ΕΕ: Η μεγάλη απούσα από τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή

Η Ευρώπη είναι η μεγάλη απούσα στις πυρετώδεις διπλωματικές διεργασίες που διεξάγονται για να αποτραπεί η γενίκευση της σύρραξης στη Μέση Ανατολή. Οι ΗΠΑ επιβεβαιώνουν το ρόλο τους ως βασικός και απαραίτητος εταίρος για το Ισραήλ με τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν να επισκέφτεται το Ισραήλ και να παρέχει πλήρη στήριξη στον Νετανιάχου.

Ο Τζο Μπάιντεν δεσμεύτηκε ότι οι ΗΠΑ «θα διατηρήσουν το σύστημα αεράμυνας του Ισραήλ, το Iron Dome, «πλήρως εφοδιασμένο» ενώ έχουν μεταφέρει σημαντικές δυνάμεις στην περιοχή.

Πόλεμος Ισραήλ-Χαμάς: Αλλάζουν οι γεωπολιτικές ισορροπίες προς όφελος της Κίνας και της Ρωσίας

«Οι ΗΠΑ θα διαθέσουν ποσό ύψους 100 εκατ. δολαρίων για ανθρωπιστική βοήθεια στη Γάζα και στη Δυτική Όχθη», πρόσθεσε ο Αμερικανός πρόεδρος. «Υπάρχει συμφωνία με το Ισραήλ για να επιτραπεί η είσοδος ανθρωπιστικής βοήθειας από την Αίγυπτο προς τη Γάζα», σημείωσε.

I have come to Israel with a simple message:

You are not alone.

As long as the United States stands – and we will stand forever – you will not be alone.

— President Biden (@POTUS) October 18, 2023

Στον αντίποδα η Ευρώπη, που θα έπρεπε να βρίσκεται για πολλούς λόγους στην πρώτη γραμμή των διαπραγματεύσεων είναι απούσα και δεν έχει καταφέρει να διαμορφώσει μια κοινή γραμμή.

H Σύνοδος Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου

Η χθεσινή Σύνοδος Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου είναι ενδεικτική καθώς στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε φάνηκε η διαφορετική προσέγγιση ανάμεσα στον  Σαρλ Μισέλ και την  Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, οι οποίοι ρωτήθηκαν αν η επίθεση σε νοσοκομείο της Γάζας είναι παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ήταν ξεκάθαρος «μια επίθεση κατά πολιτικών υποδομών δεν συνάδει με το διεθνές δίκαιο». Η πρόεδρος της Κομισιόν αρνήθηκε να σχολιάσει, καθώς όπως είπε ότι δεν είχε ενημερωθεί για το περιστατικό. Αργότερα με ανάρτηση της καταδίκασε την επίθεση.

Την στάση της ΕΕ σχολίασε σε ανάρτηση του ο πρώην πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, Αλέξης Τσίπρας σημειώνοντας ότι «η ηγεσία της ΕΕ είναι αδιανόητο να είναι απλά θεατής ενός φαύλου κύκλου βίας που επιδεινώνεται καθημερινά, με χιλιάδες άμαχους νεκρούς και να μην μπορεί να στηρίξει μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για προστασία των αμάχων, για κατάπαυση πυρός, για επιστροφή των απαχθέντων και για αποτροπή της ανθρωπιστικής κρίσης στην Γάζα.

Οι αντιφατικές δηλώσεις ευρωπαίων αξιωματούχων τις προηγούμενες ημέρες επέτειναν την εικόνα κακοφωνίας και κατέστησαν την ΕΕ έναν σχεδόν ασήμαντο παίκτη στην παρούσα κρίση και στις διεθνείς κρίσιμες εξελίξεις.

Η δε χθεσινή Σύνοδος Κορυφής, κατέδειξε για μια ακόμη φορά την αδυναμία της ΕΕ να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και να αναλάβει ενεργό ρόλο για ειρήνη και σταθερότητα στη γειτονιά της.

