Παγκόσμιο εμπόριο: Η «χαρτούρα» πνίγει το παγκόσμιο εμπόριο

Στα γρανάζια της γραφειοκρατίας εξακολουθεί να είναι κολλημένο το αξίας 25 τρισ. δολαρίων παγκόσμιο εμπόριο, το οποίο παρά την ανάπτυξη της τεχνολογίας και το ίντερνετ που επιτρέπει τα διαδικτυακά deals, επιμένει να στηρίζεται στο χαρτί: δηλαδή σε έγγραφα τα οποία είναι σχετικά εύκολο να παραποιηθούν, συχνά χάνονται, και προσθέτουν πολύ χρόνο στις συναλλαγές.

Το Bloomberg υπολογίζει ότι ανά πάσα στιγμή κυκλοφορούν τέσσερα δισεκατομμύρια κομμάτια χαρτιού.

To σύστημα των φυσικών εγγράφων έχει αλλάξει ελάχιστα από τον δέκατο ένατο αιώνα. Αλλά αυτή η εξάρτηση είναι και η «αχίλλειος πτέρνα» του παγκόσμιου εμπορίου.

Ενδεικτικά, τράπεζες συμπεριλαμβανομένης της ING Groep NV ανακάλυψαν το 2020 ότι τους είχαν δοθεί πλαστές φορτωτικές για την έκδοση πίστωσης στην Agritrade Resources της Σιγκαπούρης ενώ σε μια άλλη υπόθεση, η HSBC Holdings Plc και άλλες τράπεζες πέρασαν τρία χρόνια σε νομικές διαμάχες για να ανακτήσουν περίπου 3,5 δισεκατομμύρια δολάρια από τον έμπορο καυσίμων Hin Leong, ο οποίος κατηγορείται από τους εισαγγελείς ότι χρησιμοποίησε «πλαστά ή κατασκευασμένα έγγραφα» όταν έκανε αίτηση για δάνειο.

Δόλιες συναλλαγές

Το Διεθνές Εμπορικό Επιμελητήριο εκτιμά ότι τουλάχιστον το 1% των συναλλαγών στην παγκόσμια αγορά χρηματοδότησης του εμπορίου, ή περίπου 50 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, είναι δόλιες. Τράπεζες, έμποροι και άλλοι συμβαλλόμενοι έχουν χάσει τουλάχιστον 9 δισεκατομμύρια δολάρια μέσω πλαστών εγγράφων μόνο στον κλάδο των εμπορευμάτων την τελευταία δεκαετία, σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε το Bloomberg.

Το ICC ανέφερε σε μια έκθεση του 2022, που συντάχθηκε από το MonetaGo, ότι έως και 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια από αυτά τα ετήσια κόστη απάτης κατέληξαν ως ζημίες για τους χρηματοδότε, τα οποία φάνηκαν μετά από κραδασμούς στις τιμές των εμπορευμάτων ή άλλα εξωτερικά γεγονότα.

Οι συνήγοροι λένε ότι υπάρχουν ήδη διαδικτυακές πλατφόρμες που μπορούν να ασφαλίσουν, να αποθηκεύσουν και να μεταφέρουν έγγραφα, καθιστώντας πολύ λιγότερο πιθανό να παρουσιαστούν στις τράπεζες αλλοιωμένες φορτωτικές ή άλλα έγγραφα, όπως τιμολόγια για φορτία που μπορεί να μην υπάρχουν καν ή που είναι γεμάτα πέτρες μεταμφιεσμένος σε πολύτιμο μέταλλο. Το διαδικτυακό hacking παραμένει ένας κίνδυνος, αλλά ένας κίνδυνος που είναι πολύ πιο δύσκολος από την φωτοτυπία κομματιών χαρτιού, υποστηρίζουν.

Η ψηφιοποίηση προσφέρει επίσης μια πιθανή ώθηση για τις επιχειρήσεις. Μια μελέτη της McKinsey βασισμένη σε συνεντεύξεις του κλάδου και δεδομένα από μεταφορείς υπολόγισε ότι η υιοθέτηση ηλεκτρονικών φορτωτικών θα προωθούσε έως και 40 δισεκατομμύρια δολάρια σε πρόσθετο παγκόσμιο εμπόριο μέσω μειωμένων εμπορικών τριβών, ιδιαίτερα για τις αναδυόμενες αγορές.

