Ρωσία: Επιστρέφουν ολιγάρχες που είχαν αποχωρήσει λόγω κυρώσεων

Ο Μιχαήλ Φρίντμαν και ο Πετρ Άβεν αποτέλεσαν την επιτομή των Ρώσων ολιγαρχών που χρησιμοποίησαν τις περιουσίες τους για να ενταχθούν στην παγκόσμια οικονομία και να αποτινάξουν τη σχέση τους με το καθεστώς του προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν. Τώρα ο τροχός της τύχης γυρίζει.

Ο Φρίντμαν κατέφυγε στη Μόσχα από το Λονδίνο μέσω του Ισραήλ, πικρά δυσαρεστημένος με τη ζωή του ως επιχειρηματίας που έχει υποστεί κυρώσεις στη Βρετανία από τότε που ο Πούτιν διέταξε την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ο Άβεν ίσως χρειαστεί επίσης να σταθμίσει την επιστροφή του στη Ρωσία από τη Λετονία, όπου οι αρχές απειλούν να του ανακαλέσουν το διαβατήριο, σύμφωνα με δημοσίευμα του Bloomberg.

Η εισβολή άλλαξε τα πάντα

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία άλλαξε τα πάντα γι’ αυτούς και άλλους δισεκατομμυριούχους που ευημερούσαν υπό τον Πούτιν μέχρι που οι ΗΠΑ και η Ευρώπη επέβαλαν σαρωτικές κυρώσεις με στόχο να απομονώσουν τον ηγέτη του Κρεμλίνου και να γονατίσουν την οικονομία του. Οι κυρώσεις απέτυχαν σε μεγάλο βαθμό να επιτύχουν αυτούς τους στόχους μέχρι στιγμής, αν και κατέστρεψαν το κύρος πολλών πλούσιων Ρώσων στο εξωτερικό, οι οποίοι παρέμειναν σιωπηλοί ή απέφυγαν την άμεση κριτική στον Πούτιν για τον πόλεμο.

Αναζητούν οι ΗΠΑ παράθυρο διαλόγου με τη Ρωσία;

Αν και οι κυρώσεις έπληξαν τον τρόπο ζωής τους και τους έκαναν επιχειρηματικούς παρίες στη Δύση, ο προσωπικός αντίκτυπος ωχριά μπροστά στον θάνατο και την καταστροφή που προκάλεσε στην Ουκρανία η πολεμική μηχανή του Πούτιν από την εισβολή του Φεβρουαρίου του 2022. Αν και τα περιουσιακά τους στοιχεία εκτός Ρωσίας μπορεί να έχουν παγώσει, οι δισεκατομμυριούχοι της χώρας παραμένουν εξαιρετικά πλούσιοι.

Την επομένη της εισόδου των ρωσικών στρατευμάτων στην Ουκρανία, ο Φρίντμαν και ο Αβεν έφυγαν από τη Μόσχα για το Λονδίνο. Ο Φρίντμαν, ο οποίος γεννήθηκε στην Ουκρανία, αποκήρυξε τη σύγκρουση ως “τραγωδία” και δήλωσε ότι “ο πόλεμος δεν μπορεί ποτέ να είναι η απάντηση” σε μια επιστολή προς το προσωπικό της επενδυτικής τους εταιρείας LetterOne, η οποία απέφυγε την άμεση κριτική στον Πούτιν.

Mιχαήλ Φρίντμαν

Η φιλανθρωπική οργάνωση του Φρίντμαν, η Genesis Philanthropy Group, ανακοίνωσε ότι θα δωρίσει 10 εκατομμύρια δολάρια σε εβραϊκές οργανώσεις που υποστηρίζουν τους πρόσφυγες στην Ουκρανία.

Τίποτα από αυτά δεν βοήθησε. Ο Φρίντμαν και ο Αβεν υπέστησαν κυρώσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσα σε λίγες ημέρες από την εισβολή. Στους εταίρους τους LetterOne και Alfa Group, Γκέρμαν Χαν και Αλεξέι Κουζμίτσεφ, επιβλήθηκαν κυρώσεις τον Μάρτιο του 2022, την ίδια ημέρα που το Ηνωμένο Βασίλειο έβαλε και τους τέσσερις στον κατάλογο κυρώσεων.