Είναι δε απαράδεκτο να αποφασίζεται η επανεξέταση των περιορισμένων ευρωπαϊκών κονδυλίων που διατίθενται στους Παλαιστινίους, επειδή δήθεν υπάρχει κίνδυνος να καταλήξουν στη Χαμάς».

Λέγεται ότι κάποτε ο Κίσινγκερ είχε ρωτήσει με ποιόν θα πρέπει να καλεί στο τηλέφωνο αν θέλει να μιλήσει στην Ευρώπη, υποννοώντας τις αδυναμίες του πολιτικού σχεδιασμού της Ένωσης.

Το μπλοκ των 27 μελών, όπως υπογραμμίζει το Politico, πάντα δυσκολευόταν να αρθρώσει μια συνεκτική εξωτερική πολιτική, δεδομένων των διαφορετικών εθνικών συμφερόντων που διαδραματίζονται. Ακόμα κι έτσι, εξακολουθούσε να έχει σημασία, κυρίως λόγω του μεγέθους της αγοράς του. Ωστόσο, η παγκόσμια επιρροή της ΕΕ φθίνει, εν μέσω της κοσμικής παρακμής της οικονομίας της και της αδυναμίας της να προβάλει στρατιωτική ισχύ σε μια εποχή αυξανόμενης παγκόσμιας αστάθεια.

Η επίσκεψη Σόλτς

Η έκτακτη Σύνοδος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου συγκλήθηκε σε μια προσπάθεια να «εναρμονιστεί» η αντίδραση του μπλοκ στη σύγκρουση στο Ισραήλ και τη Γάζα μετά από μια εβδομάδα δυσλειτουργίας και διχασμού. Ωστόσο πριν ξεκινήσει η Σύνοδος ο Γερμανός Καγκελάριος Όλαφ Σόλτς είχε ολοκληρώσει τη συνάντηση του με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπέντζαμιν Νετανιάχου.

Σε κοινή δήλωση οι δύο ηγέτες τόνισαν ότι «είναι σημαντικό σήμερα από εδώ, σε αυτή τη δύσκολη κατάσταση, να πούμε ξεκάθαρα: η γερμανική ιστορία και η ευθύνη μας που προκύπτει από το Ολοκαύτωμα καθιστούν καθήκον μας να διασφαλίσουμε την ύπαρξη του Ισραήλ».

Ο Σολτς προειδοποίησε «όλους τους άλλους εμπλεκόμενους να μην μπουν σε αυτή τη σύγκρουση» καθώς θα ήταν «ένα μεγάλο και ασυγχώρητο λάθος».

«Σε δύσκολες στιγμές, η Γερμανία έχει μόνο ένα μέρος να σταθεί, στο πλευρό του Ισραήλ», είπε ο Όλαφ Σολτς, προσθέτοντας ότι «το Ισραήλ έχει το δικαίωμα βάσει του διεθνούς δικαίου να υπερασπιστεί τον εαυτό του και να πολεμήσει την τρομοκρατία. Κάθε χώρα έχει καθήκον να υπερασπιστεί τον εαυτό της και να προστατεύσει τους πολίτες της».

Ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου από την πλευρά του τόνισε ότι «η Χαμάς είναι οι νέοι Ναζί. Η Χαμάς είναι το ISIS και κατά κάποιο τρόπο ακόμη χειρότερο από το ISIS. Ο κόσμος πρέπει να σταθεί πίσω από το Ισραήλ».

My visit to Israel is a visit to friends. Germany stands firmly by Israel’s side.

Afterwards I will travel to Egypt to see President Al-Sisi. It’s about protecting the civilian population in the Gaza Strip and avoiding a conflagration.

— Bundeskanzler Olaf Scholz (@Bundeskanzler) October 17, 2023

Η δυστοκία της Ευρώπης και οι ανησυχίες

Καθώς αυξάνονται οι φόβοι για τον κίνδυνο ενός ευρύτερου πολέμου και μιας ανθρωπιστικής καταστροφής στην περιοχή, τα κράτη μέλη της ΕΕ παραδέχονται ότι δυσκολεύτηκαν να συγκροτήσουν ένα ενιαίο μέτωπο, όπως έκαναν τον Φεβρουάριο του 2023, όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία.

Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, εξέδωσε κοινή δήλωση την Κυριακή, μετά από ένα Σαββατοκύριακο αγωνιώδους τηλεφωνήματος προς όλα τα 27 κράτη μέλη, αλλά μετά από μια εβδομάδα διαμάχης για τη χρηματοδότηση της Παλαιστίνης και την επίσκεψη της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στο Ισραήλ.

Υπάρχουν ανησυχίες ότι η σύγκρουση στο Ισραήλ και τη Γάζα θα αποδυναμώσει τον συνασπισμό υποστήριξης που έχει οικοδομήσει η ΕΕ στον παγκόσμιο Νότο, στον οποίο συμμετέχουν χώρες της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και της Ασίας. Θα μπορούσε επίσης να εμποδίσει τις προσπάθειες για την προώθηση της ειρηνευτικής διαδικασίας στην Ουκρανία.

Επίσης η Ευρώπη έχει κι άλλους λόγους να ανησυχεί, καθώς οι προσφυγικές ροές από ενδεχόμενη γενίκευση της σύρραξης θα κατευθυνθούν στην Κύπρο, το Αιγαίο, τη Μάλτα και τη νότια Ιταλία. Επιπλέον η αναζωπύρωση της βίας από ισλαμιστικές μαχητικές ομάδες όπως συνέβη κατά τη διάρκεια της εκστρατείας κατά του Ισλαμικού Κράτους το 2014-17, οι μεγάλες διαδηλώσεις υπέρ των Παλαιστίνιων αλλά και ο αντισημητισμός από την άλλη είναι πηγή ανησυχίας για τις ευρωπαϊκές χώρες. 

Αν και το διακύβευμα για την Ευρώπη είναι υψηλό οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι δεν θα υπήρχε έκτακτη σύνοδος κορυφής αν δεν είχε προηγηθεί μια σειρά από παραλήψεις και διαφορετικές φωνές την προηγούμενη εβδομάδα στις Βρυξέλλες και οι εντάσεις βγήκαν στην επιφάνεια. Ο Μισέλ  δυσανασχέτησε που όχι μόνο δεν είχε προσκληθεί ο ίδιος, ως εκπρόσωπος των κρατών μελών στις Βρυξέλλες, να συνοδεύσει την Φον ντερ Λάιεν στο Ισραήλ το Σαββατοκύριακο, αλλά ούτε είχε ερωτηθεί για το ταξίδι.

Η κακοφωνία στους κόλπους της Ευρώπης

Στον απόηχο της επιχείρησης της Χαμάς το προηγούμενο Σαββατοκύριακο, ο Ευρωπαίος Επίτροπος για τη Διεύρυνση, Olivér Várhelyi, ανακοίνωσε ότι το μπλοκ θα αναστείλει «αμέσως» τη βοήθεια ύψους 691 εκατομμυρίων ευρώ προς την Παλαιστινιακή Αρχή. Λίγες ώρες αργότερα, ο Σλοβένος επίτροπος Janez Lenarčič διέψευσε τον Ούγγρο συνάδελφό του, επιμένοντας ότι η βοήθεια «θα συνεχιστεί όσο χρειάζεται».

Ακολούθησε δήλωση της Κομισιόν ότι η ΕΕ θα προβεί σε «επείγουσα επανεξέταση» ορισμένων προγραμμάτων βοήθειας για να διασφαλίσει ότι τα κεφάλαια δεν θα διοχετευθούν στην τρομοκρατία, υπονοώντας ότι τέτοιες διασφαλίσεις δεν έχουν ήδη τεθεί σε εφαρμογή.

