ιδιόρρυθμο πνεύμα του. Το τελευταίο όμως, όπως προκύπτει ξεκάθαρα πλέον σήμερα από γεγονότα και ποικίλες εξελίξεις, στους σημερινούς μεταβαλλόμενους καιρούς της αβεβαιότητας, ίσως να είναι πολύτιμη πηγή έμπνευσης. Ιδιαίτερα δε όταν ιδέες και εμπνεύσεις, είναι “είδη εν ανεπαρκεία”.