Οι έωλες βεβαιότητες

«Σε κάθε εκατό ανθρώπους, εκείνοι που όλα τα ξέρουν: πενήντα δύο· / οι ανασφαλείς σε κάθε βήμα: σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι· / οι έτοιμοι να βοηθήσουν, αρκεί να μην κρατήσει πολύ: έως σαράντα εννέα· / οι πάντοτε καλοί, επειδή δεν μπορούν να είναι αλλιώς: τέσσερις, άντε πέντε· / οι ικανοί να είναι ευτυχισμένοι: το πολύ εικοσικάτι· / οι άκακοι ένας ένας, αλλά άγριοι ως ομάδα: πάνω από τους μισούς, στάνταρ· / οι άσπλαχνοι όταν οι συνθήκες το επιβάλλουν, αυτό καλύτερα να μην το ξέρουμε, ούτε καν κατά προσέγγιση (…)· / οι θνητοί: εκατό τοις εκατό. / Αριθμός που για την ώρα δεν υπόκειται σε καμία αλλαγή».

Βισουάβα Σιμπόρσκα «Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ»

Από το βιβλίο της Ιρένε Βαγέχο «ΠΑΠΥΡΟΣ» (Μεταίχμιο, 2022)

Μετάφραση: Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη

Τέτοιον καιρό, πριν από τρία χρόνια, κόντεψα να πεθάνω. Βρισκόμουν στον «αέρα» ενός τηλεοπτικού σταθμού, σε απευθείας μετάδοση μιας συζήτησης για το προσφυγικό, όταν ένιωσα έναν ισχυρό πόνο στην καρδιά – «μια μαχαιριά» – και, με διαφορά λίγων δευτερολέπτων, έναν αντανακλαστικό πόνο στην πλάτη. Εκείνη τη στιγμή δεν είχα ιδέα για το τι μου συνέβαινε, πόσω μάλλον για την πομπώδη πλην ακριβή ιατρική ορολογία αυτού που μου συνέβαινε – «οξύς διαχωρισμός ανιούσης αορτής» – αλλά επειδή δεν είχα ανάλογη εμπειρία στο παρελθόν και ως εκ τούτου δεν μπορούσα να αξιολογήσω την κρισιμότητά του, έκρινα σκόπιμο να ενημερώσω – στον «αέρα» πάντα – το δίδυμο των παρουσιαστών και τον συνομιλητή μου και να ζητήσω να αποχωρήσω.

Αιφνιδιασμένος ο συνομιλητής μου (όπως κι εγώ, άλλωστε) ζήτησε με τη σειρά του να ολοκληρώσει τη φράση του. Για οιονδήποτε στοιχειωδώς καλόπιστο τηλεθεατή (αλλά και για εμένα που, όπως αντιλαμβάνεσθε, δεν έθετα τότε αυτήν την παρατήρηση ως πρώτη μου προτεραιότητα, αλλά είδα αρκετές φορές αργότερα το σχετικό βίντεο) ο συνομιλητής μου ήταν φανερά αμήχανος και ζήτησε να ολοκληρώσει προκειμένου να ασχοληθούν πάραυτα με την κατάστασή μου, μολαταύτα του έσουραν κατόπιν στο Διαδίκτυο τα εξ αμάξης. Αρκούσε η κομματική του ταυτότητα για να «επιβεβαιώσουν» πως ήταν άσπλαχνος και άκαρδος, όπως όλοι όσοι έχουν την ίδια κομματική ταυτότητα μ’ εκείνον, έστω και αν κάτι τέτοιο δεν έβγαζε κανένα απολύτως χρησιμοθηρικό νόημα, ούτε με τα πλέον κυνικά πολιτικά κριτήρια: ποιο όφελος αποκομίζει κάποιος κάνοντας επίδειξη ασπλαχνίας;

Με την «προκατάληψη της επιβεβαίωσης» έχω ασχοληθεί επανειλημμένα σε αυτήν τη σελίδα, αξίζει όμως να επαναλάβω τον περίφημο ορισμό του καθηγητή ψυχολογίας Κρις Φρεντς: «Είναι ίσως η πιο διάχυτη προκατάληψη που επηρεάζει τον τρόπο σκέψης μας. Αναφέρεται στην τάση όλων μας να ερμηνεύουμε τις διαθέσιμες ενδείξεις με τρόπο που υποστηρίζει όλα όσα ήδη πιστεύουμε ή όσα θα θέλαμε να ισχύουν». Καθημερινά μας δίνονται ευκαιρίες ή/και αφορμές για να βάζουμε σε δοκιμασία τη δική μας «προκατάληψη της επιβεβαίωσης» και, τις ελάχιστες φορές που δεν μας προκύπτει η «επιβεβαίωση» με καμία Παναγία, ξεμπερδεύουμε με ένα «γράψε λάθος» ή «πάμε παρακάτω»…

Πιο πρόσφατη περίπτωση είναι η σπερμολογία γύρω από τους δύσμοιρους πρόσφυγες που βρέθηκαν εγκλωβισμένοι σε μια σπιθαμή εδάφους κοντά στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Η εθνική κυριότητα επί της σπιθαμής, οι διαδόσεις και τα μυθεύματα άλλαξαν πολλά χέρια προτού αποκατασταθεί η σκληρή αλήθεια – αλλά έχει τελικά σημασία; Μήπως μετακινήθηκε έστω κι ένας από εμάς από τις προκαθορισμένες, τις έωλες βεβαιότητές του; Κάτι τέτοιες στιγμές νιώθω την ανάγκη να επιστρέψω στους πικρούς στίχους της Βισουάβα Σιμπόρσκα, ιδίως εκεί όπου επισημαίνει τη μοναδική βεβαιότητα με εκατό τοις εκατό γκαραντί: την κοινή ανθρώπινη μοίρα.