Η ΕΕ δήλωσε ότι ο Άβεν ήταν “ένας από τους στενότερους ολιγάρχες του Βλαντίμιρ Πούτιν”, αποκάλεσε τον Φρίντμαν “αρωγό” του στενού κύκλου του προέδρου και περιέγραψε τον Χαν και τον Κουζμίτσεφ ως “τα πρόσωπα με τη μεγαλύτερη επιρροή στη Ρωσία”. Και οι τέσσερις έχουν αμφισβητήσει τους χαρακτηρισμούς τους με νομικές προσφυγές, μέχρι στιγμής χωρίς επιτυχία.

Πετρ Άβεν

Ο Χαν εγκατέλειψε το Λονδίνο και επέστρεψε στη Μόσχα εντός μηνών από την εισβολή. Ο Κουζμίτσεφ, ο οποίος είχε την έδρα του στο Παρίσι, συνελήφθη για ανάκριση στη Γαλλία τη Δευτέρα για φερόμενη φοροδιαφυγή και ξέπλυμα χρήματος, καθώς και για παραβιάσεις διεθνών κυρώσεων, και το σπίτι του ερευνήθηκε στο πλαίσιο προκαταρκτικής έρευνας.

Φυλακίσεις

Την επομένη της αποκάλυψης ότι ο Φρίντμαν βρισκόταν στη Μόσχα, ο πρόεδρος της κάτω βουλής της Ρωσίας δήλωσε στους νομοθέτες ότι όσοι έχουν εγκαταλείψει τη χώρα και την επικρίνουν από το εξωτερικό θα πρέπει να σταλούν σε απομακρυσμένα στρατόπεδα φυλάκισης ή να εργαστούν σε ορυχεία. “Δεν τους χρειαζόμαστε, πρέπει να το καταλάβουν αυτό”, δήλωσε ο Βιάτσεσλαβ Βολοντίν, στενός σύμμαχος του Πούτιν.

Ο Πούτιν δήλωσε στους δημοσιογράφους στις 13 Οκτωβρίου ότι όσοι παραβίασαν τη ρωσική νομοθεσία “πρέπει να είναι υπεύθυνοι γι’ αυτό”, απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με την επιστροφή του Φρίντμαν και άλλων από το εξωτερικό.

“Εάν κατά τη γνώμη της συντριπτικής πλειοψηφίας -όχι κάποιου τμήματος κάποιας ελίτ, αλλά της συντριπτικής πλειοψηφίας του λαού- ένα άτομο συμπεριφέρθηκε ανήθικα απέναντι στη Ρωσία, τότε σίγουρα θα το νιώσει κατά την επιστροφή του εδώ”, συνέχισε ο Πούτιν. “Πώς θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά;”

Η πρώτη συμφωνία

Αυτό απέχει πολύ από την αισιοδοξία που επικρατούσε πριν από δύο δεκαετίες, όταν ο Φρίντμαν υπέγραψε μια συμφωνία ύψους 6,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων με την BP για τη δημιουργία της τρίτης μεγαλύτερης πετρελαιοπαραγωγού εταιρείας της Ρωσίας, της TNK-BP, στην τότε μεγαλύτερη ξένη επένδυση στη Ρωσία. Η κοινοπραξία ευλογήθηκε προσωπικά από τον Πούτιν και τον πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου Τόνι Μπλερ, οι οποίοι παρέστησαν και οι δύο στην τελετή κατά τη διάρκεια επίσημης επίσκεψης του Ρώσου προέδρου στο Λονδίνο το 2003.

Η επιχείρηση ναυάγησε εν μέσω διαφορών σχετικά με τον επιχειρησιακό έλεγχο της TNK-BP, που τελικά οδήγησαν τη ρωσική κρατική Rosneft να εξαγοράσει τις δύο εταιρείες σε μια συμφωνία ύψους 55 δισεκατομμυρίων δολαρίων σχεδόν μια δεκαετία αργότερα. Ο Φρίντμαν, ο Άβεν και οι συνεργάτες τους απέσπασαν 14 δισεκατομμύρια δολάρια από την πώληση, τα οποία χρησιμοποίησαν ως εφαλτήριο για επενδύσεις για να ολοκληρώσουν το ταξίδι τους από τον άγριο πρώιμο καπιταλισμό της Ρωσίας στην επιχειρηματική ελίτ της Ευρώπης.

