Το επόμενο στάδιο του θερμού Ψυχρού Πολέμου

Project Syndicate

Μετά από έναν χρόνο μεγάλων εκπλήξεων, με κύρια την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, την παγκόσμια άνοδο των ρυθμών πληθωρισμού και την κατάρρευση των επιχειρήσεων κρυπτονομισμάτων, τι είδους έτος θα αποδειχθεί το 2023; Αυτό το είδος βραχυπρόθεσμης ερώτησης είναι δύσκολο να απαντηθεί, επειδή οι επιπτώσεις των γεγονότων εξαπλώθηκαν τόσο γρήγορα και απρόβλεπτα στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο μας. Αλλά οι τελευταίοι 12 μήνες τόνισαν μια σημαντική τάση που θα διαμορφώσει τι θα συμβεί στη συνέχεια, από το 2023 και μετά: την παρακμή της Ρωσίας.

Η ρωσική επιθετικότητα δεν είναι κάτι καινούργιο. Η Μόσχα έχει εισβάλει σε άλλες χώρες από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 και έχει καταλάβει τμήματα της ουκρανικής επικράτειας από το 2014. Αλλά η βαρβαρότητα των επιθέσεων της Ρωσίας από τα τέλη Φεβρουαρίου υπερβαίνει κατά πολύ αυτό που είναι αποδεκτό για τις περισσότερες χώρες. Η πιο πρόσφατη φάση, η καταστροφή της μη στρατιωτικής ενεργειακής υποδομής, θεωρείται ευρέως ως έγκλημα πολέμου. Είναι απίθανο να αλλάξει την πορεία του πολέμου, τον οποίο η Ρωσία χάνει.

Στην ευρύτερη εικόνα, η Ρωσία έχει εισέλθει και πάλι σε μια περίοδο κοσμικής παρακμής, κατά την οποία θα έχει περιορισμένη πρόσβαση σε δυτικές επενδύσεις, τεχνολογία ή καταναλωτικά αγαθά. Οι αυτοκρατορίες της Ρωσίας έχουν καταρρεύσει στο παρελθόν, το 1917-18 και ξανά όταν η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε το 1989-91. Και στις δύο περιπτώσεις, η κατάρρευση χρειάστηκε λίγο χρόνο για να ξεκινήσει και στη συνέχεια ολοκληρώθηκε. Φυσικά, ιστορικά η Ρωσία μπόρεσε επίσης να επαναφέρει τον έλεγχο, χρησιμοποιώντας τους δικούς της πόρους κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου του 1917-22 και λαμβάνοντας πολλή βοήθεια από δυτικές εταιρείες κατά τη δεκαετία του 1990.

Αυτή τη φορά, επίσης, θα πρέπει να περιμένουμε έναν μακρύ αγώνα για την εξουσία στη Ρωσία, που συνεπάγεται σοβαρούς υπαρξιακούς κινδύνους για τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του ποιος θα καταλήξει να ελέγχει τα ρωσικά πυρηνικά όπλα. Αλλά ο πιο άμεσος οικονομικός αντίκτυπος θα αντανακλάται στην παγκόσμια αγορά ενέργειας.

Ορυκτά καύσιμα

Η ζήτηση για ρωσικά ορυκτά καύσιμα έχει μειωθεί σημαντικά. Πριν από την εισβολή της στην Ουκρανία το 2022, η Ρωσία παρήγαγε περίπου 10,8 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου την ημέρα, από τα οποία περίπου οκτώ εκατομμύρια εξήχθησαν (είτε ως αργό είτε ως προϊόντα διύλισης). Η απότομη πτώση της ρωσικής οικονομικής δραστηριότητας σημαίνει ότι περισσότερο πετρέλαιο είναι διαθέσιμο για εξαγωγή, αλλά η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους αγοράζουν τώρα αργό από άλλους προμηθευτές – και το ίδιο θα ισχύει για τα διυλισμένα προϊόντα από τον Φεβρουάριο του 2023. Η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας προβλέπει ότι οι ρωσικές εξαγωγές πετρελαίου θα μειωθούν σε περίπου έξι εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα το 2023-24. Μεσοπρόθεσμα, η Ινδία μπορεί να αγοράσει 1-2 εκατομμύρια βαρέλια και η Κίνα θα μπορούσε να εξαντλήσει τα υπόλοιπα – υποθέτοντας ότι και οι δύο χώρες θέλουν να εξαρτηθούν περισσότερο από έναν κακόβουλο και αναξιόπιστο εταίρο.

