Η απόψυξη του εδάφους που κάποτε θεωρούνταν μόνιμα παγωμένο ζωντανεύει και απειλεί ένα κρίσιμο κομμάτι της οικονομίας της Ρωσίας.

Σύμφωνα με επιστήμονες και κυβερνητικές έρευνες της Ρωσίας, το λιώσιμο του παχέως στρώματος της γης γνωστό ως μόνιμα παγωμένο υπέδαφος (permafrost) είναι αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής. Τα δύο τρίτα της χώρας βρίσκονται σε τέτοιο έδαφος, συμπεριλαμβανομένου μεγάλου μέρους της υποδομής πετρελαίου και φυσικού αερίου. Από το 1976, η μέση θερμοκρασία της Ρωσίας αυξήθηκε κατά 0,92 βαθμούς Φαρενάιτ (0.4 – 0.5 °C) ανά δεκαετία, ή 2½ φορές περισσότερο από τον παγκόσμιο ρυθμό, σύμφωνα με κυβερνητικά στοιχεία.

Τα ορυχεία και τα εργοστάσια αντιμετωπίζουν αυξανόμενες διαρροές και ρωγμές διάβρωσης, που προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από το απόψυξη του εδάφους. Στη βιομηχανία των αγωγών, οι αντηρίδες και άλλοι μηχανισμοί, που είχαν προηγουμένως αγκυρωθεί στο μόνιμο παγετό, συχνά διαβρώνονται, χάνουν το σχήμα τους και λυγίζουν όταν αλλάζει η γη στην οποία στηρίζονται, σύμφωνα με οικολόγους και άλλους ερευνητές. Οι εταιρείες ρίχνουν εκατομμύρια δολάρια για την ενίσχυση των κτιρίων, παρακολουθούν τις θερμοκρασίες του εδάφους και εγκαθιστούν συστήματα ψύξης υψηλής τεχνολογίας.

Το φαινόμενο συνέβαλε στη μεγαλύτερη διαρροή που έγινε ποτέ στην πολική Αρκτική την άνοιξη του 2020, όταν η ζημιά σε δεξαμενή αποθήκευσης καυσίμου ντίζελ στην απομακρυσμένη Σιβηρία προκάλεσε διαρροή 20.000 τόνων καυσίμου.

Μετά τη διαρροή, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν κήρυξε εθνική κατάσταση έκτακτης ανάγκης και ο Γενικός Εισαγγελέας της χώρας διέταξε τους περιφερειακούς εισαγγελείς να επιθεωρήσουν όλες τις επικίνδυνες εγκαταστάσεις που έχουν κατασκευαστεί στο μόνιμα παγωμένο έδαφος. Η Ρωσική Ερευνητική Επιτροπή, η κύρια υπηρεσία ερευνών του κράτους, καταλόγισε αργότερα ότι το περιστατικό ήταν προϊόν αμέλειας και κακής συντήρησης. Αξιωματούχοι στην εταιρεία εξόρυξης νικελίου Norilsk που διαχειρίζεται την εγκατάσταση – μαζί με κυβερνητικούς επιστήμονες και εκλεγμένους αξιωματούχους – είπαν ότι η απόψυξη του μόνιμα παγωμένου υπεδάφους προκάλεσε την αστοχία των στηριγμάτων που υποστηρίζαν το υπόγειο όπου βρισκόταν η δεξαμενή αποθήκευσης.

«Στο εγγύς παρελθόν, όλοι πίστευαν ότι το μόνιμα παγωμένο υπέδαφος θα είχε αντίκτυπο στις υποδομές μέχρι το τέλος του αιώνα. Τώρα ξέρουμε ότι δεν έχουμε πολύ χρόνο», δήλωσε ο Βλαντιμίρ Ρομανόφσκι, καθηγητής γεωφυσικής στο Πανεπιστήμιο Fairbanks της Αλάσκας. «Πετρέλαιο, φυσικό αέριο, χωριά – όλα είναι υπό απειλή».

Ρώσοι οικονομικοί αξιωματούχοι και επιστήμονες εκτιμούν ότι η απόψυξη του μόνιμα παγωμένου υπεδάφους θα μπορούσε να επηρεάσει περισσότερο από το ένα πέμπτο της ρωσικής υποδομής. Η οικονομία θα χάσει περισσότερα από 68 δισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το 2050, δήλωσε υπουργός της κυβέρνησης τον Μάιο. Η κυβέρνηση λέει ότι το 40% των κτιρίων και των υποδομών σε περιοχές που καλύπτονται από πάγο έχουν ήδη υποστεί ζημιές.

