Κορωνοϊός – «Αυτό το κύμα θα είναι το χειρότερο και είναι μη αναστρέψιμο»

Πριν από μερικές ημέρες ο δρ Γιώργος Παυλάκης, ο οποίος εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες εργάζεται στο Εθνικό Ινστιτούτο για τον Καρκίνο των ΗΠΑ, όπου μάλιστα ηγείται τα τελευταία χρόνια του Τμήματος Ανθρωπίνων Ρετροϊών, επέστρεψε στον τόπο των σπουδών της νιότης του, στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), προκειμένου να αναγορευθεί επίτιμος διδάκτορας της Ιατρικής Σχολής.

Στην τελετή αναγόρευσης, τον δρα Παυλάκη προλόγισε ο πρύτανης του ΕΚΠΑ, Μελέτιος-Αθανάσιος Δημόπουλος, με τον οποίο ο διακεκριμένος έλληνας γιατρός και ερευνητής της Διασποράς συνεργάζεται στενά (καθώς και με άλλους καθηγητές του ΕΚΠΑ όπως ο Ευάγγελος Τέρπος και ο Σωτήριος Τσιόδρας) καθ’ όλη τη μακρά πανδημική περίοδο με στόχο να φωτιστούν σημαντικές πτυχές του μεγάλου ιογενούς εχθρού των ημερών μας, του νέου κορωνοϊού και της νόσου που αυτός προκαλεί.

Στην ομιλία του ο κ. Δημόπουλος έκανε λόγο, όχι τυχαία, για τον καίριο επιστημονικό λόγο του τιμωμένου, ο οποίος όμως είναι πάντα και κριτικός ως προς τα κακώς κείμενα στη χώρα μας. Πράγματι η ευθύτητα στα λόγια του δρος Παυλάκη είναι χαρακτηριστική, όπως θα ανακαλύψετε και εσείς μέσα από την ανάγνωση αυτού του κειμένου που αποτελεί «τέκνο» της… διαδικτυακής πανδημικής συνάντησης του ΒΗΜΑ-Science μαζί του, η οποία έγινε με αφορμή την τιμή που έλαβε από το πρώτο ακαδημαϊκό «σπίτι» του.

Αλλο εμβόλιο, άλλο φυλαχτό!

Τα πρώτα λόγια του δρος Παυλάκη ήταν σαφή: «Το τέταρτο πανδημικό κύμα που αντιμετωπίζουμε θα είναι το χειρότερο που έχουμε βιώσει μέχρι σήμερα. Εμφανίζεται ήδη ρεκόρ κρουσμάτων και σε λίγο θα έχουμε ίσως και ρεκόρ θανάτων. Και ενώ ελπίζαμε ότι ο εφετινός χειμώνας θα είναι καλύτερος αφού θα μπορούσαμε να είχαμε θωρακιστεί εναντίον του με τα άκρως αποτελεσματικά και ασφαλή εμβόλια που έχουμε εδώ και τόσον καιρό στα χέρια μας, αυτό δεν συνέβη. Διότι τα εμβόλια δεν είναι «φυλαχτά». Για να δουλέψουν πρέπει να τα κάνουμε!».

Οι εκτιμήσεις ότι θα καταφέρναμε να υψώσουμε τείχος ανοσίας μέσω των εμβολιασμών μέσα στο καλοκαίρι ήταν εξωπραγματικές, σημείωσε ο ερευνητής. «Και αυτό αποδεικνύεται περίτρανα από το ότι ακόμη και τώρα ένα ποσοστό της τάξεως του 40% του πληθυσμού (συνυπολογίζοντας τα παιδιά) δεν πείθεται με τίποτα να εμβολιαστεί – υπάρχει στον πληθυσμό μια σημαντική μειονότητα που ζει στον Μεσαίωνα, δεν πιστεύει στα εμβόλια και στην επιστήμη και μάλιστα ένα μέρος της εμφανίζει παραβατικές συμπεριφορές, κάνει παράνομες συγκεντρώσεις, κορωνοπάρτι ή δείχνει αδιαφορία για τα μέτρα».