Οι αγορές από την Ινδία, την Κίνα και μερικές άλλες μπορούν να οδηγήσουν σε πολλές ελεύθερες ταμειακές ροές και φορολογικά έσοδα για τη Ρωσία. Όποιος ηγείται της Ρωσίας θα διαθέσει μεγάλο μέρος αυτών των εσόδων στην κατασκευή και την αγορά όπλων – συμπεριλαμβανομένων των πυραύλων με τους οποίους μπορεί να χτυπήσει ένα ευρύ φάσμα χωρών από μεγάλη απόσταση. Τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ, ελπίζει κανείς, προστατεύονται σε κάποιο βαθμό από την απειλή αντιποίνων, αλλά η Ρωσία μπορεί να αναμένεται να εμπλακεί σε δολιοφθορές και άλλες επιθέσεις κατά της δυτικής ενεργειακής υποδομής (και παρόμοιων ευάλωτων στρατηγικών στόχων). Η Ρωσία θα μπορούσε να γίνει το καλύτερα χρηματοδοτούμενο κράτος-παρίας στην ιστορία.

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Σοβιετική Ένωση φρόντιζε να μην επιτεθεί στη Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ πολύ άμεσα (και το αντίστροφο). Αντίθετα, και οι δύο πλευρές χρησιμοποίησαν πολέμους με αντιπροσώπους και άλλες μορφές πίεσης. Αυτή τη φορά, όμως, θα πρέπει να περιμένουμε πολύ πιο άμεση αντιπαράθεση. Η ρωσική ελίτ έχει εγκλωβιστεί σε μια γωνία, με ένα περίεργο σύνολο πεποιθήσεων –δεξιός εθνικισμός– και όπλα μεγάλης εμβέλειας. Το να δώσεις έδαφος –κυριολεκτικά ή μεταφορικά– σε αυτούς τους εξτρεμιστές, απλώς θα τους ενθαρρύνει να πάρουν περισσότερα.

Επιθετικότητα

Η ανάγκη να περιοριστεί με την πάροδο του χρόνου το ποσό που μπορεί να ξοδέψει η Ρωσία για επιθετικότητα είναι ο λόγος για τον οποίο το ανώτατο όριο τιμών στις εξαγωγές ρωσικού πετρελαίου είναι τόσο σημαντικό. Τα στοιχεία μέχρι στιγμής δείχνουν ότι αυτό λειτουργεί όπως προβλεπόταν, επιτρέποντας στην Ινδία και την Κίνα να αγοράσουν ρωσικό πετρέλαιο με μεγάλη έκπτωση σε σύγκριση με τις παγκόσμιες τιμές.

Ωστόσο, απαιτούνται περαιτέρω μέτρα, συμπεριλαμβανομένων των επιταχυνόμενων επενδύσεων σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για τη μείωση της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου. Εάν συνεχίσουμε να εξαρτόμαστε από τη Ρωσία και τους συμμάχους της στο καρτέλ του ΟΠΕΚ+, η ικανότητα και ο πειρασμός να διαταράξουμε τις οικονομίες μας θα είναι τεράστιοι. Υπάρχει τώρα μια πιεστική διάσταση εθνικής ασφάλειας στην ενεργειακή μετάβαση.

Ο υψηλός πληθωρισμός τη δεκαετία του 1970 είχε πολλαπλές αιτίες, ξεκινώντας από τις σφιχτές οικονομίες τη δεκαετία του 1960 (και τον πόλεμο του Βιετνάμ). Όμως τα προβλήματα επιδεινώθηκαν από δύο σοκ στις τιμές του πετρελαίου, το 1973 και το 1979. Τα μέλη του ΟΠΕΚ+ κατανοούν ότι έχουν τη δύναμη να το κάνουν ξανά, τη στιγμή της επιλογής τους – ή την επόμενη φορά που η Ρωσία θα ζητήσει μια χάρη.

Η ζήτηση και η προσφορά πετρελαίου δεν ανταποκρίνονται στις τιμές του πετρελαίου βραχυπρόθεσμα, αλλά ιστορικά ανταποκρίνονται αρκετά σε διάστημα 5-10 ετών. Το 2023 και μετά, η Δύση πρέπει να επικεντρωθεί περισσότερο στη μείωση της ζήτησης για ορυκτά καύσιμα, ιδιαίτερα πετρέλαιο, και στην αύξηση της προσφοράς εναλλακτικών πηγών ενέργειας (εκτός του ελέγχου της Ρωσίας και του ΟΠΕΚ).

* Ο Simon Johnson, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, είναι καθηγητής στο Sloan School of Management του MIT και συμπρόεδρος της Συμμαχίας Πολιτικής για την COVID-19.