Ο Φρίντμαν, ο Άβεν και ένας άλλος τιμωρημένος δισεκατομμυριούχος, ο Βλαντιμίρ Ποτάνιν, ο μεγαλύτερος μέτοχος της MMC Norilsk Nickel PJSC, είναι οι μόνοι μεγιστάνες που εξακολουθούν να δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά μεταξύ των αρχικών ολιγαρχών που χρηματοδότησαν την επανεκλογή του Μπόρις Γέλτσιν στην προεδρία το 1996, νικώντας τον κομμουνιστή αντίπαλό του. Ο Άβεν επέμεινε ότι είναι “απολύτως αναληθές” ότι η ταχεία άνοδος του ομίλου στον πλούτο οφειλόταν σε πολιτικές εξυπηρετήσεις.

Όταν ανέβηκε ο Πούτιν στην εξουσία

Όταν ο Πούτιν ανέβηκε στην εξουσία το 2000 και αργότερα φυλάκισε έναν άλλο από τους δικούς τους, τον Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, ο οποίος είχε χρηματοδοτήσει κόμματα της αντιπολίτευσης, οι δισεκατομμυριούχοι της Ρωσίας επιβίωσαν μένοντας υπάκουα έξω από την πολιτική.

Πολλοί επέμειναν ως απάντηση στις διεθνείς κυρώσεις ότι δεν έχουν καμία επιρροή στη λήψη αποφάσεων του προέδρου. Ταυτόχρονα, η εναντίωση στον Πούτιν για την εισβολή στην Ουκρανία εγκυμονούσε τεράστιους προσωπικούς κινδύνους για τους ίδιους και τις οικογένειές τους.

Ο Όλεγκ Τίνκοφ ήταν ένας από τους δισεκατομμυριούχους που υπέστη κυρώσεις, ο οποίος καταδίκασε όντως τον “παράλογο πόλεμο” της Ρωσίας τον περασμένο Απρίλιο και μέσα σε λίγες ημέρες πούλησε το μερίδιο της οικογένειάς του στην ψηφιακή τράπεζα που ίδρυσε στον Ποτάνιν. Ο Τίνκοφ, ο οποίος αργότερα απαρνήθηκε τη ρωσική υπηκοότητά του, αφαιρέθηκε από τον κατάλογο κυρώσεων του Ηνωμένου Βασιλείου τον Ιούλιο.

Πρώτα Λονδίνο, μετά Ισραήλ

Τουλάχιστον αρχικά, ο Φρίντμαν δεν σκόπευε να επιστρέψει στη Ρωσία. Έφυγε από το Λονδίνο τον Σεπτέμβριο για το Ισραήλ, παραπονούμενος ότι ήταν “αδύνατο να ζήσω στο Ηνωμένο Βασίλειο υπό τις κυρώσεις”, και στη συνέχεια πέταξε στη Μόσχα λίγες ημέρες μετά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου που προκάλεσε τον πόλεμο στη Γάζα.

“Δεν μου δόθηκε καμία επιλογή, με στρίμωξαν”, δήλωσε τηλεφωνικά για την απόφασή του να εγκαταλείψει το Ηνωμένο Βασίλειο. “Σήμερα, το γεγονός ότι επενδύσαμε χρήματα στην Αγγλία μοιάζει με κολοσσιαίο λάθος”.

Στις 27 Οκτωβρίου, ένα δικαστήριο στο Λονδίνο τάχθηκε υπέρ της κυβέρνησης, απορρίπτοντας το αίτημά του για μηνιαία αποζημίωση ύψους 30.000 λιρών, καθώς και πληρωμές για τηλεφωνικές γραμμές, τηλεοπτικό εξοπλισμό και έξοδα προσωπικού για τη συντήρηση της έπαυλής του στο βόρειο Λονδίνο, κρίνοντας ότι δεν ήταν για “βασικές ανάγκες”, αλλά για να μπορέσει ο Φρίντμαν “να συνεχίσει να απολαμβάνει τον τρόπο ζωής που είχε” πριν από τις κυρώσεις.