Στην Ελλάδα, κατά τον ειδικό, για να σηκώσουμε «κεφάλι» από την πανδημία είναι απαραίτητο να εμβολιαστούν και τα παιδιά. «Ελπίζω η κυβέρνηση να βρει το θάρρος να προχωρήσει σε γενικό εμβολιασμό στα σχολεία, από το Δημοτικό ως και το Λύκειο – και συγχρόνως να επεκτείνει την υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού στους ενηλίκους. Οσο τα σχολεία αποτελούν «πηγή μόλυνσης» για τα σπίτια και τανάπαλιν, η χώρα δεν πρόκειται να απαλλαγεί από την επιδημία του νέου κορωνοϊού».

Πάνδημος εμβολιασμός

Υπάρχουν όμως ουκ ολίγοι ειδήμονες – ορισμένοι εκ των οποίων μάλιστα σε θέσεις ευθύνης σε ό,τι αφορά την πανδημία – που υποστηρίζουν ότι δεν μπορούμε να ζητούμε εμβολιασμό των μικρών παιδιών που συνήθως δεν νοσούν καν βαριά όταν οι ενήλικοι – και δη οι ηλικιωμένοι που κινδυνεύουν περισσότερο από την COVID-19 – δεν προχωρούν στο σωτήριο τσίμπημα για να προστατεύσουν εαυτούς και αλλήλους. «Ο εμβολιασμός των παιδιών δεν καταργεί την ανάγκη για εμβολιασμό όλων των ενηλίκων. Εδώ που φθάσαμε πρέπει να εμβολιαστούν οι πάντες για να προλάβουμε ένα επόμενο μεγάλο επιδημικό κύμα το οποίο υπάρχει πάντα κίνδυνος να γεννηθεί από ένα άλλο στέλεχος του ιού που θα διαφεύγει σε μεγάλο βαθμό από τα εμβόλια, κάτι που ευτυχώς δεν συμβαίνει με το στέλεχος Δέλτα. Υπάρχουν ήδη τέτοια υποψήφια για νέα επιδημία στελέχη τόσο στη Νότια Αφρική όσο και στη Νότια Αμερική, τα οποία, αν επικρατήσουν, θα απαιτήσουν την ανάπτυξη ενός επικαιροποιημένου εμβολίου για την αντιμετώπισή τους». Γενικώς, όπως τόνισε ο δρ Παυλάκης, «για τα επόμενα χρόνια θα πρέπει να έχουμε στον νου μας ένα μοντέλο εμβολιασμού ενάντια στον νέο κορωνοϊό αντίστοιχο με εκείνο της γρίπης. Οπως η γρίπη απαιτεί κάθε χρόνο επικαιροποιημένο εμβόλιο, έτσι και ο SARS-CoV-2 εξαιτίας της μεγάλης διάδοσής του θα απαιτεί, πιθανώς συχνά, επικαιροποιημένα εμβόλια».

Σε έξαρση η πανδημία στην Ευρώπη λίγο πριν από τα Χριστούγεννα (Reuters)

Μέτρα κατόπιν εορτής

Ωστόσο προτού φθάσουμε να συζητούμε για τα επόμενα χρόνια πρέπει να δούμε πώς θα βγει αυτή η χρονιά – όλα δείχνουν ότι το 2021 θα μας αποχαιρετίσει μέσα σε πανδημική δίνη και έτσι θα υποδεχθούμε και το 2022. «Το επιδημικό κύμα ήταν προβλεπτό – όπως πέρυσι έτσι και εφέτος προβλέπαμε ότι μετά τον Σεπτέμβριο θα έχουμε ένα μεγάλο επιδημικό κύμα. Και αυτό διότι ο ελληνικός πληθυσμός δεν είναι επαρκώς εμβολιασμένος – αν δεν έχεις 95% εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού δεν υπάρχει ελπίδα να νικήσεις αυτόν τον ιό που είναι τόσο αερομεταδιδόμενος. Η πιο έξυπνη πολιτική θα ήταν να ληφθούν μέτρα στην αρχή του κύματος, διότι όταν το κύμα αρχίσει να γίνεται εκθετικό, τότε κάθε λίγες ημέρες, ό,τι και να κάνεις, θα έχεις διπλασιασμό των κρουσμάτων. Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη». Τώρα πλέον λοιπόν τα μέτρα που λαμβάνονται είναι «δώρον άδωρον»; «Κάθε ημέρα που περνάει καθιστά δυσκολότερο τον έλεγχο του τέταρτου κύματος. Αν αυτά τα μέτρα είχαν ληφθεί έναν μήνα πριν θα μπορούσαν να είχαν αλλάξει τον ρου της πανδημίας τον χειμώνα. Αυτό όμως δεν έγινε. Αν περιμένουμε άλλον έναν μήνα χωρίς κατάλληλα μέτρα θα χαθούν τα Χριστούγεννα».

