Οι πολιτικές και γεωπολιτικές προκλήσεις των σεισμών σε Τουρκία και Συρία

Οι δύο πολύ μεγάλης έντασης σεισμοί που έπληξαν την Τουρκία και τη Συρία ήδη μετρούν τραγικά μεγάλους αριθμούς θυμάτων, που δυστυχώς αναμένεται να αυξηθούν, όσο μειώνονται οι ελπίδες για εύρεση επιζώντων και τεράστιες καταστροφές. Ταυτόχρονα, αποτελούν μια πολύ μεγάλη πρόκληση για τις κυβερνήσεις των δύο χωρών, άλλες πολιτικές δυνάμεις εντός τους, αλλά και συνολικότερα τη διεθνή κοινότητα.

Αυτό επιτείνεται τόσο από τις ιδιαίτερες συγκυρίες των δύο χωρών, αλλά και από το γεγονός ότι η ευρύτερη περιοχή που επλήγη από τους σεισμούς είναι εδώ και χρόνια μία από τις βασικότερες «θερμές ζώνες» στον παγκόσμιο χάρτη.

Και αυτό γιατί οι σεισμοί έχουν πλήξει περιοχές που βρίσκονται και από τις δύο πλευρές της συροτουρκικής μεθορίου, περιοχές που περιλαμβάνουν αυτές στην Τουρκία όπου έχει εγκατασταθεί μεγάλος αριθμός Σύρων προσφύγων, αυτές που είναι υπό τον έλεγχο της Τουρκίας στη Συρία, αυτές που είναι υπό τον έλεγχο ένοπλων οργανώσεων της αντιπολίτευσης στη Συρία και αυτές που είναι υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης της Δαμασκού.

Η διαρκής ανησυχία για τους σεισμούς στην Τουρκία

Η Τουρκία δεν είναι μόνο μια χώρα που όπως και η Ελλάδα είναι παραδοσιακά σεισμόγενής. Ταυτόχρονα, είναι μια χώρα που γνώρισε και διαδοχικά κύματα αστικοποίησης και εσωτερικής μετανάστευσης, την ώρα που είχε σημαντική αύξηση του πληθυσμού της. Όλα αυτά μεταφράστηκαν και σε διαδοχικά κύματα μαζικής οικοδομικής δραστηριότητας, που ακόμη συνεχίζεται.

Μάλιστα, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ιδίως στην «εποχή Ερντογάν» η οικοδομική δραστηριότητα αποτέλεσε βασική πλευρά του αναπτυξιακού μοντέλου, με πολύ μεγάλες επενδύσεις και εκτεταμένες κατασκευές οικιών, κυρίως με τη μορφή μεγάλων πολυώροφων κτιρίων.

Ο σεισμός του 1999 είχε δείξει όλα τα προβλήματα του μεγάλου μεταπολεμικού κύματος κατασκευής κατοικιών και δημοσίων κτιρίων. Μάλιστα, οδήγησε και σε αλλαγές στους οικοδομικούς κανονισμούς, για να γίνουν τα κτίρια ασφαλέστερα. Όμως, η ανησυχία για τα κτίρια που είναι χτισμένα πριν το 1999 παραμένει στην Τουρκία.

Γι’ αυτό και το ζήτημα της ύπαρξης πολύ μεγάλου αριθμού κτιρίων που δεν θα μπορούσαν να ανταποκριθούν σε έναν μεγάλο σεισμό ήδη συζητιόταν από καιρό, σε μια χώρα όπου πέρσι το αρμόδιο υπουργείο δήλωνε ότι υπήρχαν 6,8 εκατομμύρια σπίτια στη χώρα που θα βρίσκονταν σε κίνδυνο σε περίπτωση σεισμού.

Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το 2021 η Μητροπολιτική Δημαρχία της Κωνσταντινούπολης είχε αναφέρει ότι η πόλη έχει 790.000 κτίρια που χτίστηκαν πριν το 2000, σε ένα συνολικό αριθμό 1.160.000 κτιρίων, εκ των οποίων 200.000 εκτιμάται ότι σε περίπτωση σεισμού θα υφίσταντο από μέτρια έως πολύ μεγάλη  ζημιά και 48.000 θα αντιμετώπιζαν κίνδυνο κατάρρευσης. Μία έκθεση του 2019 εκτιμούσε ότι σε περίπτωση σεισμού 7 βαθμών Ρίχτερ και πάνω στην Κωνσταντινούπολη θα υπήρχαν 194.000 κτίρια που θα υφίσταντο σοβαρές ζημιές ή καταστροφή και θα υπήρχαν 12.400 έως 14.150 θύματα.

Μια μεγάλη πρόκληση για τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν

Σε αυτό το φόντο δεν είναι τυχαίο ότι ο σεισμός του 1999 λειτούργησε ως ο καταλύτης για τη συνολικότερη απαξίωση ευρύτερων τμημάτων του κρατικού μηχανισμού, ανοίγοντας έτσι και το δρόμο για την άνοδο του AKP και την ανάδειξη του Ερντογάν σε κυρίαρχο του πολιτικού σκηνικού.

