Αντιλήψεις των Ευρωπαίων σχετικά με την ισότητα ευκαιριών 

Τα αποτελέσματα του Ευρωβαρόμετρου που διεξήχθη το διάστημα Μαΐου 2022 – Ιουνίου 2022 δείχνουν ότι τα τελευταία χρόνια έχουν μεταβληθεί σημαντικά οι αντιλήψεις των Ευρωπαίων σχετικά με την ισότητα ευκαιριών. Συγκεκριμένα, στην ΕΕ ως σύνολο, το ποσοστό όσων θεωρούν ότι έχουν ίσες ευκαιρίες με τους άλλους για να προχωρήσουν στη ζωή μειώθηκε από 57% το 2017 σε 47% το 2022.

Η ισότητα ευκαιριών βασίζεται στην ιδέα ότι όλοι έχουν ίσες ευκαιρίες για να τα καταφέρουν στη ζωή (δηλ. στην εκπαίδευση, στην αγορά εργασίας κτλ.), ανεξάρτητα από τις συνθήκες που κληρονόμησαν και που είναι πέρα από τον έλεγχό τους – όπως είναι το φύλο, ο τόπος καταγωγής, η οικονομική κατάσταση και το μορφωτικό επίπεδο των γονέων κ.ά. Έχουμε ισότητα ευκαιριών εάν όσοι καταβάλλουν την ίδια προσπάθεια επιτυγχάνουν παρόμοια αποτελέσματα ανεξάρτητα από την κοινωνική τους καταγωγή.

Eurostat: Σοβαρές υλικές και κοινωνικές στερήσεις για το 6% της νεολαίας στην ΕΕ – Η αρνητική κατάταξη της Ελλάδας

Σύμφωνα με τα δεδομένα του Ευρωβαρόμετρου, υπάρχει σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ κρατών μελών στο ποσοστό των ερωτηθέντων που συμφωνούν ότι έχουν ίσες ευκαιρίες για να προχωρήσουν στη ζωή όπως όλοι οι άλλοι. Σε 13 κράτη μέλη πάνω από το 50% των πολιτών συμφωνούν ότι έχουν ίσες ευκαιρίες. Τα ποσοστό φτάνει στο 69% στη Φινλανδία, στο 66% στο Λουξεμβούργο, και στο 65% στη Σουηδία. Σε άλλες χώρες το  ποσοστό αυτό είναι πολύ χαμηλότερο: στην Κροατία δεν ξεπερνά το 23%, στην Κύπρο το 21%, ενώ η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση (14%).

Παρά τις εθνικές διαφοροποιήσεις, σε όλες σχεδόν τις χώρες της ΕΕ το ποσοστό όσων θεωρούν ότι υπάρχει στη χώρα ισότητα ευκαιριών είχε μειωθεί συγκριτικά με το 2017. (Η μοναδική εξαίρεση ήταν η Ρουμανία, όπου το σχετικό ποσοστό αυξήθηκε κατά 6 ποσοστιαίες μονάδες.)

Σε κάποιες χώρες η μείωση ήταν δραματική. Στην Ολλανδία το ποσοστό μειώθηκε κατά 36 ποσοστιαίες μονάδες, στην Μάλτα και στην Ιρλανδία κατά 20. Σε εφτά ακόμη κράτη μέλη η μείωση υπερέβη τις δέκα ποσοστιαίες μονάδες. Στην Ελλάδα ήδη το 2017 μόνο 18% των πολιτών πίστευαν ότι έχουν ίσες ευκαιρίες με τους άλλους για να προχωρήσουν στη ζωή. Το 2022 (όπως αναφέρθηκε παραπάνω) το ποσοστό αυτό είχε πέσει στο 14%.