Η γήρανση των ρωσικών κτιρίων και εξοπλισμού, που χρονολογείται από τον Ψυχρό Πόλεμο, δεν βοηθούν τα πράγματα. «Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για αυτό», είπε ο κ. Πούτιν σε διάγγελμα του προς το έθμνος τον Ιούνιο. Τον περασμένο μήνα, διέταξε τη δημιουργία ενός εθνικού συστήματος παρακολούθησης του πάγου για την ανάλυση δεδομένων από 140 σταθμούς.

Στο Γιακούτσκ, πρωτεύουσα της βορειοανατολικής περιοχής της Γιακουτίας, οι κάτοικοι κάνουν λόγο για τις σωλήνες νερού που σπάνε τακτικά, δημιουργώντας ρωγμές και τρύπες στα κτίρια. Οι δρόμοι υφίστανται καθιζήσεις καθώς η υγρασία διαρρέει από κάτω τους, οδηγώντας σε ρωγμές στην άσφαλτο. Τα τρένα κινούνται με πιο αργές ταχύτητες λόγω παραμορφωμένων γραμμών, δήλωσαν τοπικοί μηχανικοί. Πλημμύρες ήταν πίσω από την επανεγκατάσταση τουλάχιστον ενός χωριού από τη λεκάνη του απομακρυσμένου ποταμού Κολύμα που γέμισε νερά.

Σε όλη την ύπαιθρο, η επίδραση του φαινομένου είναι ορατή. Η απόψυξη των πάγων έχει μετατρέψει τη αρόσιμη γη σε έλη και τα ποτάμια φουσκώνουν την άνοιξη με έως και 30% περισσότερη απορροή σε σύγκριση με τη δεκαετία του 1980, δήλωσαν τοπικοί επιστήμονες. Στα χωριά, οι ντόπιοι που προηγουμένως αποθήκευαν κρέας και άλλα αλλοιώσιμα σε κελάρια σκαμμένα βαθιά στο έδαφος, πρέπει τώρα να χρησιμοποιούν συνηθισμένους καταψύκτες λόγω του μουσκεμένου πλέον υπεδάφους.

Για τις κηδείες, οι κάτοικοι για αιώνες έπρεπε να σκάβουν σε βάθος περίπου 1.5 μέτρων κάτω από το έδαφος και στη συνέχεια να καίνε ξύλα για να θερμάνουν το χώμα ώστε να μαλακώσει σε σημείο που απαιτείται για να θάψουν τους νεκρούς. Αυτές τις μέρες, δεν υπάρχει ανάγκη για το δεύτερο βήμα, δήλωσε η τοπική οικολόγος Βαλεντίνα Ντμιτρίγιεβα.

Επιχειρηματική πρόκληση

Το Permafrost (μόνιμα παγωμένο υπέδαφος), που ονομάστηκε έτσι επειδή είναι ένα μόνιμα παγωμένο παχύ στρώμα κάτω από την επιφάνεια της γης, αποτελείται από χώμα, πετρώματα ή ιζήματα που συνήθως παραμένουν υπό κατάψυξη για περισσότερα από δύο χρόνια. Μπορεί να βρεθεί κοντά σε ξηρά και κάτω από τον ωκεανό, σε βάθος από μια ίντσα έως αρκετά μίλια κάτω από την επιφάνεια. Είναι πιο συνηθισμένο σε ιστορικά ψυχρά μέρη όπως η Ρωσία, οι Άλπεις και οι ορεινές περιοχές της Κίνας.

Η μαλάκυνση του εδάφους είναι αποτέλεσμα της υπερθέρμανσης του πλανήτη και εκπέμπει αέρια που συμβάλλουν σε αυτό, σύμφωνα με την Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ. Καθώς ο πάγος ξεπαγώνει, τα υπολείμματα των φυτών και άλλων οργανικών υλικών αποσυντίθενται, απελευθερώνοντας μεθάνιο και διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, επιδεινώνοντας το ζήτημα.

Σε ορισμένες περιοχές, το έδαφος που αποψύχεται μπορεί να δώσει τη θέση του σε κρατήρες. Οι επιστήμονες λένε ότι ο πιθανός λόγος είναι η σταθερή συσσώρευση υπόγειων αερίων που μπορούν να διαρρήξουν τα μαλακά ανώτερα στρώματα του μόνιμου πάγου.