Τώρα, είναι η σειρά του Ερντογάν να δοκιμαστεί. Γιατί είναι προφανές ότι όταν καταλαγιάσουν τα σύννεφα σκόνης από τα γκρεμισμένα κτίρια και σταματήσουν οι αγωνιώδεις προσπάθειες για τον εντοπισμό επιζώντων, αρκετοί θα εξετάσουν επικριτικά τόσο τον τρόπο που υλοποιήθηκε αυτό το τεράστιο οικοδομικό πρόγραμμα, αλλά και την ικανότητα ανταπόκρισης του κρατικού μηχανισμού σε μια τεράστιων διαστάσεων φυσική καταστροφή.  Ας μην ξεχνάμε ότι υποστηρικτές του Ερντογάν είναι και οι μεγάλοι κατασκευαστές κτιρίων που είχαν πολύ μεγάλη κερδοφορία όλα αυτά τα χρόνια.

Την ίδια στιγμή έχει σημασία ότι η Τουρκία αντιμετωπίζει μια τόσο μεγάλη φυσική καταστροφή την ώρα που η χώρα αντιμετωπίζει μια σοβαρή οικονομική κρίση, τη σοβαρότερη της «εποχής Ερντογάν», με πολύ μεγάλη αύξηση του πληθωρισμού και σημαντική υποχώρηση και της ισοτιμίας του εθνικού νομίσματος.

Και η πρόκληση είναι μεγαλύτερη εάν αναλογιστούμε ότι βασικό στοιχείο της ρητορικής του Ερντογάν είναι ακριβώς ότι η Τουρκία έχει περάσει σε ένα άλλο επίπεδο κρατικής συγκρότησης και εμβέλειας  ως μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη. Και με αυτή την έννοια έχει ενδιαφέρον να εντοπίσει κανείς την ένταση, σε ιδεολογικό επίπεδο, ανάμεσα σε αυτή την προβολή ιδιαίτερης ισχύος από τη μεριά της κυβέρνησης της Τουρκίας και την ανάγκη καταφυγής στη διεθνής βοήθεια.

Όλα αυτά διαμορφώνουν και μια πραγματική δοκιμασία για τον Ερντογάν που έχει μπροστά του και μια δύσκολη εκλογική μάχη στις 14 Μαΐου. Θα κριθεί από την ταχύτητα και αποτελεσματικότητα των πρακτικών διάσωσης και κυρίως για το εάν θα μπορέσει στον βραχύ χρόνο μέχρι τις εκλογές να προσφέρει πειστικές δεσμεύσεις για γρήγορη αποκατάσταση και επίλυση των τεράστιων στεγαστικών αναγκών που έφεραν οι σεισμοί και να απαντήσει σε όσους θα τον κατηγορήσουν ότι οι καταστροφές αποτυπώνουν ανεπάρκειες και επιλογές και της δικής του ήδη μακρόχρονης διακυβέρνησης.

Ο Ερντογάν έχει προσπαθήσει το τελευταίο διάστημα να δείξει ότι τα πράγματα στην οικονομία πάνε καλύτερα, δίνοντας διαρκώς προεκλογικές οικονομικές ενισχύσεις και αξιοποιώντας τη φτηνή ενέργεια από τη Ρωσία και τις ενέσεις συναλλάγματος και τις επενδύσεις απο τις χώρες του Κόλπου. Όμως, τώρα έχει μπροστά του την αντιμετώπιση μιας τεράστιας έκτακτης ανάγκης, χιλιάδες θυμάτες, πολύ μεγάλο αριθμό κατοίκων με κατεστραμμένες οικίες και άρα την ανάγκη να δείξει ότι μπορεί να ανταποκριθεί. Εάν τα καταφέρει αυτό σε συνδυαμό με το γεγονός ότι μεγάλο μέρος των ΜΜΕ διάκειται θετικά απέναντί του, θα μπορούσε να είναι ο δρόμος για την επανεκλογή του. Εάν πάλι, η ανταπόκριση του κρατικού μηχανισμού υπολείπεται των αναγκών, τότε αυτό θα μπορούσε να είναι ο καταλύτης για να εκφραστεί η σωρευμένη δυσαρέσκεια σημαντικού μέρους της τουρκικής κοινωνίας απέναντί του.

Μια νέα δοκιμασία για την ήδη βασανισμένη Συρία

Ο σεισμός έπληξε ιδιαίτερα και τη Συρία. Μάλιστα, φαίνεται ότι υπάρχουν μεγάλες καταστροφές και στις περιοχές που ελέγχονται από την κυβέρνηση της Δαμασκού, αλλά και σε περιοχές που ελέγχονται ακόμη από τις ισλαμιστικές ένοπλες οργανώσεις της αντιπολίτευσης όπως η Ιντλίμπ.