Η θεωρία είναι ότι οι τράπεζες θα μπορούσαν στο μέλλον να είναι πιο επιδεκτικές στη χρηματοδότηση του εμπορίου για μικρότερους, δυνητικά πιο επικίνδυνους, ομολόγους τους, εάν ψηφιοποιούσαν τις διαδικασίες. Οι κύριες ναυτιλιακές γραμμές εμπορευματοκιβωτίων, πρόσθεσε η McKinsey, θα μπορούσαν να εξοικονομήσουν έως και 6,5 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως σε άμεσο κόστος, εάν προχωρήσουν στην πλήρη υιοθέτηση των ψηφιακών φορτωτικών.

Λιγότερο από το 2% του παγκόσμιου εμπορίου διενεργείται μέσω ψηφιακών μέσων, αλλά αυτό πρόκειται να αλλάξει. Από τις 10 κορυφαίες εταιρείες μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων στον κόσμο, οι εννέα, οι οποίες αντιπροσωπεύουν πάνω από το 70% των παγκόσμιων εμπορευματικών μεταφορών έχουν δεσμευτεί να ψηφιοποιήσουν το 50% των φορτωτικών τους εντός πέντε ετών και το 100% έως το 2030. Μερικές από τις μεγαλύτερες εταιρείες εξόρυξης στον κόσμο συμπεριλαμβανομένων των BHP Group Ltd., Rio Tinto Group, Vale SA και Anglo American Plc έχουν εκφράσει την υποστήριξή τους για μια παρόμοια καμπάνια στον κλάδο χύδην ναυτιλίας.

Όλοι θέλουν χάρτινα διαπιστευτήρια

Το μεγαλύτερο εμπόδιο σε αυτή την επέκταση είναι νομικό. Οι τράπεζες, οι έμποροι, οι ασφαλιστές και οι ναυτιλιακές εταιρείες έχουν τα μέσα να ακολουθήσουν την ψηφιακή οδό, αλλά μέχρι τώρα μια έντυπη φορτωτική είναι το μόνο έγγραφο που αναγνωρίζεται από το αγγλικό δίκαιο ώστε να πιστοποιεί την κυριότητα ενός φορτίου. Μια τράπεζα ή ένας ασφαλιστής δεν θα καλύψει μια συμφωνία που δεν είναι νομικά ασφαλής και χωρίς χρηματοδότηση, και έτσι οι συμφωνίες είναι απίθανο να συμβούν.

Για να αντιμετωπιστεί αυτό, το Ηνωμένο Βασίλειο ψήφισε τον νόμο περί ηλεκτρονικών εμπορικών εγγράφων τον Ιούλιο, ο οποίος κατοχυρώνει τα ψηφιακά έγγραφα με τις ίδιες νομικές εξουσίες που έχουν τα χάρτινα έγγραφα. Το αγγλικό δίκαιο για τα εμπορικά έγγραφα χρονολογείται εδώ και αιώνες. Υποστηρίζει περίπου το 90% των παγκόσμιων εμπορευμάτων και άλλων εμπορικών συμβάσεων. Έτσι, η αλλαγή του νόμου του Ηνωμένου Βασιλείου αντιπροσωπεύει ένα μεγάλο βήμα. Η Σιγκαπούρη, ένα άλλο κέντρο για το ναυτικό δίκαιο, δημιούργησε ένα παρόμοιο νομικό πλαίσιο το 2021 πραγματοποιώντας τις πρώτες ηλεκτρονικές συναλλαγές φορτωτικής το 2022. Παρόμοια νομοθεσία αναμένεται στη Γαλλία αργότερα φέτος.

Η επόμενη πρόκληση θα είναι να πεισθούν οι εταιρείες να αλλάξουν διαδικασίες που ισχύουν εδώ και αιώνες. Παρ’ όλα τα ελαττώματα του, το χαρτί είναι κάτι που καταλαβαίνουν όλοι και ενώ οι επιχειρήσεις είναι στην ευχάριστη θέση να ενταχθούν σε μια κρίσιμη μάζα του ψηφιακού εμπορίου, λίγοι θέλουν να είναι οι πρώτοι που θα κάνουν βήματα προς αυτή την κατεύθυνση.

Η νομική ώθηση του Ηνωμένου Βασιλείου βασίζεται σε ένα πρότυπο νόμο που προτάθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη. Τέτοιοι διεθνείς φορείς ήταν σημαντικοί για τη σύνταξη καταστατικών που πρέπει να είναι αποδεκτά και χρησιμοποιήσιμα από ολόκληρο τον κόσμο.

