Βλαντιμίρ Πούτιν: Σκληρός διαπραγματευτής ή… παρανοϊκός; – Οι αναλυτές διχάζονται

Οι πρόσφατες εξελίξεις στην Ουκρανία, τουλάχιστον σε επίπεδο ρητορικής αν όχι και στρατιωτικής κινητοποίησης, σίγουρα δεν αποτελούν κανονικότητα για τα δεδομένα της Ευρώπης. Ο ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν μπορεί να επιμένει ότι η έντονη στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας γύρω από τα ουκρανικά σύνορα δεν θα πρέπει να ερμηνεύεται ως προετοιμασία εισβολής, όμως οι δυτικοί ηγέτες δεν φαίνονται να τον πιστεύουν. Και μεγάλη μερίδα των ειδικών, σύμφωνα με τους Times της Νέας Υόρκης, διχάζονται στο κατά πόσον η συμπεριφορά του είναι το αποτέλεσμα προσεκτικά υπολογισμένης στρατηγικής ή αν ο αυταρχικός ηγέτης έχει αποκτήσει παρανοϊκές τάσεις.

Η… ψυχιατρική ερμηνεία των κινήσεων του Πούτιν

Αν και η πλειοψηφία των αναλυτών εκτιμά ότι η ανάπτυξη στρατιωτών δεν είναι παρά μια προσεκτικά σχεδιασμένη μπλόφα του Πούτιν, με σκοπό να αναγκάσει τη Δύση σε διαπραγματεύσεις, υπάρχουν κι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η πανδημία ίσως επηρέασε το ρώσο πρόεδρο περισσότερο από το μέσο όρο.

Στέκονται στα εξαιρετικά αυστηρά μέτρα προστασίας που τήρησε και τηρεί ευλαβικά από την άνοιξη του 2020, και τα οποία σίγουρα βρήκαν το πλέον… φωτογενές τους παράδειγμα στα παράξενα πλάνα του γιγαντιαίου τραπεζιού στο οποίο υποδέχτηκε τον Εμανουέλ Μακρόν. Επιπλέον, στο διάστημα αυτό οι δημόσιες εμφανίσεις του Πούτιν σπανίζουν, με τον ρώσο πρόεδρο να κρατά αποστάσεις ακόμη και από τους ίδιους τους υπουργούς του.

Αν και οι Times αναγνωρίζουν ότι οι εκτιμήσεις για την ψυχική υγεία των ηγετών πάντα χωλαίνουν – στο κάτω-κάτω δεν μπορούμε να αξιολογήσουμε παρά τη δημόσια εικόνα τους, η οποία πάντοτε περνά από αμέτρητα φίλτρα μέχρι να φτάσει σε εμάς. Ωστόσο πρόσωπα όπως η Εκατερίνα Σούλμαν, πολιτική επιστήμονας και πρώην μέλος του συμβουλίου του Πούτιν για τα ανθρώπινα δικαιώματα σχολιάζουν εμφατικά τις αλλαγές στη συμπεριφορά του. «Δίνει την εντύπωση του εκνευρισμού, της έλλειψης ενδιαφέροντος, της απροθυμίας να δοκιμάσει νέα πράγματα», λέει στους Times. «Το κοινό βλέπει ότι πρακτικά βρίσκεται σε απομόνωση, με όλο και λιγότερα διαλείμματα από αυτή, από την άνοιξη του 2020».

Θα ήταν στ’ αλήθεια παράλογη απόφαση η εισβολή;

Αρκετοί αναλυτές τονίζουν ότι ο Πούτιν ποτέ δεν έχει επιλέξει μια διαδρομή τόσο επιθετική, όσο θα ήταν η ευρείας κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία. Ακόμη και η προσάρτηση της Κριμαίας, σημειώνουν, συνέβη μέσω αντιπερισπασμών, από ρωσικές δυνάμεις που εισέβαλαν χωρίς διακριτικά, και χωρίς τη ρίψη ούτε μιας σφαίρας.

Η Αλαστασία Λιχάτσεβα, πρύτανης παγκόσμιας οικονομίας και διεθνών σχέσεων στην Ανωτάτη Σχολή Οικονομικών της Μόσχας, τονίζει μιλώντας στους Times ότι μια τέτοια κίνηση δεν θα ήταν προς το συμφέρον του ρώσου προέδρου. «Θα μου ήταν πολύ δύσκολο να εξηγήσω με λογικούς όρους γιατί να θέλει να πραγματοποιήσει μια τέτοια εκστρατεία», επισημαίνει.

