Ευθύνη του Δημοσίου λόγω παραβίασης του δικαιώματος στην πληροφοριακή αυτοδιάθεση

Οι απειλές σε βάρος των προσωπικών δεδομένων λαμβάνουν χώρα τόσο στο πεδίο του ιδιωτικού όσο και φυσικά του δημοσίου δικαίου. Είθισται να κυριαρχεί η πεποίθηση ότι τα προσωπικά δεδομένα απειλούνται από την ιδιωτική πρωτοβουλία, δεδομένου ότι μόνο αυτή μπορεί να αποβεί επικίνδυνη εν συγκρίσει με τυχόν ευθύνες που μπορεί να στοιχειοθετηθούν από ΝΠΔΔ. Η διαδεδομένη αυτή πεποίθηση δεν είναι ακριβής, αφού πολλές νομολογιακές περιπτώσεις έχουν αναδείξει μια σειρά από υποθέσεις κατά τις οποίες παραβιάσεις σε βάρος των προσωπικών δεδομένων έχουν επέλθει από το δημόσιο, με αποτέλεσμα να πληρούνται οι προϋποθέσεις για την εξωσυμβατική ευθύνη αυτού. Με ποιον τρόπο όμως αντιμετωπίζονται οι συγκεκριμένες περιπτώσεις;

Πρώτα απ’ όλα πρέπει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τις κρίσιμες διατάξεις για την κρατική ευθύνη (105 και 106 ΕισΝΑΚ), η ευθύνη προς αποζημίωση του Δημοσίου ή του ΝΠΔΔ στοιχειοθετείται όταν οι παράνομες πράξεις ή παραλείψεις ή υλικές ενέργειες ή παραλείψεις υλικών ενεργειών οργάνων τους τελούνται ή λαμβάνουν χώρα εντός του κύκλου των υπηρεσιακών τους καθηκόντων, δηλαδή κατά την ενάσκηση της υπηρεσίας που τους έχει ανατεθεί ή κατά κατάχρηση αυτής, η οποία υπάρχει όταν η ζημιογόνος πράξη, παράλειψη ή υλική ενέργεια τελέστηκε καθ’ υπέρβαση των ανατεθειμένων σ’ αυτά καθηκόντων ή επ’ ευκαιρία ή εξ αφορμής της υπηρεσίας τους, δηλαδή κατά παράβαση των διαταγών ή εντολών που έχουν δοθεί σε αυτά και τελούν σε εσωτερική αιτιώδη συνάφεια προς την εκτέλεση της υπηρεσίας τους. Παράλληλα, επισημαίνεται ότι, η ευθύνη του Δημοσίου ή του ΝΠΔΔ, που είναι αντικειμενική, δηλαδή ανεξάρτητη από την ύπαρξη υπαιτιότητας, υπάρχει και τις φορές εκείνες κατά τις οποίες παραλείπονται τα ιδιαίτερα καθήκοντα και οι υποχρεώσεις που προσιδιάζουν στη συγκεκριμένη υπηρεσία και προσδιορίζονται από την κάθε φορά οικεία νομοθεσία και τους οικείους κανονισμούς, τα διδάγματα της κοινής πείρας και τις αρχές της καλής πίστης.

Επιπροσθέτως, σε τέτοιες περιπτώσεις το έργο του δικαστή συνεπικουρούν οι διατάξεις των άρθρων 57, 59, 299 και 932 ΑΚ, επί τη βάσει των οποίων συνάγεται ότι, ανεξάρτητα από την αποζημίωση για περιουσιακή ζημία, το δικαστήριο μπορεί να επιδικάσει εύλογη κατά την κρίση του χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης της προσωπικότητας του ζημιωθέντος από την παράνομη πράξη, παράλειψη ή υλική ενέργεια των οργάνων του Δημοσίου ή του ΝΠΔΔ κατά την άσκηση των καθηκόντων τους (ή καθ’ υπέρβαση αυτών). Κατά τούτο λοιπόν, το δικαστήριο έχει την ευχέρεια αφού εκτιμήσει τα πραγματικά περιστατικά της υποθέσεως (είδος, βαρύτητα και συνθήκες τελέσεως της προσβολής, την ηλικία του παθόντος, την οικονομική κατάσταση -συνεκτιμώντας και το τυχόν συντρέχον πταίσμα του παθόντος καθώς και τους κανόνες της κοινής πείρας και λογικής- να επιδικάσει χρηματική ικανοποίηση και να καθορίσει το εύλογο ποσό αυτής, αν κρίνει ότι επήλθε στον προσβληθέντα ηθική βλάβη.

Σε κάθε περίπτωση, η προστασία από παραβιάσεις των προσωπικών δεδομένων βρίσκει ένα ισχυρό δίκτυ συνταγματικής προστασίας στο άρθρο 9Α του Συντάγματος σύμφωνα με το οποίο «Καθένας έχει δικαίωμα προστασίας από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση, ιδίως με ηλεκτρονικά μέσα, των προσωπικών του δεδομένων, όπως νόμος ορίζει. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων διασφαλίζεται από ανεξάρτητη αρχή, που συγκροτείται και λειτουργεί, όπως νόμος ορίζει», η δε προστασία ενισχύεται κατά τρόπο ειδικότερο μέσα από τις προβλέψεις του καινοτόμου στα ευρωπαϊκά και ελληνικά πράγματα ΓΚΠΔ.

Συμπερασματικά, σύμφωνα με όσα έχουν λεχθεί, οι περιπτώσεις παράνομης επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα μπορούν πέρα από τη σφαίρα της ιδιωτικής κατάχρησης να προέλθουν και από ενέργειες ή παραλείψεις του Δημοσίου ή ενός ΝΠΔΔ, θεμελιώνοντας την αστική ευθύνη αυτού, χωρίς ταυτόχρονα εντούτοις να αποκλείεται, όπως είπαμε, και η κατάφαση της ηθικής βλάβης του προσώπου, που εντοπίζεται στην προσβολή της προσωπικότητάς του και πιο συγκεκριμένα σε μια βαρύνουσας σημασίας έκφανση αυτής, η οποία είναι το δικαίωμα στην πληροφοριακή αυτοδιάθεση.

* Η Σουζάνα Κλημεντίδη είναι δικηγόρος