Όσον αφορά τον επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, Ζοζεπ Μπορέλ το αποτέλεσμα οποιασδήποτε αναθεώρησης της βοήθειας προς τους Παλαιστίνιους ήταν δεδομένο: «Θα πρέπει να στηρίξουμε περισσότερο, όχι λιγότερο» είπε χαρακτηριστικά.

Συνοψίζοντας την κατάσταση το Politico τη χώρεσε μέσα σε μια φράση που φωτογραφίζει την κακοφωνία στους κόλπους ΕΕ «Μέσα σε μόλις 24 ώρες, η Επιτροπή, από το να ανακοινώσει ότι θα αναστείλει κάθε βοήθεια προς τους Παλαιστίνιους, σήμανε ότι θα αυξήσει τη ροή των κονδυλίων.»

Η αντίδραση της ΕΕ στα γεγονότα στο Ισραήλ ήταν εξίσου συγκεχυμένη. Ακόμα και όταν το Ισραήλ μετρούσε ακόμα τους νεκρούς από την μεγαύτερη επίθεση που έχει δεχθεί από την ίδρυση του εβραϊκού κράτους, ο Μπορέλ, ένας μακροχρόνιος επικριτής της χώρας που έχει ουσιαστικά κηρυχθεί persona non grata εκεί, προχώρησε σε αμφίδρομες δηλώσεις.

Ο Ισπανός σοσιαλιστής, καταδίκασε τη «βάρβαρη και τρομοκρατική επίθεση»  της Χαμάς, ενώ παράλληλα κατηγόρησε το Ισραήλ για τον αποκλεισμό της Γάζας και τόνισε τα «βάσανα» των Παλαιστινίων που ψήφισαν τη Χαμάς στην εξουσία.

Η προσέγγιση του Ισπανού ήρθε σε πλήρη αντίθεση με εκείνη της φον ντερ Λάιεν, η οποία καταδίκασε απερίφραστα τις επιθέσεις  με μια σειρά από tweets και είχε προβάλει την ισραηλινή σημαία στην πρόσοψη του γραφείου της.

Η σχέση με το Ιράν

Την προηγούμενη Τρίτη ο Μπορέλ οργάνωσε έκτακτη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ στο Ομάν, όπου ήδη συγκεντρώνονταν, για να συζητήσουν την κατάσταση στο Ισραήλ. Ο υπουργός Εξωτερικών του Ισραήλ, Eli Cohen, αρνήθηκε να συμμετάσχει, έστω και εξ αποστάσεως.

#FAC | 🇪🇺Foreign affairs ministers discussed the situation in Israel and the region:
📌condemn the recent attack
📌call for the protection of civilians
📌access to food, water, and medicines for Gaza
📌continue cooperation with the Palestinian Authority
☛ https://t.co/7olNkraxoq

— EU Council (@EUCouncil) October 10, 2023

Αυτό δεν αποτελεί μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστεί κανείς στάση του Μπορέλ απέναντι στο Ιράν, το οποίο υποστηρίζει τη Χαμάς εδώ και δεκαετίες και η ηγεσία του οποίου πανηγύρισε τις επιθέσεις του Σαββατοκύριακου.

Ο Μπορέλ έχει επανειλημμένα επιδιώξει να συνεργαστεί με το σκληροπυρηνικό καθεστώς της χώρας με την ελπίδα να αναζωπυρωθεί η λεγόμενη πυρηνική συμφωνία με τις παγκόσμιες δυνάμεις από την οποία αποχώρησε το 2018 ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ.

Πέρυσι, ο Μπορέλ ταξίδεψε στο Ιράν σε μια προσπάθεια επανέναρξης των συνομιλιών, παρά τις έντονες αντιρρήσεις του τότε υπουργού Εξωτερικών του Ισραήλ, Yair Lapid.

«Το Ιράν θέλει να αφανίσει το Ισραήλ; Δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο σε αυτό», δήλωσε στο POLITICO το 2019, όταν ήταν ακόμη υπουργός Εξωτερικών της Ισπανίας. «Πρέπει να ζήσετε με αυτό».