«Δεν είναι πανάκεια για την ηλεκτρονική φορτωτική και έχουμε δρόμο να διανύσουμε, αλλά με ενθουσιάζει πάρα πολύ αυτή η αλλαγή και νομίζω ότι θα κάνει σημαντική διαφορά στο πώς βλέπει η βιομηχανία αυτά τα ψηφιακά όργανα», είπε η Μαρίνα Κομνηνός, συνεπικεφαλής της εταιρείας διαχείρισης εμπορίου χωρίς χαρτί, ICE Digital Trade. «Είμαστε ακόμα σε ένα τόσο εκκολαπτόμενο σημείο στο διεθνές εμπόριο, με μόνο ένα μικρό κλάσμα του παγκόσμιου εμπορίου να ψηφιοποιείται – χρειαζόμαστε οξυγόνο και αυτό είναι οξυγόνο».

Πολλές φορές στελέχη πρέπει να ταξιδέψουν άμεσα με τα έγγραφα ανά χείρας. Τέτοια ταξίδια εξακολουθούν να συμβαίνουν, παρόλο που αυτή η μεταφορά εγγράφων θα μπορούσε να εκτελεστεί σε λίγα λεπτά μέσω μιας διαδικτυακής πλατφόρμας. Η πλήρης διαδικασία τεκμηρίωσης για μια συμφωνία του 2022 για αποστολή νικελίου σε εμπορευματοκιβώτια από την Miner BHP Group Ltd. στην Αυστραλία στον κινέζο αγοραστή Jinchuan, που χρηματοδοτείται από τράπεζες από κάθε χώρα, διήρκεσε λιγότερο από 48 ώρες μέσω της πλατφόρμας ICE Digital Trade, δήλωσε η εταιρεία.

Τσουνάμι χαρτούρας

Προς το παρόν, όταν ένα φορτίο καφέ αποστέλλεται από τη Βραζιλία σε ένα παρασκευαστή όπως η Illycaffe SpA στην Ευρώπη, συνοδεύεται από μία καταιγίδα εκτυπώσεων. Τρεις πανομοιότυπες φορτωτικές πρέπει να συνταχθούν και να περάσουν σταδιακά το δρόμο μεταξύ πωλητών, τραπεζών και αγοραστών, σταματώντας σε δικηγορικά γραφεία και συμβούλους, προκειμένου να διασφαλιστούν τα δικαιώματα του φορτίου κατά τη διάρκεια της εικοσαήμερης διαδρομής. Υπάρχουν επίσης χάρτινα τιμολόγια, πιστοποιητικά ανάλυσης και πρόσθετα έγγραφα για τη μέτρηση του βάρους, της προέλευσης, της συσκευασίας και της περιεκτικότητας σε υγρασία, εάν πρόκειται για μεταλλεύματα.

Είναι αδύνατο να υπολογιστεί με ακρίβεια πόσα έγγραφα τυπώνονται για μια δεδομένη εμπορική διαδρομή, αλλά η Βραζιλία εξάγει πάνω από 900.000 τόνους καφέ στην Ευρωπαϊκή Ένωση κάθε χρόνο. Και αυτό αντιπροσωπεύει πολύ χαρτί. Η McKinsey υπολόγισε ότι τουλάχιστον 28.000 δέντρα ετησίως θα μπορούσαν να σωθούν μειώνοντας αυτές τις τριβές στο εμπόριο εμπορευματοκιβωτίων.

Εκτός από την παροχή λεπτομερειών για το φορτίο, τον προορισμό και την προέλευσή του, τα έγγραφα παρέχουν στον κάτοχο δικαιώματα ιδιοκτησίας για οτιδήποτε αποστέλλεται, και είναι ζωτικής σημασίας για να λογοδοτήσουν οι εταιρείες μεταφορών για τυχόν ζημιές ή απώλειες που μπορεί να προκύψουν ή για να δώσουν στις τράπεζες και τους ασφαλιστές κάποια εχέγγυα για την παροχή εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων για τη χρηματοδότηση μιας μόνο αποστολής.

Η διαδικασία πολλαπλών βημάτων ξεκινά όταν ένας πράκτορας προετοιμάζει τη φορτωτική και λαμβάνει υπογραφή ότι όλες οι λεπτομέρειες είναι σωστές από τον πωλητή, τον ιδιοκτήτη του πλοίου, τον έμπορο και τον τελικό αγοραστή. Στη συνέχεια, το πλοίο φορτώνεται και οι πρωτότυπες φορτωτικές εκδίδονται από τον ιδιοκτήτη του πλοίου και υπογράφονται από τον καπετάνιο του. Στη συνέχεια, οι τρεις πρωτότυπες φορτωτικές αποστέλλονται στον πωλητή.

Σε πολλές περιπτώσεις, ένας μεταφορέας θα χρειαστεί να αποπλεύσει πριν ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία, επομένως ο καπετάνιος του πλοίου θα παράσχει σε ναυτιλιακό πράκτορα μια επιστολή που του επιτρέπει να συμπληρώσουν τα έγγραφα για λογαριασμό τους.

