Το Σπούτνικ, ο Ψυχρός Πόλεμος και το μεγάλο στοίχημα της Κίνας

Πριν μερικές ημέρες, ο Τζο Μπάιντεν ανακοίνωσε ένα μέτρο που ενδέχεται να αποδειχθεί σταθμός στην «κόντρα» μεταξύ της νυν και της αναδυόμενης υπερδύναμης: Τον δραστικό περιορισμό της πρόσβασης που έχουν οι Κινέζοι σε ημιαγωγούς και την τεχνολογία που είναι αναγκαία για την κατασκευή τους.

Τέτοιο καιρό, επίσης, αλλά πριν από 70 ακριβώς χρόνια, στις πρωτεύουσες των μεγάλων αντιπάλων του Ψυχρού Πολέμου, των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης, επικρατούσε φρενίτιδα.

Διαβάστε επίσης: Να γιατί ο Ψυχρός Πόλεμος δεν τέλειωσε μαζί με την ΕΣΣΔ

Αιτία ήταν η εκτόξευση από τους Σοβιετικούς του πρώτου τεχνητού δορυφόρου ο οποίος τέθηκε σε τροχιά γύρω από τη Γη, του Σπούτνικ 1 στις 4 Οκτωβρίου 1957. Ένα μήνα αργότερα, μάλιστα, ακολούθησε η εκτόξευση του Σπούτνικ 2, που μετέφερε και τον πρώτο ζώντα οργανισμό στο διάστημα, τη θρυλική σκυλίτσα Λάικα.

Οι δύο όψεις μιας εκτόξευσης

Για τη Μόσχα και τον τότε ηγέτη της, Νικήτα Χρουστσόφ, αυτό αντιπροσώπευε μια τεράστια επιτυχία η οποία, εκτός των άλλων, ενίσχυε το κύρος και την εξουσία του. Η κάψουλα των 83,6 κιλών, η οποία έφτασε σε ύψος 940 χιλιομέτρων από την επιφάνεια της Γης και πραγματοποιούσε μία πλήρη περιστροφή κάθε 96 λεπτά, αποτελούσε μια δικαίωση του σοβιετικού μοντέλου και των δυνατοτήτων του.

Διαβάστε επίσης: Οι ΗΠΑ επιχειρούν να «στραγγαλίσουν» την Κίνα

Στην Ουάσιγκτον, όμως, η εικόνα ήταν εντελώς διαφορετική. Αυτή ακριβώς η επιτυχία της ΕΣΣΔ είχε σημάνει συναγερμό, καθώς το μήνυμα που λάμβαναν οι πάντες – όχι μόνο στις ΗΠΑ, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο – ήταν ότι το απέναντι στρατόπεδο είχε αποκτήσει τεχνολογική υπεροχή, σε αντίθεση με ό,τι πίστευαν πολλοί μέχρι τότε.

Και ταυτόχρονα, ότι η Μόσχα διέθετε προβάδισμα στο νέο μέτωπο του ανταγωνισμού που μόλις άνοιγε, το διάστημα – κάτι που έδωσε το έναυσμα για την ίδρυση της NASA, στις αρχές του 1958.

Ο «πόλεμος των άστρων»

«Ακόμη και οι Σοβιετικοί φαίνεται πως δεν είναι προβλέψει τη φρενήρη απάντηση που θα προκαλούσε η επιτυχία τους», σημείωνε ανάλυση των New York Times στις 25 Σεπτεμβρίου 2007, μισό αιώνα δηλαδή μετά την εκτόξευση του Σπούτνικ. Σύμφωνα δε με τον γιο του Χρουστσόφ, Σεργκέι, ο ίδιος και ο πατέρας του πήγαν για ύπνο το βράδυ της 4^ης Οκτωβρίου 1957 χωρίς να συνειδητοποιούν «την ένταση όσων συνέβαιναν εκείνες τις ώρες».

Στο ίδιο άρθρο της αμερικανικής εφημερίδας, τονίζεται ότι «το Sputnik βύθισε τους Αμερικανούς σε μια κρίση αυτοπεποίθησης. Μήπως η χώρα τους είχε γίνει μαλθακή λόγω της ευημερίας; Μήπως το εκπαιδευτικό σύστημα ήταν ανεπαρκές, ειδικά όσον αφορά στους επιστήμονες και τους μηχανικούς; Μήπως οι θεσμοί της φιλελεύθερης δημοκρατίας δεν μπορούσαν να ανταγωνιστούν εκείνους μιας αυταρχικής κομμουνιστικής κοινωνίας;».

Εμείς, βεβαίως, γνωρίζουμε την απάντηση που δόθηκε στα παραπάνω ερωτήματα τις δεκαετίες που ακολούθησαν, οδηγώντας στην κατάρρευση της ΕΣΣΔ και τον θρίαμβο των ΗΠΑ στον Ψυχρό Πόλεμο. Το ερώτημα που τίθεται σήμερα, ωστόσο, είναι κατά πόσο το αμερικανικό τεχνολογικό εμπάργκο κατά της Κίνας θα ενεργοποιήσει και στο Πεκίνο το «σύνδρομο του Σπούτνικ».

Θα σηκώσει το γάντι ο Σι;

Το ζητούμενο, με άλλα λόγια, είναι αν οι Κινέζοι και η ηγετική ομάδα υπό τον Σι Τζινπίνγκ – ο οποίος ετοιμάζεται για την τρίτη του θητεία μετά το συνέδριο του ΚΚ που ξεκινά αυτή την Κυριακή – εκλάβουν την παραπάνω κίνηση του Λευκού Οίκου ως τη μεγάλη πρόκληση και απαντήσουν με τρόπο ανάλογο όπως οι Αμερικανοί πριν επτά δεκαετίες. Με στόχο όχι απλώς να απεξαρτηθούν από τα αμερικανικά μικροτσίπ, αλλά και να κυριαρχήσουν εμφατικά και σε αυτόν τον τομέα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Δεν πρόκειται, βεβαίως, για κάτι εύκολο. Για του λόγου το αληθές, όπως δείχνουν τα επίσημα στοιχεία, ενώ η Κίνα αγοράζει σήμερα το ένα τρίτο των ημιαγωγών που πωλούνται σε όλο τον κόσμο – με συνολικό τζίρο 556 δις. δολαρίων το 2021 – της αντιστοιχεί μόλις το 15% της παγκόσμιας παραγωγής.

Μονόδρομος η «επανάσταση»

Αρκετοί, πάντως, θεωρούν πως ένα τεχνολογικό άλμα των Κινέζων είναι πιθανό μετά το εμπάργκο των ΗΠΑ. «Θα μπορούσε να λειτουργήσει ως μια στιγμή αντίστοιχη του Sputnik αναφορικά με την καινοτομία, αναγκάζοντάς την (την Κίνα) να φέρει τα πάνω-κάτω και να υιοθετήσει μια προσέγγιση αυτάρκειας, ειδικά στους ημιαγωγούς», αναφέρουν χαρακτηριστικά σε σημείωμά τους οικονομολόγοι της Citi.

Το σίγουρο, σε κάθε περίπτωση, είναι πως χωρίς τους ημιαγωγούς – μεγάλο μέρος των οποίων είναι αμερικανικοί, ενώ ένα άλλο προέρχεται από την Ταϊβάν – η Κίνα δεν θα είναι σε θέση να πετύχει τους στόχους που έχει θέσει. Υπό αυτή την έννοια, η ενεργοποίηση του «συνδρόμου του Σπούτνικ» αποτελεί μάλλον μονόδρομο για τον Σι.