Στην Αλάσκα, το ανώτερο στρώμα του μόνιμα παγωμένου υπεδάφους στη βόρεια περιοχή αισθητήρων του Ντάντχορς έχει θερμανθεί κατά 1,5 βαθμούς Φαρενάιτ ανά δεκαετία από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, σύμφωνα με τις στατιστικές των ΗΠΑ. Τα θεμέλια των σπιτιών της Αλάσκας έχουν αποσταθεροποιηθεί, ενώ οι αυτοκινητόδρομοι και οι σιδηροδρομικές γραμμές απαιτούν επισκευή λόγω ρωγμών, βυθίσεων και καταποντίσεων. Η βόρεια Αρκτική του Καναδά έχει δει ζημιές σε σπίτια, δρόμους, γηγενείς πολιτιστικούς χώρους και το θαλάσσιο περιβάλλον.

Για ορισμένες από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις της Ρωσίας, οι προσαρμογές για το φαινόμενο απόψυξης είναι ήδη σε εξέλιξη.

Σύμφωνα με τη Morgan Stanley, η Alrosa, ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς διαμαντιών στον κόσμο, διαθέτει το 82% των αποθεμάτων της σε περιοχές μόνιμα παγωμένου υπεδάφους. Η εταιρεία λέει ότι έχει προσθέσει “στήλους ψύξης” στα ορυχεία της. οι στήλοι συνδέονται με ψυκτικούς σταθμούς στην επιφάνεια και εκτοξεύουν ψυκτικό υγρό δεκάδες πόδια κάτω από το έδαφος για να σταθεροποιήσουν τη γη.

Η Alrosa διαθέτει αυτό που ονομάζει μονάδα επιτήρησης μόνιμα παγωμένου υπεδάφους (permafrost) στη Σιβηρία για να παρακολουθεί τη θερμοκρασία του εδάφους σε 4.800 πηγάδια εξόρυξης. Μια άλλη εξορυκτική,η PAO Severstal, λέει ότι χτίζει δομές σε ανυψωμένες δοκούς, για να προσαρμοστεί καλύτερα στο μεταβαλλόμενο έδαφος.

Για τις εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου, το μόνιμα παγωμένο υπέδαφος παρεμβαίνει τόσο στην εξόρυξη πόρων όσο και στη μεταγενέστερη μεταφορά.

Περίπου το 90% της παραγωγής αερίου του κρατικά ελεγχόμενου ενεργειακού κολοσσού PAO Gazprom βρίσκεται σε επαρχίες που καλύπτονται από πάγο, σύμφωνα με τη Morgan Stanley. Στο πεδίο Bovanenkovskoye, μια τεράστια εγκατάσταση στη Βόρεια Ρωσία που η Gazprom ελπίζει ότι θα διαρκέσει για έναν ακόμη αιώνα, η εταιρεία έχει εγκαταστήσει 1.000 μονάδες ψύξης ατμού-υγρού, ένα σύστημα υπόγειων σωλήνων για να κυκλοφορεί μια ψυκτική ουσία και να διασφαλίζει ότι το έδαφος παραμένει παγωμένο.

Ο Αλεξάντρ Σομπούλ, επαγγελματίας δύτης και υποβρύχιος επισκευαστής για υποδομών αγωγών στη Γιακουτία, εδώ και τέσσερις δεκαετίες, είπε ότι παρατήρησε αυξημένες ρωγμές και παραμορφώσεις κατά τις καταδύσεις του. Κατηγορεί την χαλάρωση του προηγουμένως συμπαγούς εδάφους που περιβάλλει τους αγωγούς. “Η συγκόλληση δεν αντέχει”, λέει ο κ. Σομπούλ.

Οι ερευνητές της Morgan Stanley λένε ότι η τήξη του μόνιμα παγωμένου υπεδάφους και η υποβάθμιση της σχετικής υποδομής μπορεί να βλάψει το πιστωτικό προφίλ της Ρωσίας. Ο τομέας του πετρελαίου και του φυσικού αερίου συνεισφέρει το ένα πέμπτο του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας, ενώ τα καύσιμα και τα ενεργειακά προϊόντα αποτελούν την πλειοψηφία των εξαγωγών της Ρωσίας.