Και αυτό γιατί ακόμη κι αν πετύχαινε την κατάκτηση της Ουκρανίας, το τελικό αποτέλεσμα θα ήταν το ακριβώς αντίστροφο από την κυριότερη εκπεφρασμένη επιθυμία του Πούτιν: την απομάκρυνση στρατιωτικών υποδομών του ΝΑΤΟ από την Ανατολική Ευρώπη. Σε περίπτωση πολέμου, σημειώνει η Λιχάτσεβα, οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ «θα ήταν πιο ενωμένοι από ποτέ», και οι πιθανότητες να χρησιμοποιήσουν ισχυρό οπλισμό νέας τεχνολογίας κατά της Ρωσίας θα αυξάνονταν.

Εγχώρια ζητήματα

Παράλληλα, ανεξάρτητα από την εικόνα της Δύσης για το πρόσωπό του, ο Πούτιν έχει φροντίσει να αυτοπαρουσιάζεται στους Ρώσους ως ψύχραιμος ηγέτης, που δεν συμμερίζεται τον τηλεοπτικό υπερεθνικισμό, ούτε τις κοινοβουλευτικές φωνές που τον καλούν να προσαρτήσει περισσότερα τμήματα της Ουκρανίας.

Τα πιθανά οικονομικά προβλήματα που θα αντιμετώπιζε η χώρα σε περίπτωση δυτικών κυρώσεων, μάλλον δε συνάδουν με την εικόνα του εγγυητή σταθερότητας που επιχειρεί να προβάλλει, ενώ και τα θύματα που θα προέκυπταν από τις μάχες δεν θα τον καθιστούσαν ιδιαιτέρως δημοφιλή. Ας μην ξεχνάμε ότι εκατομμύρια Ρώσοι έχουν συγγενείς στην Ουκρανία.

Προς το παρόν, σύμφωνα με τον Ντένις Βόλκοφ, διευθυντή του Κέντρου Levada, μιας ανεξάρτητης εταιρείας δημοσκοπήσεων στη Μόσχα, οι περισσότεροι Ρώσοι πιστεύουν το Κρεμλίνο, που υποστηρίζει ότι η Δύση αναμοχλεύει τις εντάσεις, μιλώντας διαρκώς για επικείμενη εισβολή. Και οι αλλεπάλληλες προειδοποιήσεις της Ουάσινγκτον, που διαψεύδονται διαρκώς από την πραγματικότητα, ενισχύουν την εμπιστοσύνη τους.

Μέχρι πού φτάνει η υποστήριξη των Ρώσων

Συμπληρώνει ότι το πιθανότερο είναι οι Ρώσοι να υποστήριζαν μια σύντομη και περιορισμένη στρατιωτική επιχείρηση, στα πρότυπα του πενθήμερου πολέμου εναντίον της Γεωργίας το 2008. Όμως «αν πρόκειται για έναν μακροχρόνιο, αιματηρό πόλεμο, φτάνουμε σε μια κατάσταση που γίνεται απρόβλεπτη. Η σταθερότητα τελειώνει», τονίζει.

Η λογική εξήγηση

Οι περισσότεροι ειδικοί επί της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, πάντως, δεν θεωρούν ότι ο Πούτιν τρελάθηκε, ούτε ότι έχει σκοπό να εισβάλει στην Ουκρανία. Αντιθέτως, θεωρούν ότι η κρίση είναι η τελευταία πράξη στις χρόνιες προσπάθειές του να αναγκάσει τη Δύση να αποδεχτεί αιτήματα, τα οποία αντιμετωπίζει ως θεμελιώδεις ανησυχίες ασφαλείας της χώρας του.

Σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, στη δεκαετία του 1990, η Δύση επέβαλε μια συγκεκριμένη τάξη πραγμάτων στην Ευρώπη εκμεταλλευόμενη την αδυναμία της Ρωσίας και αγνοώντας την ιστορική της ανάγκη για μια γεωπολιτικά ουδέτερη ζώνη προς τα δυτικά της. Τώρα, που η Ρωσία έχει δυναμώσει, είναι απολύτως λογικό για τον οποιονδήποτε ηγέτη του Κρεμλίνου να επιδιώκει να χαράξει εκ νέου αυτό το χάρτη.