Η ταλαιπωρία των περιορισμών

Είναι σαφές ότι ο Φρίντμαν, 59 ετών, ταλαιπωρήθηκε από τους περιορισμούς, προφανώς αδυνατώντας να συμβιβαστεί με τη µειονεκτούσα θέση του µετά από χρόνια που συναναστρεφόταν µε τους πλούσιους και ισχυρούς της Βρετανίας.

“Έχω ένα τεράστιο σπίτι και κήπο και οι βρετανικές αρχές δεν μου επέτρεψαν να προσλάβω ούτε καθαρίστρια ούτε κηπουρό”, είπε. “Έπρεπε να βρίσκομαι στο σπίτι κάθε βράδυ και να κάνω check in σε ένα αστυνομικό τμήμα δύο φορές την εβδομάδα. Επίσης, δεν μπορούσα να χρησιμοποιήσω το αυτοκίνητό μου και έπρεπε να χρησιμοποιώ τα μέσα μαζικής μεταφοράς, ενώ το σπίτι μου είναι μακριά από το μετρό. Είχα περιορισμούς ακόμη και στην πληρωμή των ιατρικών υπηρεσιών!”

Ο Άβεν, 68 ετών, είναι κάτοχος της λετονικής υπηκοότητας και ιδιοκτήτης ακινήτου στο κράτος της Βαλτικής. Μετακόμισε εκεί από τις ΗΠΑ αφού εγκατέλειψε τη Βρετανία πέρυσι, όταν οι ερευνητές άρχισαν να τον ελέγχουν για παραβιάσεις των κυρώσεων σε μεταφορές χρημάτων που έγιναν για έξοδα και συντήρηση του σπιτιού του στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Αυτό περιελάμβανε μια πρωινή έρευνα στο ακίνητο τον Μάιο του 2022 από περίπου 30 αστυνομικούς που ισοδυναμούσε με “ψυχολογική πίεση”, είπε. Στο αεροδρόμιο του Λονδίνου τον Ιούλιο του ίδιου έτους, ο Αβεν δήλωσε ότι η αστυνομία τον εξέταζε επί τρεις ώρες και τον ρώτησε κάποια στιγμή γιατί αυτός και οι συνεργάτες του είχαν επενδύσει δισεκατομμύρια στη Δύση και είχαν εγκαταστήσει την έδρα τους στην Αγγλία.

“Κατά λάθος!” είπε ο Αven και απαντώντας.

Βολικοί στόχοι

Ο Φρίντμαν και ο Άβεν είναι βολικοί στόχοι επειδή “είναι πλούσιοι και αυτό είναι εξαιρετικά ενοχλητικό για όλους”, δήλωσε ο Γιεβγκένι Τσιτσβάρκιν, επικριτής του Πούτιν με έδρα το Λονδίνο, ο οποίος ήταν συνιδρυτής της ρωσικής εταιρείας λιανικής πώλησης κινητών τηλεφώνων Euroset Holding NV και έφυγε από τη Μόσχα το 2008 όταν οι αρχές ξεκίνησαν ποινική έρευνα εναντίον του, η οποία αργότερα έκλεισε. Ενώ υπάρχει η αντίληψη ότι “το πολύ χρήμα συνδέεται με την εξουσία”, οι κυρώσεις είναι ένα “επιδεικτικό μαστίγωμα που δεν έχει καμία σχέση με τον αγώνα κατά του Πούτιν” και βοηθούν τον κόσμο να επιστρέψει στον Ρώσο ηγέτη, είπε.

Ο Φρίντμαν και οι τρεις εταίροι του παραιτήθηκαν όλοι από το διοικητικό συμβούλιο της LetterOne μετά την επιβολή κυρώσεων. Η εταιρεία με έδρα το Λουξεμβούργο είδε το καθαρό ενεργητικό της να μειώνεται σχεδόν κατά το ένα τρίτο στα 18,9 δισεκατομμύρια δολάρια, καθώς “ο πόλεμος, οι κυρώσεις και το ευρύτερο οικονομικό περιβάλλον παρείχαν ένα δύσκολο σκηνικό” για τις δραστηριότητές της, σύμφωνα με την ετήσια έκθεσή της για το 2022.