Μάλιστα, η τελευταία περιοχή, όπου υπάρχουν αναφορές για εκτεταμένες καταστροφές και εκατοντάδες θύματα, είναι ουσιαστικά ο τελευταίος μεγάλος θύλακας που ελέγχεται από τις οργανώσεις της αντιπολίτευσης. Μάλιστα, ειδικά στην Ιντλίμπ τον έλεγχο τον έχει η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ, η μετεξέλιξη δηλαδή της Αλ Κάιντα στη Συρία, οργάνωση που ακόμη αντιμετωπίζεται από τη διεθνή κοινότητα ως τρομοκρατική και η οποία παραμένει σε εμπόλεμη κατάσταση με την κυβέρνηση της Δαμασκού, γεγονός που πιθανόν να δημιουργήσει προβλήματα στο πώς θα μπορέσει να φτάσει επαρκής βοήθεια. Σημειώνουμε εδώ ότι η βασική άλλη χώρα που μπορεί να αποτελέσει δίοδο για βοήθεια προς την Ιντλίμπ είναι η Τουρκία, η οποία αυτή τη στιγμή έχει να αντιμετωπίσει τις καταστροφικές επιπτώσεις του σεισμού.

Από την άλλη, ο σεισμός είναι μια μεγάλη δοκιμασία και για την κυβέρνηση Άσαντ. Και αυτό γιατί δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η Συρία, μια χώρα με πολύ βαριές καταστροφές από τον εμφύλιο πόλεμο και μάλιστα και σε περιοχές που έπληξαν οι σεισμοί, αντιμετωπίζει ακόμη βαριές κυρώσεις και η διαδικασία ανοικοδόμησης ήταν ούτως ή άλλως συνδεδεμένη με την πολιτική λύση και την ειρηνευτική διαδικασία.

Δεν είναι τυχαίο ότι ενώ η Ρωσία, που άλλωστε διαθέτει σημαντική στρατιωτική παρουσία στη χώρα, το Ιράν, η Σαουδική Αραβία και η Κίνα με σαφήνεια μίλησαν για αποστολή βοήθειας και στη Συρία, μαζί με χώρες όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Αλγερία, άλλες χώρες, δεν έχουν μιλήσει για βοήθεια προς τη Συρία ή έχουν μιλήσει, όπως π.χ. οι ΗΠΑ, για υποστήριξη σε ανθρωπιστικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στη Συρία και όχι στην ίδια την κυβέρνηση της Συρίας.

Ας μην ξεχνάμε ότι η Συρία υπόκειται ακόμη σε αυστηρές κυρώσεις και δεν φαινόταν το προηγούμενο διάστημα να υπάρχει κάποια μεγάλη διάθεση της Δύσης να υπάρξουν βήματα προς κλείσιμο του κύκλου της βίας.

Θα αποτελέσουν οι σεισμοί καταλύτη για διπλωματικές εξελίξεις;

Το 1999 ο σεισμός στην Τουρκία – όπως και λίγο μετά ο σεισμός στην Αθήνα – έδωσαν το έναυσμα για τη λεγόμενη «διπλωματία των σεισμών». Τα έντονα αισθήματα αλληλεγγύης και από τις δύο πλευρές άνοιξαν και δρόμους μεγαλύτερης διπλωματικής συνεννόησης ανάμεσα σε δυο χώρες που τρεισήμισι χρόνια πριν είχαν φτάσει στα πρόθυρα πολέμου στην κρίση των Ιμίων. Σήμερα οι δύο χώρες είναι ξανά σε μια μάλλον συγκρουσιακή φάση, με την ορατό το ενδεχόμενο και νέων «θερμών επεισοδίων». Μένει να δούμε εάν το νέο κύμα αλληλεγγύης και η αίσθηση κοινής μοίρας των δύο λαών που εκφράζεται και τώρα θα επηρεάσει και τις διμερείς σχέσεις. Αυτό βέβαια θέτει και το ερώτημα εάν η Τουρκία αντιμέτωπη με μια μεγάλη καταστροφή, που εκτός των άλλων υπογράμμισε και την ανάγκη να μπορεί να στηρίζεται την αλληλεγγύη των γειτόνων, θα επιλέξει από εδώ και στο εξής μια λιγότερο «συγκρουσιακή» πρακτική.

Αντίστοιχα, στην περίπτωση της Συρίας οι τραγικές επιπτώσεις του σεισμού στο έδαφος των συνεπειών του εμφυλίου πολέμου, δείχνουν και τις επιπτώσεις των κυρώσεων και τα προβλήματα που δημιουργεί η σημερινή κατάσταση «παγωμένου» μετώπου, χωρίς πολιτικές πρωτοβουλίες άλλες από τη «Διαδικασία της Αστάνα». Αυτό φέρνει και όλες τις δυνάμεις που εμπλέκονται, από την κυβέρνηση της Συρίας και τη Ρωσία, έως το Ιράν, την Τουρκία, αλλά και τις ΗΠΑ που διατηρούν παρουσία στις Κουρδικές περιοχές, αντιμέτωπες με το εάν αυτή τη στιγμή θα υπάρξουν πολιτικές πρωτοβουλίες για να κλείσει ο κύκλος της βίας και να ξεκινήσει ο κύκλος της ανοικοδόμησης. Και βέβαια αυτό αναπόφευκτα θα θέσει και το θέμα ως πότε θα διατηρείται το καθεστώς των κυρώσεων που σε πολύ μεγάλο βαθμό πλήττει πρώτα και κύρια τους Σύριους πολίτες.