Η τελευταία πενταετία

Γιατί έχουν μεταβληθεί τόσο έντονα οι αντιλήψεις περί ισότητας ευκαιριών την τελευταία πενταετία; Τα τελευταία χρόνια η Ευρώπη βάλλεται από κρίσεις οι οποίες επηρεάζουν σημαντικά το επίπεδο διαβίωσης των πολιτών. Παρά τη πρωτοφανή δημοσιονομική στήριξη που παρείχαν οι κυβερνήσεις, οι επιπτώσεις της κρίσης του κορωνοϊού δεν ήταν ίδιες για όλα τα νοικοκυριά.  Έρευνα του ΟΟΣΑ, υποστηρίζει ότι ορισμένες κοινωνικές ομάδες, όπως για παράδειγμα οι γυναίκες και οι μειονότητες, αντιμετώπισαν μεγαλύτερη απώλεια ευημερίας. Το κλείσιμο των σχολείων και η εξ αποστάσεως διδασκαλία έσωσε δύο σχολικές χρονιές, αλλά επηρέασε δυσμενώς περισσότεροτους μαθητές από τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα (χωρίς υπολογιστές, χώρο στο σπίτι κλπ). Οι εργαζόμενοι χαμηλής ειδίκευσης επλήγησαν περισσότερο από την κρίση του COVID καθώς πολλές φορές ήταν αδύνατο να εργαστούν από απόσταση και απλώς τέθηκαν σε διαθεσιμότητα ή έχασαν τη δουλειά τους.

Οι άνισες επιπτώσεις της πανδημίας επηρεάζουν τις αντιλήψεις περί ισότητας ευκαιριών. Το 57% όσων οι συνθήκες εργασίας βελτιώθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας δήλωσαν ότι έχουν ίσες ευκαιρίες για να προχωρήσουν στη ζωή, ενώ μόνο 40% όσων απολύθηκαν ή έχασαν τη δουλειά τους και 41% όσων είχαν μειωμένο εισόδημα δήλωσαν το ίδιο.

Τέλος, σύμφωνα με σχετική ανάλυση, το ποσοστό όσων θεωρούσαν ότι υπάρχει ισότητα ευκαιριών στη χώρα τους μειώθηκε περισσότερο μεταξύ 2017 και 2022 ανάμεσα στους νέους και στους φοιτητές (κατά 16 και 18 ποσοστιαίες μονάδες αντίστοιχα). Να σημειωθεί ότι οι νέοι ήταν πιθανότερο να χάσουν τη δουλειά τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας, καθώς υπεραντιπροσωπεύονται σε κλάδους που επηρεάστηκαν περισσότερο (π.χ. λιανικές πωλήσεις, εστίαση, υποδοχή πελατών κ.ά.), ενώ εξακολουθούν και σήμερα να αντιμετωπίζουν αυξημένες δυσκολίες πρόσβασης στην αγορά εργασίας.

Η ισότητα ευκαιριών δεν αποτελεί μόνο ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά απαραίτητη προϋπόθεση για κοινωνική συνοχή και οικονομική ανάπτυξη. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, σε ατομικό επίπεδο, η ανισότητα ευκαιριών περιορίζει την ικανότητα των ανθρώπων να εκπληρώνουν τις προσδοκίες τους, επηρεάζοντας την ψυχική τους υγεία και την ποιότητα της εργασίας τους. Σε συλλογικό επίπεδο, η ανισότητα ευκαιριών περιορίζει την ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου, στρεβλώνει την κατανομή των ταλέντων, και εμποδίζει τη βιώσιμη ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς. Οι πολιτικές ηγεσίες θα πρέπει να καταβάλουν μεγάλη προσπάθεια να σχεδιάσουν πολιτικές δίκαιης μετάβασης, και να επικοινωνήσουν ότι «δεν θα μείνει κανείς πίσω», ειδικά σε μια εποχή μεγάλων ανακατατάξεων στην οικονομία και στην αγορά εργασίας λόγω ψηφιοποίησης και πράσινης μετάβασης.

Η Χρύσα Παπαλεξάτου είναι Υπότροφος της Ερευνητικής Έδρας Α. Γ. Λεβέντη στο Παρατηρητήριο Ελληνικής & Ευρωπαϊκής Οικονομίας του ΕΛΙΑΜΕΠ 

Ο Μάνος Ματσαγγάνης είναι Κύριος Ερευνητής, Επικεφαλής του Παρατηρητηρίου Ελληνικής & Ευρωπαϊκής Οικονομίας του ΕΛΙΑΜΕΠ, Υπότροφος της Έδρας «Σταύρος Κωστόπουλος», και Καθηγητής Δημόσιας Οικονομικής στο Πολυτεχνείο Μιλάνου.