Οι Φρίντμαν, Χαν και Κουζμίτσεφ έγιναν φίλοι ως προπτυχιακοί φοιτητές στη Μόσχα, όπου έβγαζαν χρήματα πουλώντας λιγοστά εισιτήρια θεάτρου σε συμφοιτητές τους. Το 1989, καθώς η Σοβιετική Ένωση πλησίαζε στην κατάρρευση, δημιούργησαν μια εμπορική εταιρεία για την πώληση ηλεκτρονικών ειδών και άλλων καταναλωτικών αγαθών.

Το ιστορικό των δύο ολιγαρχών

Το 1990, ίδρυσαν την Alfa Bank, που σήμερα είναι ο μεγαλύτερος ιδιωτικός πιστωτής της Ρωσίας. Ο Αβεν προσχώρησε σε αυτούς το 1994, αμέσως μετά την αποχώρησή του από τη θέση του υπουργού Εξωτερικών Οικονομικών Σχέσεων σε μια κυβέρνηση νεαρών μεταρρυθμιστών που προσπαθούσε να αναζωογονήσει την καταρρέουσα μετασοβιετική οικονομία υπό τον Γέλτσιν.

Η εταιρεία χαρτοφυλακίου τους Alfa-Group κατέχει σήμερα συμμετοχές σε περιουσιακά στοιχεία που κυμαίνονται από τον τραπεζικό τομέα έως τα σούπερ μάρκετ, με συνολικά περίπου 400.000 υπαλλήλους σε όλη τη Ρωσία και άλλα πρώην σοβιετικά κράτη.

Η Ουκρανία εθνικοποίησε τον Ιούλιο την Sense Bank JSC, συνιδιοκτησία του Φρίντμαν και του Άβεν. Οι αρχές του Κιέβου ξεκίνησαν ποινική έρευνα κατά του Fridman τον Αύγουστο με την υποψία ότι οργάνωσε εγκληματική ομάδα που εμπλέκεται σε απάτη, πλαστογραφία και φοροδιαφυγή, υποδεικνύοντας ότι μπορεί να ζητήσουν την έκδοσή του από το Ηνωμένο Βασίλειο.

Οι κυρώσεις των ΗΠΑ

Τον Αύγουστο, επίσης, περισσότερο από ένα χρόνο μετά την ανάληψη δράσης από την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ επέβαλε κυρώσεις στους Φρίντμαν, Αβεν, Χαν και Κουζμίτσεφ. Οι ΗΠΑ είχαν επιβάλει κυρώσεις πλήρους αποκλεισμού στην Alfa Bank και σε άλλους κορυφαίους Ρώσους δανειστές τον περασμένο Απρίλιο, περίπου έξι εβδομάδες αφότου ο Πούτιν διέταξε την εισβολή στην Ουκρανία.

Ο Φρίντμαν και ο Άβεν είχαν ανακοινώσει σχέδια να ξεφορτωθούν τα μερίδιά τους στην Alfa Bank, τα οποία κατέχουν μέσω μιας εταιρείας χαρτοφυλακίου στο Λουξεμβούργο, αλλά τώρα ο Φρίντμαν εμφανίζεται λιγότερο κατηγορηματικός. “Πριν από δέκα μήνες ξεκινήσαμε τη διαδικασία απόσυρσης των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων, αλλά ακόμη δεν έχουμε λάβει άδειες από τις ευρωπαϊκές ρυθμιστικές αρχές”, δήλωσε. “Όταν και αν τις λάβουμε, θα σταθμίσουμε και πάλι τα υπέρ και τα κατά”.

Νωρίτερα δήλωσε στο Bloomberg ότι θεωρεί την επιστροφή του στη Ρωσία βραχυπρόθεσμη και ότι σκοπεύει να περάσει τον περισσότερο χρόνο του στο Ισραήλ όταν τελειώσει ο πόλεμος.

Όπως και ο Φρίντμαν, ο Άβεν δεν καταλαβαίνει γιατί του επιβλήθηκαν κυρώσεις για τον πόλεμο. Δυτικοί επιχειρηματίες και πολιτικοί, είπε, είναι υπεύθυνοι “για την ενίσχυση του σημερινού ρωσικού καθεστώτος σίγουρα όχι λιγότερο από τους λεγόμενους Ρώσους ολιγάρχες”.