Οικονομικά αναλφάβητοι

Μια υποψία την είχαμε διαχρονικά, ότι κάτι δεν πάει καλά. Μας την επιβεβαίωσε, όμως, το Ινστιτούτο Bruegel με μια πρόσφατη έρευνά του. Ο «εξυπνότερος» λαός του κόσμου δεν ξέρει οικονομικά και δεν έμαθε από τις απανωτές κρίσεις. Οι στοιχειώδεις οικονομικές γνώσεις των Ελλήνων βρίσκονται στον πάτο της Ευρώπης. Οπως τις μέτρησε το σοβαρό Ινστιτούτο Bruegel των Βρυξελλών, το ποσοστό των συμπατριωτών μας που απάντησε σωστά σε τουλάχιστον τρεις από τις πέντε ερωτήσεις βασικών οικονομικών που τέθηκαν, ξεπέρασε μετά βίας στην Ελλάδα το 40%. Μόνο οι Πορτογάλοι και οι Ρουμάνοι βρέθηκαν οριακά πιο κάτω από εμάς. Ολη η υπόλοιπη Ευρώπη βρίσκεται υψηλότερα. Ο μέσος όρος των Ευρωπαίων απάντησε σωστά σε τουλάχιστον τρεις ερωτήσεις σε ποσοστό 52%. Στη Φινλανδία το σχετικό ποσοστό έφτασε το 73%.

Και να μην πει κανείς ότι περάσαμε και λίγα τα τελευταία 30 χρόνια. Από κρίση σε κρίση, με εφαλτήριο τον οικονομικό μας αναλφαβητισμό, πηγαίναμε. Την περίοδο 1996-2000 που έχει μείνει γνωστή ως το «σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου», αφορούσε τη δράση κάποιων αετονύχηδων που εκμεταλλεύτηκαν την άγνοια οικονομικών των Ελλήνων με αποτέλεσμα να χαθούν πολλά δισεκατομμύρια με το όνειρο του εύκολου και ανεύθυνου πλουτισμού.

Αργότερα, την περίοδο της οικονομικής μας ευφορίας, της δεκαετίας του 2000, ουδείς απορούσε μήπως είναι υπερβολή να σου δίνει μια τράπεζα ως δάνειο εκτός από το 100% της αξίας του σπιτιού που ήθελες να αγοράσεις και επιπλέον λεφτά για τα έπιπλα και ένα ταξίδι στη Νέα Υόρκη, έτσι για επιβράβευση. Προφανώς κανείς δεν ανησύχησε όταν φούσκωσαν οι δαπάνες στο Δημόσιο την ίδια δεκαετία, απλά γιατί πιστεύαμε, χωρίς να γνωρίζουμε, ότι το κράτος έχει απεριόριστους οικονομικούς πόρους. Μετά όταν ήρθε η χρεοκοπία της χώρας, ελάχιστοι κατάλαβαν ότι το θέμα ήταν ένα απλό ζήτημα εσόδων – εξόδων.

Τα έξοδα ήταν περισσότερα από τα έσοδα, δηλαδή έμπαινε μέσα επί χρόνια το κράτος δημιουργώντας χρέη με αποτέλεσμα την οικονομική κατάρρευση. Επειδή αρνούμασταν να καταλάβουμε αυτήν την απλή έννοια μας πήρε χρόνο να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα, βιώνοντας σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χώρες με πρόβλημα, τρία επώδυνα μνημόνια. Προφανώς οι ελλιπείς οικονομικές μας γνώσεις μάς οδήγησαν σε «πολιτικές ονειρώξεις» με την ανάδειξη κυβερνήσεων, όπως το 2015, που διατυμπάνιζαν θέσεις που έρχονταν σε αντίθεση με κάθε εφαρμόσιμη οικονομική θεωρία. Και αυτό το πληρώσαμε πανάκριβα, με το κλείσιμο των τραπεζών.

Το θέμα ωστόσο όπως το μέτρησε το Bruegel είναι ότι φαίνεται πως δεν μάθαμε τίποτα από όλα αυτά. Τόσα μέτρα και μια υποχρεωτική συμπερίληψη του μαθήματος των βασικών οικονομικών στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, ουδέποτε εφαρμόστηκε. Οι ερωτήσεις που έβαλε το ινστιτούτο, αφορούσαν μεταξύ άλλων την κατανόηση του πληθωρισμού, τη σχέση μεταξύ κινδύνου και απόδοσης σε μια επένδυση και τη σχέση μεταξύ των επιτοκίων και των τιμών των ομολόγων. Βασικές δηλαδή ερωτήσεις οικονομικών, από τη γνώση των οποίων εξαρτάται η ευημερία των οικογενειών μας.

Το Bruegel λέει ότι εκείνοι που έχουν μεγαλύτερες οικονομικές γνώσεις είναι λιγότερο ευάλωτοι οικονομικά, καθώς μπορούν να καλύψουν τα έξοδά τους εάν υπάρχει ξαφνική απώλεια εισοδήματος και είναι πιο σίγουροι ότι θα έχουν επαρκή κεφάλαια για να συντηρηθούν κατά τη διάρκεια της συνταξιοδότησης. Η γνώση μπορεί δηλαδή να εξασφαλίσει το μέλλον των δικών μας ανθρώπων και να αποτρέψει μελλοντικές χρεοκοπίες.