«Μπορείτε να δείτε ότι οι εταιρείες το παίρνουν πολύ σοβαρά», δήλωσε ο Βίλεμ Βίσερ, αναλυτής πιστώσεων στη διαχείριση περιουσιακών στοιχείων στην T. Rowe Price. Ο κ. Βίσσερ έχει προσθέσει μετρήσεις για το ρίσκο μόνιμα παγωμένου υπεδάφους στις αναλύσεις του για ρωσικές εταιρείες ενέργειας.

«Το κτίριο έτρεμε»

Οι επιπτώσεις είναι ιδιαίτερα έντονες στη Γιακουτία, την τεράστια έκταση της βορειοανατολικής Ρωσίας 31,079 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων, πέντε φορές το μέγεθος της Γαλλίας. Η πρωτεύουσα της Γιακούτια, το Γιακούτσκ, είναι η πιο κρύα πόλη στον κόσμο που κατοικείται συνεχώς. Οι θερμοκρασίες πέφτουν κάτω από τους μείον 40 βαθμούς Φαρενάιτ (-40 C) για τουλάχιστον τρεις μήνες κάθε χρόνο. Η περιοχή αυτό το καλοκαίρι έγινε πρωτοσέλιδο για εκτός ελέγχου πυρκαγιές που ξεπάγωσαν περαιτέρω το έδαφος, λένε οι επιστήμονες.

Η εξόρυξη πόρων είναι βασικό κομμάτι της οικονομίας της Γιακουτίας. Ο αγωγός Power of Siberia αξίας 55 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ένα στρατηγικής σημασίας έργο που παραδίδει ρωσικό φυσικό αέριο στην Κίνα, μεταφέρει σε μεγάλο βαθμό φυσικό αέριο που βρίσκεται στα κοιτάσματα της Γιακουτίας.

Όταν εμφανίστηκε η πρώτη ρωγμή στο ταβάνι του διαμερίσματός της στο Γιακούτσκ, η Λάρισα Τιχόνοβα δεν έδωσε σημασία.

Λίγο αργότερα, οι ρωγμές πολλαπλασιάστηκαν, εξαπλώθηκαν με νέες σχισμές στον τοίχο της κουζίνας που χτίστηκε την δεκαετία του 1950. Αργότερα, μια δυσοσμία ανέβηκε από το στάσιμο νερό κάτω από το τετραώροφο κτίριο. Η κ. Τιχόνοβα και οι γείτονές της κάλεσαν τις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης και μάλιστα μήνυσαν την κυβέρνηση αυτής της πόλης 300.000 κατοίκων στην απομακρυσμένη βορειοανατολική Σιβηρία, αλλά βοήθεια δεν ήρθε. Περιμένει 11 χρόνια.

Άλλοι ντόπιοι λένε ότι και αυτοί έχουν συνηθίσει να ακούνε τριγμούς ή σκασίματα καθώς τα κτίρια γέρνουν και οι τοίχοι σκάνε. Λιγότερες από τρεις δωδεκάδες από τις 2.000 τσιμεντένιες πολυκατοικίες του Γιακούτσκ θεωρήθηκαν ασφαλείς όταν δοκιμάστηκαν πριν από περίπου 10 χρόνια, είπε η οικολόγος κα Ντμίτριεβα, και έκτοτε έχουν γίνει λίγες επισκευές.

Τμήματα των κτιρίων της πόλης κατέρρευσαν το 2010, το 2011, το 2015 και πέρυσι.

Σε μια βόλτα νωρίτερα φέτος στην οδό Αβτοντοροζνάγια, μια ήσυχη γειτονιά κατοικιών, ο τοπικός κατασκευαστής μηχανικός Έντουαρντ Ρομάνοφ παρακολουθούσε τα σκασίματα στη διάβρωση στο θεμέλιο μιας διώροφης πολυκατοικίας. Το καλοκαίρι του 2020, το κτίριο χαρακτηρίστηκε ως μη κατοικήσιμο από τους τοπικούς αξιωματούχους όταν μια ρωγμή πλάτους 30 εκατοστών εμφανίστηκε στην πρόσοψη ενώ οι κάτοικοι ήταν ακόμα μέσα.

Ο φύλακας Έντουαρντ Κιρίλιν ήταν ανάμεσά τους, καθισμένος στον υπολογιστή του και έπινε τσάι στο διαμέρισμα των γονιών του, όταν άκουσε έναν δυνατό θόρυβο. Ανησυχώντας ότι η οροφή είχε σπάσει, ο κύριος Κιρίλιν έτρεξε στο δρόμο με άλλους γείτονες, για να ανακαλύψει ότι μια πλευρά του κτιρίου ξεκόλλαγε.