Πνιγμένοι στην γραφειοκρατία

Το επόμενο σκέλος του ταξιδιού για τη φορτωτική είναι από την τράπεζα του αποστολέα προς το αντίστοιχο του παραλήπτη μέσω της DHL Worldwide Express ή της FedEx Corp. Η τράπεζα του εμπόρου στη συνέχεια πραγματοποιεί την πληρωμή στην τράπεζα του παραγωγού έναντι της παραλαβής αυτών των εγγράφων. Υποθέτοντας ότι όλα είναι εντάξει σε αυτό το στάδιο, η τράπεζα που εργάζεται για τον έμπορο προσυπογράφει τη φορτωτική, υπογράφει, σφραγίζει, βάζει ημερομηνίες και την παραδίδει στον ομόλογό της που εκπροσωπεί τον αγοραστή του φορτίου, ο οποίος με τη σειρά του πληρώνει στην τράπεζα του εμπόρου για τα εμπορεύματα και παραδίδει το φορτωτική στον πλοίαρχο στον λιμένα προορισμού για την παραλαβή των εμπορευμάτων.

Αυτή η προσέγγιση της γραφειοκρατίας σε στυλ μεταφοράς δεμάτων συμβαίνει παράλληλα με τα φυσικά αγαθά που φορτώνονται, αποστέλλονται σε όλο τον κόσμο και παραδίδονται. Μερικές φορές τα έγγραφα μπορεί να χρειάζεται μόνο να μετακινούνται μεταξύ μιας μικρής ομάδας γραφείων στη Γενεύη ή τη Σιγκαπούρη — όπου εταιρείες σε όλη την αλυσίδα εφοδιασμού και χρηματοδότησης έχουν δημιουργήσει γραφεία για να βρίσκονται η μία κοντά στην άλλη. Συχνά όμως είναι πολύ πιο δύσκολα.

Το τμήμα ειδήσεων του ιστότοπου του Grain and Feed Trade Association, GAFTA, είναι συχνά αφιερωμένο σε φορτωτικές που φοβούνται ότι θα χαθούν ή θα κλαπούν, όπου οι εταιρείες δηλώνουν δημοσίως την ιδιοκτησία ενός φορτίου για να αποτρέψουν την κλοπή φορτίων δυνητικά αξίας εκατοντάδων χιλιάδων δολαρίων στο λιμάνι άφιξης. Αν και σπάνιο, πολλοί ιδιοκτήτες φορτίου πιστεύουν ότι ο κίνδυνος είναι επαρκής για να εκδώσουν τις δημόσιες προειδοποιήσεις παραμονής.

Ψηφιακές νεοφυείς επιχειρήσεις όπως το Vakt και το ICE Digital Trade προσφέρουν την ευκαιρία να μεταφέρουν ηλεκτρονικά εμπορικά και άλλα χρηματοοικονομικά έγγραφα. Το Bolero το κάνει από τη δεκαετία του 1990. Οι μεγάλες εταιρείες πετρελαίου, όπως η BP Plc και η Shell Plc, έμποροι όπως ο όμιλος Gunvor και τράπεζες, συμπεριλαμβανομένης της Société Générale SA, έχουν μερίδια στη Vakt, ενώ η Intercontinental Exchange αγόρασε την essDOCS πέρυσι για ένα αδιευκρίνιστο ποσό, στοιχηματίζοντας ότι η διαδικτυακή κίνηση θα επιταχυνθεί.

Όμως η έλλειψη δημοσίων παραδειγμάτων υπογραμμίζει τη δύσκολη μάχη για την πλήρη υιοθέτηση των ηλεκτρονικών φορτωτικών. Η Trafigura χρησιμοποίησε το essDOCS για μια αποστολή αυστραλιανής σιδηρομεταλλεύματος το 2014. Η ναυτιλιακή εταιρεία της Ταϊβάν Wan Hai χρησιμοποίησε την ηλεκτρονική φορτωτική της Bolero για εμπόριο νημάτων πολυεστέρα στην Κίνα το 2018.

Αυτή η χαμηλή απορρόφηση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη συνεχιζόμενη έλλειψη νομικής αναγνώρισης σε πολλές κρατικές οντότητες και τράπεζες, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις δεν δέχονται μια ψηφιακή φορτωτική ως εγγύηση. Οι υποστηρικτές λένε ότι η μεταρρύθμιση του νόμου του Ηνωμένου Βασιλείου θα πρέπει να το αλλάξει αυτό.