Αγωνία για Χριστούγεννα και άνοιξη

Με τα κρούσματα, τους διασωληνωμένους και τους θανάτους ήδη να εκτοξεύονται, μπορούν να σωθούν άραγε τα Χριστούγεννα; «Εξαρτάται από τη συμπεριφορά του πληθυσμού. Δεν ζητάμε από την ελληνική κοινωνία να κλειστεί στο σπίτι χωρίς να βλέπει κανέναν. Πρέπει όμως όλοι να περιορίσουν τις επαφές τους, να δημιουργήσουν και πάλι αυτόν τον χειμώνα την κοινωνική φούσκα τους ώστε να μη γίνονται υπερμεταδόσεις του ιού. Πρέπει επίσης να δούμε σοβαρά το τι θα γίνει με τον εξαερισμό στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς – δεν υπάρχει δικαιολογία για το ότι ακόμη δεν έχουν ληφθεί μέτρα για καθαρισμό του αέρα εντός τους – στους χώρους εργασίας και στα σχολεία. Τα σχολεία θα αποτελούν μόνιμο πρόβλημα αν δεν υπάρξει πρόβλεψη για τον εξαερισμό στις τάξεις. Η ευκολότερη και απλούστερη λύση για τα σχολεία αυτή τη στιγμή θα ήταν να υπάρχει ένας ανεμιστήρας σε κάθε τάξη ο οποίος θα «διώχνει» τον αέρα προς τα έξω μειώνοντας έτσι το φορτίο του ιού στην ατμόσφαιρα. Συγχρόνως είναι σημαντικό να γίνεται σωστή χρήση της μάσκας από τα παιδιά και μάλιστα μασκών υψηλής αναπνευστικής προστασίας. Δεν θα βγει καλά ο χειμώνας αν συνεχίσουμε να αδιαφορούμε για όλα αυτά».  

Οποια μέτρα και αν ληφθούν πάντως, υπογράμμισε ο δρ Παυλάκης, «δεν θα μας σώσουν άμεσα, θα έχουν κατά κύριο λόγο αντίκτυπο στο καινούργιο επιδημικό κύμα που θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε την άνοιξη. Δυστυχώς αυτό το κύμα που περνάμε τώρα είναι πλέον προδιαγεγραμμένο αφού δεν ελήφθησαν εγκαίρως μέτρα για να το μετριάσουν. Ξέρουμε ότι σε λίγο οι ημερήσιοι θάνατοι θα είναι 100, όπως προκύπτει από τα μαθηματικά μοντέλα και αυτό δεν μπορεί πλέον κανένας να το πάρει πίσω. Επίσης αν δεν ληφθούν μέτρα μπορεί η Ελλάδα να φθάσει τα 20.000 κρούσματα ημερησίως, όπως συνέβη στην Πορτογαλία τον περασμένο Ιανουάριο – αυτό είναι το ταβάνι που πρέπει να έχουμε υπόψη μας. Και… μαγικά να γινόταν τώρα μαζικός εμβολιασμός ώστε να πιάσουμε στόχο εμβολιαστικής κάλυψης άνω του 90%, το υπάρχον κύμα δεν θα μπορούσε να ανακοπεί».

Εμπιστοσύνη στην πλειονότητα

Αφού λοιπόν αυτό το «τσουνάμι» που έρχεται για τον χειμώνα δεν μπορεί να ανακοπεί, ένα νέο λοκντάουν το επόμενο διάστημα είναι μονόδρομος; «Η κυβέρνηση αναφέρει ότι ένα καινούργιο λοκντάουν δεν το αντέχει η οικονομία. Ωστόσο αν έχουμε 50 ή 100 θανάτους την ημέρα για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, αν τον χειμώνα λόγω του τεράστιου κύματος καταστραφούν τα νοσοκομεία και το ΕΣΥ, το κόστος θα είναι επίσης πολύ μεγάλο. Δεν έχουμε δυστυχώς την άνεση να λέμε όχι στο λοκντάουν για πάντα. Αν χρειαστεί θα πρέπει να γίνει καθώς ο ιός δεν έχει δείξει όλα τα δόντια του, είμαστε ακόμη στην αρχή. Εγώ πάντως διατηρώ την πίστη μου στο 60%-70% της ελληνικής κοινωνίας που προσαρμόζεται, υπακούει στα μέτρα και βοήθησε ώστε η Ελλάδα να αποφύγει τα χειρότερα. Ας μην ξεχνάμε ότι η Ελλάδα τα έχει πάει πολύ καλύτερα από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, παρότι κατρακυλάει επικίνδυνα την τελευταία περίοδο. Αυτή η πλειονότητα δεν μπορεί να νικήσει την επιδημία αλλά μπορεί να τη μετριάσει, όπως ήδη έκανε το προηγούμενο διάστημα. Αυτοί οι πολίτες δεν θέλουν ψευδείς διακηρύξεις, θέλουν αλήθειες και σαφήνεια για να συνεχίσουν να ακολουθούν δύσκολα μέτρα».