«Θυμάμαι νωρίτερα ότι είδα σωλήνες νερού να διαρρέουν κάτω από το κτίριο», είπε ο κ. Κιρίλιν. «Ηταν πάντα υγρά εκεί κάτω. Και το βράδυ πριν από το ατύχημα, ήταν σαν το κτίριο να τρέμει », είπε.

Ένα μήνα μετά το περιστατικό, επετράπη στους κατοίκους να επιστρέψουν και να περισώσουν αντικείμενα. Ο κ. Κιρίλιν, είπε ότι οι γονείς του αποζημιώθηκαν με το αντίστοιχο ποσό περίπου 42.600 δολαρίων από την τοπική κυβέρνηση. Το κτίριο κατεδαφίστηκε αυτό το καλοκαίρι.

Ο φύλακας Έντουαρντ Κιριλίν είχε διορία είκοσι λεπτών να συλλέξει αντικείμενα από το κατεστραμμένο διαμέρισμα των γονιών του.

Τα σπίτια στο Γιακούτσκ θα μπορούσαν κάποτε να χτιστούν με ασφάλεια σε πυλώνες βυθισμένους 26 πόδια (σχεδόν 8 μέτρα) στο παγωμένο έδαφος, είπε ο κ. Ρομάνοφ. Σήμερα, πρέπει να αυτοί σκαφτούν σε σχεδόν 40 πόδια (λίγο πάνω από 12 μέτρα) βάθος.

Περίπου 3 μίλια (σχεδόν 5 χιλιόμτρα) μακριά στην οδό Λένιν, σε ένα γωνιακό διαμέρισμα δύο ορόφους πάνω από την κα Τιχόνοβα, οι γονείς του Βίκτωρ Πολιανίτσκο περιβάλλονται από την διάβρωση. Το διαμέρισμά τους, είπε ο κ. Πολιανίτσκο, «έχει μεγάλες ρωγμές παντού. Η πόρτα είναι λοξή. Και οι γονείς μου λένε ότι μπορούν να ακούσουν τα δοκάρια να σκάνε από πάνω ».

Ούτε ο κ. Πολιανίτσκο ούτε άλλοι κάτοικοι μπορούσαν να αποδώσουν συγκεκριμένη ευθύνη. Η Αρχή Εποπτείας Κτιρίου και Στέγασης της Γιακουτίας εκτιμά ότι το 99% των ρωγμών στα σπίτια μπορεί να εντοπιστεί στη κακή συντήρηση των κτιρίων. «Το πιο σημαντικό πράγμα είναι η διαχείριση», δήλωσε ο Βλαντ Περμιάκοφ, πρώτος αναπληρωτής επικεφαλής της υπηρεσίας.

Τοπικοί οικολόγοι και επιστήμονες, καθώς και μηχανικοί όπως ο κ. Ρομάνοφ, δήλωσαν ότι το έδαφος που αποψύχεται ήταν ένας σημαντικός παράγοντας. «Η κατασκευή υπογείων είναι πολύ δύσκολη», δήλωσε ο Βαλερί Λεπόφ, διευθυντής του Ινστιτούτου Larionov για τα Φυσικοτεχνικά Προβλήματα του Βορρά που επικεντρώνεται στην έρευνα. «Μπορούμε να το κάνουμε αυτό μόνο σε ορισμένα μέρη όπου δεν υπάρχει μεγάλη απόψυξη».

Το καλοκαίρι του 2020, οι συγκολλήσεις έσπασαν σε μια τοπική δεξαμενή καυσίμων που συνδέεται με έναν ηλεκτρικό σταθμό στο απομακρυσμένο χωριό Αργκακτακ της Γιακουτίας. Περίπου πέντε τόνοι καυσίμου ντίζελ πλημμύρισαν στο γύρω έδαφος και σε ένα κοντινό ποτάμι.

Ο εισαγγελέας διερεύνησε τη διαρροή και διαπίστωσε ότι προέκυψε από την αποτυχία των αξιωματούχων της περιφέρειας να εντοπίσουν αμέσως ότι η δεξαμενή αποθήκευσης καυσίμου έδειχνε σημάδια διάβρωσης, ένα ενδεικτικό σημάδι απόψυξης του μόνιμα παγωμένου υπεδάφους.

Μεταφράστηκε στα Ελληνικά από τον Οικονομικό Ταχυδρόμο