Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ

Παρά τις ανησυχίες για τις επιπτώσεις της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης, οι παγκόσμιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από την καύση ορυκτών καυσίμων εκτιμάται ότι αυξήθηκαν κατά περίπου 1% το 2022. Η αύξηση ήταν μικρή λόγω της επιτάχυνσης της στροφής προς ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Όμως, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (ΙΕΑ), για να περιοριστεί η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη απαιτούνται σημαντικές μειώσεις στις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου.

Στόχος της ΕΕ είναι μέχρι το 2030 οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου να έχουν μειωθεί κατά τουλάχιστον 55% σε σχέση με τις τιμές του 1990. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία, το τρίτο τρίμηνο του 2022 οι συνολικές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου στην ΕΕ ανήλθαν σε 854 εκατομμύρια τόνους (από 836 εκατομμύρια το αντίστοιχο τρίμηνο του 2021). Αυτή η μικρή αύξηση (+2,0%) συνόδευσε την ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας (αύξηση ΑΕΠ +2,6%) μετά την πανδημία. Σε σύγκριση με το 2019, όταν οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου είχαν φτάσει τους 889 εκατομμύρια τόνους στην ΕΕ συνολικά, σημειώθηκε μείωση κατά 4,0%.

Το ανοδικό σπιράλ κερδών-τιμών

Πιο αναλυτικά, σε 21 από τις 27 χώρες της ΕΕ οι εκπομπές ρύπων το 2022 ήταν χαμηλότερες συγκριτικά με τα προπανδημίας επίπεδα. Από τα πέντε κράτη μέλη με τις μεγαλύτερες οικονομίες, οι  εκπομπές ρύπων σημείωσαν μείωση σε σχέση με το 2019 στη Γερμανία (-4,3%), στη Γαλλία (-2,2%), στην Ιταλία (-4,4%), και στην Ισπανία (-4,1%) Στην Πολωνία, όπου η αύξηση του ΑΕΠ υπήρξε αξιοσημείωτη (+10,5% στην τριετία), οι εκπομπές ρύπων αυξήθηκαν ελαφρά (+1,3%).

Οι επιδόσεις των κρατών μελών στη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου διέφεραν σημαντικά, χωρίς οι διαφορές να μπορούν πάντοτε να αποδοθούν στο ρυθμό ανάκαμψης της οικονομίας. Για παράδειγμα, ενώ η  Ολλανδία και η Εσθονία κατέγραψαν παρεμφερείς επιδόσεις στην αύξηση του ΑΕΠ σε βάθος τριετίας (5,7% και 5,9% αντιστοίχως), η πρώτη σημείωσε τη μεγαλύτερη μείωση εκπομπών ρύπων στην ΕΕ (-15,7%), ενώ στη δεύτερη εκπομπές αυτές αυξήθηκαν σημαντικά (+7,0%). Παρομοίως, ενώ στη Δανία το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 6,4% στο διάστημα 2019-2022 (τρίτο τρίμηνο), οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου υποχώρησαν κατά 14,8%. Αντίθετα, στη Βουλγαρία όπου η αύξηση του ΑΕΠ κινήθηκε σε παρεμφερή επίπεδα (+7,0%), οι εκπομπές ρύπων αυξήθηκαν και αυτές (+6,2%). Αντίστοιχη απόκλιση παρατηρείται στις επιδόσεις της Σλοβενίας με τη Λιθουανία κ.ο.κ.

Η Ελλάδα ανήκει στην κατηγορία των κρατών μελών που κατέγραψαν μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου (-6,9% το τρίτο τρίμηνο του 2022 σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2019), παρότι κατά την ίδια περίοδο το ΑΕΠ αυξήθηκε (+4,7%).

Στις 18 Απριλίου το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε μια εμβληματική δέσμη μέτρων, που προβλέπει επιβολή φόρου άνθρακα στα αγαθά που εισάγονται από τρίτες χώρες, ένταξη των εκπομπών ρύπων από τη ναυτιλία στο σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων της ΕΕ, σταδιακή κατάργηση των δωρεάν δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου στη βιομηχανία (από το 2026) και στις αεροπορικές εταιρίες, καθώς και εφαρμογή συστήματος εμπορίας ρύπων για τα κτίρια και τις οδικές μεταφορές (από το 2027).

Το τελευταίο μέτρο είναι εξαιρετικά αμφιλεγόμενο, καθώς επιβαρύνει δυσανάλογα τα ευάλωτα νοικοκυριά. Πολλοί ευρωβουλευτές (ακόμη και των Πράσινων) καταψήφισαν το σχέδιο, προειδοποιώντας ότι θα πυροδοτήσει αντιδράσεις. Για να αμβλυνθεί η πίεση στα νοικοκυριά, το ευρωκοινοβούλιο υπερψήφισε τη συμφωνία των κρατών-μελών για τη σύσταση ενός Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα (με χρηματοδότηση 86 δις ευρώ που προέρχεται κυρίως από την πώληση αδειών εμπορίας εκπομπών) για τη στήριξη των ευάλωτων ομάδων που πλήττονται ιδιαίτερα από την ενεργειακή φτώχεια. Τα παραπάνω μέτρα, μέρος της δέσμης «Προσαρμογή στον στόχο του 55%», ελπίζεται να συμβάλουν σημαντικά στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

*Η Χρύσα Παπαλεξάτου είναι Υπότροφος της Ερευνητικής Έδρας «Α.Γ. Λεβέντη» στο Παρατηρητήριο Ελληνικής & Ευρωπαϊκής Οικονομίας του ΕΛΙΑΜΕΠ.

*Ο Μάνος Ματσαγγάνης είναι Υπότροφος της Έδρας «Σταύρος Κωστόπουλος», Επικεφαλής του Παρατηρητηρίου Ελληνικής & Ευρωπαϊκής Οικονομίας του ΕΛΙΑΜΕΠ, και Καθηγητής Δημόσιας Οικονομικής στο Πολυτεχνείο Μιλάνου.