Αν είμαστε ακόμη στην αρχή, με τον ιό να μην έχει δείξει όλα τα δόντια του, μπορούμε να δούμε κάπου στον ορίζοντα το τέλος; «Αν αφήσουμε τον ιό χωρίς μέτρα, μετά το κύμα της άνοιξης, μπορεί να αντιμετωπίσουμε ένα επόμενο κύμα και το ερχόμενο καλοκαίρι. Αν λοιπόν δεν δράσουμε ενάντια στον νέο κορωνοϊό μπορεί για τα επόμενα χρόνια να μας δίνει ένα ή και δύο μεγάλα επιδημικά κύματα ετησίως – εννοείται βέβαια ότι πρόκειται για έναν ιό που ήρθε για να μείνει για πάντα όπως συμβαίνει με τον ιό της γρίπης και θα πρέπει να μάθουμε να συμβιώνουμε όσο πιο ανώδυνα γίνεται μαζί του».

«Διπλοπανδημία» τα επόμενα χρόνια

Και μια και έγινε λόγος για τη γρίπη, θα φοβόταν ο δρ Παυλάκης μια «δίδυμη πανδημία» κορωνοϊού και γρίπης εφέτος που θα επιβαρύνει περαιτέρω το σύστημα υγείας; «Δεν φοβάμαι μια επιδημία γρίπης για εφέτος όσο για τα επόμενα χρόνια. Παρότι δεν τηρούνται τόσο αυστηρά τα μέτρα προστασίας φαίνεται ότι έστω μια μάσκα όχι εντελώς σωστά τοποθετημένη ή το πλύσιμο των χεριών είναι αρκετά για να κρατήσουν μακριά τον ιό της γρίπης. Τα επόμενα χρόνια όμως, οπότε και αναμένεται να χαλαρώσουν περαιτέρω τα μέτρα για τον νέο κορωνοϊό, η γρίπη θα επανακάμψει. Φοβάμαι λοιπόν μια «διπλοπανδημία» κορωνοϊού και γρίπης στο μέλλον. Και δεν είναι μόνο η γρίπη, καραδοκούν και άλλοι ιοί όπως ο αναπνευστικός συγκυτιακός ιός. Η χειρότερη συνδημία που συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην Αφρική είναι του νέου κορωνοϊού με τον ιό του AIDS. Τα άτομα με AIDS που είναι ανοσοκατεσταλμένα όταν μολυνθούν με τον κορωνοϊό μπορεί να τον έχουν για μήνες και να αποτελούν οχήματα μεταλλάξεών του».

Πάντως μέχρι να χαλαρώσουν κάποτε τα μέτρα ο δρ Παυλάκης «βλέπει» τη χρήση μάσκας ως απαραίτητη σίγουρα για το επιδημικό κύμα που αντιμετωπίζουμε αυτή τη στιγμή και πιθανότατα και για εκείνο της άνοιξης. «Και το λέω με πόνο ψυχής γιατί αν κάποιος δεν αγαπά τη μάσκα είμαι εγώ. Αλλά πρέπει όλοι να κάνουμε τα πάντα για να ζήσουμε μια μέρα μια πιο κανονική ζωή». Μέχρι τότε μας παροτρύνει έστω να χαμογελάμε κάτω από τη μάσκα μας, όπως κάνει και ο ίδιος… σε ένδειξη κανονικότητας.

Στο εφετινό χριστουγεννιάτικο και πρωτοχρονιάτικο ρεβεγιόν η πιο συνετή κίνηση θα ήταν οι εμβολιασμένοι να έχουν κάνει self test προτού καθίσουν στο τραπέζι για να φάνε, σύμφωνα με τον δρα Παυλάκη.