Ο Φίοντορ Λουκιάνοφ, επιφανής αναλυτής της εξωτερικής πολιτικής της Μόσχας και σύμβουλος του Κρεμλίνου, λέει στους Times ότι στόχος του Πούτιν αυτή τη στιγμή είναι «να αναγκάσει τη Δύση να αναθεωρήσει εν μέρει την έκβαση του Ψυχρού Πολέμου». Κατά τη γνώμη του, αυτό δεν σημαίνει ότι ο Πούτιν θα προχωρήσει σε εισβολή ευρείας κλίμακας, αλλά αντ’ αυτού θα χρησιμοποιήσει «ειδικά, ασύμμετρα ή υβριδικά μέσα», στα οποία περιλαμβάνεται και η δημιουργία της εντύπωσης ότι πρόκειται όντως να επιτεθεί.

Η μπλόφα

«Μια μπλόφα για να είναι επιτυχημένη θα πρέπει να είναι εξαιρετικά πειστική», εξηγεί ο Λουκιάνοφ, συμπληρώνοντας ότι οι ΗΠΑ, με τις ολοένα και πιο έντονες αναπαραστάσεις μιας Ρωσίας έτοιμης για εισβολή, «βοηθούν αυτή την προσπάθεια στο 200%».

Σύμφωνα με αυτό τον τρόπο σκέψης, λένε ρώσοι αναλυτές, οι αμερικανοί αξιωματούχοι ουσιαστικά αναπαράγουν μια υπερβολική εικόνα του Πούτιν ως σατανικής ιδιοφυΐας. Από τη στιγμή που οι παλιότερες προσπάθειες του ρώσου προέδρου να διαπραγματευτεί με τη Δύση για τον έλεγχο των εξοπλισμών και την επέκταση του ΝΑΤΟ έχουν αποτύχει, σημειώνουν, το Κρεμλίνο επέλεξε να κλιμακώσει τις εντάσεις προκειμένου κανείς να μην μπορεί πλέον να αγνοήσει τα συμφέροντά του.

«Είναι πολύ καλός στο να αξιοποιεί την εικόνα του δαίμονα που έχουν δημιουργήσει για αυτόν», σημειώνει ο Ντμίτρι Τρένιν, επικεφαλής της δεξαμενής σκέψης Carnegie Moscow Center, υποστηρίζοντας ότι ο Πούτιν εκμεταλλεύεται τους φόβους ότι είναι έτοιμος να εξαπολύσει πόλεμο.

«Το σχέδιό του ήταν να δημιουργήσει μια απειλή, να δημιουργήσει την αίσθηση ότι θα μπορούσε να ξεσπάσει πόλεμος».

Οι κίνδυνοι

Οι Times κλείνουν την ανάλυσή τους τονίζοντας ότι οι ειδικοί έχουν πέσει έξω πολλές φορές στο παρελθόν – μεταξύ άλλων, και το 2014, όταν δεν περίμεναν ο Πούτιν να προσαρτήσει την Κριμαία. Και οι φωνές που υποστηρίζουν ότι ο Πούτιν δεν συμπεριφέρεται πλέον πάντα βάσει της λογικής, στέκονται στο γεγονός της μάλλον αναπάντεχης βίαιης καταστολής του δικτύου του Αλεξέι Ναβάλνι, που ήρθε σε κόντρα με την πάγια αντίληψη ότι ο Πούτιν επέτρεπε κάποιες αντίθετες απόψεις, ώστε να λειτουργούν ως βαλβίδα ασφαλείας για τη δυσαρέσκεια του πληθυσμού.

«Πέρσι, ο Πούτιν διέβη τον Ρουβίκωνα», δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ο Μάικλ Κόφμαν, διευθυντής ρωσικών σπουδών στο CNA, ένα ερευνητικό ινστιτούτο στο Άρλινγκτον. «Όσοι πιστεύουν ότι είναι απίθανο να συμβεί κάτι δραματικό, ίσως δεν έχουν παρατηρήσει την ποιοτική αλλαγή των τελευταίων δύο ετών».