Ετοιμάζεται στην Ελλάδα κλινική δοκιμή νέου εμβολίου

Μια δυνατή επιστημονική ομάδα που γεφυρώνει το Εθνικό Ινστιτούτο για τον Καρκίνο των ΗΠΑ με το ΕΚΠΑ έχει δημιουργηθεί από την αρχή της πανδημίας. Οπως μας πληροφόρησε ο δρ Παυλάκης, «από τη συνεργασία μας έχουν ήδη προκύψει περισσότερες από δέκα δημοσιεύσεις ενώ ετοιμάζουμε και άλλες. Σε μία από τις τελευταίες μελετήσαμε την πτώση των αντισωμάτων στον ελληνικό πληθυσμό μετά από νόσηση με COVID-19. Είδαμε ότι ήδη από τους έξι με οκτώ μήνες από τη νόσηση το ένα τέταρτο των ατόμων έχει πολύ χαμηλά επίπεδα αντισωμάτων, γεγονός που δείχνει ότι τα άτομα που έχουν μολυνθεί πρέπει απαραιτήτως να κάνουν μία δόση εμβολίου. Σε ό,τι αφορά τα εμβολιασμένα άτομα διεξαγάγαμε μια σημαντική μελέτη, στο πλαίσιο της οποίας αποδείχθηκε ότι μπορούμε να εντοπίσουμε στο αίμα συγκεκριμένους δείκτες πρόβλεψης σχετικά με το ποια άτομα θα παραγάγουν υψηλούς τίτλους αντισωμάτων και ποια όχι».
Είναι σημαντικό να αναφερθεί επίσης ότι αυτή τη στιγμή γίνεται προσπάθεια να εγκριθεί στην Ελλάδα μια κλινική δοκιμή που θα αφορά νέου τύπου RNA εμβόλια, τα οποία ίσως προσφέρουν μεγαλύτερης διάρκειας ανοσία ενάντια και σε νέα στελέχη του ιού. «Βρισκόμαστε σε διαδικασία υποβολής σχετικής πρότασης προκειμένου να δείξουμε ότι με ένα επικαιροποιημένο εμβόλιο το οποίο θα περιέχει τμήμα από το αρχικό στέλεχος του ιού καθώς και τμήμα του στελέχους Βήτα πιθανότατα θα μπορούμε να επάγουμε ισχυρότερη προστασία ενάντια στα περισσότερα γνωστά στελέχη του SARS-CoV-2».

Η στάση της Εκκλησίας

Μιλώντας για τον δύσκολο πανδημικό χειμώνα που βρίσκεται προ των πυλών και τις εστίες που «θρέφουν» την πανδημία, δεν μπορούσαμε να παραλείψουμε τις εκκλησίες όπου και πάλι τα Χριστούγεννα θα συρρεύσουν χιλιάδες πιστοί, πολλοί εκ των οποίων ανεμβολίαστοι ενώ ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου για σοβαρή νόσηση.
Ιδού το σχόλιο του δρος Παυλάκη: «Η Εκκλησία έπρεπε να έχει κάνει γενναιότερα βήματα από την αρχή, καλωσορίζω το γεγονός ότι αρχίζει και τα κάνει έστω και τώρα με μεγάλη καθυστέρηση. Ωστόσο δυστυχώς υπάρχει ένα μεγάλο κομμάτι της θρησκευόμενης κοινωνίας που δεν πείθεται με τις θέσεις που εκφράζει πλέον ο Αρχιεπίσκοπος, έστω και αργά. Πρόκειται για ένα τεράστιο πρόβλημα καθώς κυριαρχούν πολλές μεσαιωνικές δοξασίες, ενώ πολλοί κληρικοί αγνοούν ακόμη και τις εγκυκλίους της Ιεράς Συνόδου. Είναι ντροπή μετά τα όσα έγιναν πέρυσι στη Βόρεια Ελλάδα, εφέτος στη γιορτή του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη να συνωστίζονται εκατοντάδες άτομα, να βγάζουν τη μάσκα και να φιλούν την ίδια εικόνα, να κοινωνούν από το ίδιο κουτάλι χωρίς να τους εμποδίζει ούτε η Αστυνομία ούτε οι κληρικοί».

Έντυπη έκδοση Το Βήμα