Πώς και πόσο μας άλλαξε η πανδημία

Η τρέχουσα υγειονομική κρίση και οι συνακόλουθοι αυτής περιορισμοί, αναμφίβολα, αποτέλεσαν ανασχετικό παράγοντα στην πορεία της παγκοσμιοποίησης. Κι ενώ θα περίμενε κανείς, η πανδημία – ως παγκόσμιο φαινόμενο – να οδηγήσει στην ουσιαστική συστράτευση των λαών για την αντιμετώπιση και εν τέλει την καταπολέμησή της, τελικά μάλλον κέρδισε περισσότερο έδαφος η αυτονόμηση και η αναζήτηση της αυτάρκειας.

Ετσι, από την αρχή ακόμη της κρίσης, υπήρξαν χώρες που απέρριψαν την τακτική της επιβολής σκληρών περιοριστικών μέτρων. Κι ενώ η ένταση και η συχνότητα των μέτρων διαφέρουν κατά πολύ από χώρα σε χώρα, ο κοινός παρονομαστής του «εγκλεισμού» και του «απομονωτισμού», είτε περισσότερο είτε λιγότερο, έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της κατανάλωσης, την ελάττωση των μεταφορών και την κάμψη του τουρισμού. Τα τρία αυτά στοιχεία όμως είναι η «μαγιά» της παγκοσμιοποίησης.

Η μείωση της κατανάλωσης σε συνδυασμό με την ελάττωση των μεταφορών επηρεάζει άμεσα το διεθνές εμπόριο, καθώς η ενεργός ζήτηση κατευθύνεται στα αγαθά και τις υπηρεσίες που είναι άμεσα διαθέσιμα, με βάση τη δυναμικότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας. Περαιτέρω, μολονότι η τεχνολογική ανάπτυξη και η ευρεία χρήση του Διαδικτύου μάς έχουν καταστήσει παγκόσμιους καταναλωτές μέσω των ηλεκτρονικών καταστημάτων (σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, η πρόσβαση στο Διαδίκτυο από την κατοικία το 2019 ανερχόταν σε ποσοστό 78,5%, αντί ποσοστού 56,3% το 2013), οι μακρές καθυστερήσεις στις παραδόσεις και παραλαβές των εμπορευμάτων, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ατονούν το καταναλωτικό ενδιαφέρον. Από την άλλη πλευρά, η τουριστική περιχαράκωση όχι μόνο δεν επιτρέπει να γίνονται γνωστά τα παραδοσιακά προϊόντα κάθε χώρας, αλλά σχεδόν το σύνολο της οικονομίας της πλήττεται, αφού στερείται ενός μέχρι πρότινος βέβαιου κοινού.

Στα παραπάνω, πρέπει να προστεθεί και ο ψυχολογικός παράγοντας, που, αν και δεν αποτιμάται άμεσα, εντυπώνεται εν τέλει με ανεξίτηλο μελάνι στα οικονομικά αποτελέσματα: πρόκειται για τον κοινωνικό εθισμό ή, πιο απλά, τη συνήθεια. Οσο εκτενέστερη χρονικά θα είναι η υγειονομική κρίση τόσο πιο δυσχερώς θα μπορούν να ανατραπούν οι επιπτώσεις της. Και τούτο γιατί ο άνθρωπος, ως φύσει προσαρμοστικό ον, εθίζεται στις νέες καταστάσεις, ισορροπώντας πια σε νέους συσχετισμούς. Με άλλα λόγια, όσο δύσκολη ήταν αρχικά η διαχείριση των νέων περιστάσεων που έφερε η υγειονομική κρίση, άλλο τόσο δύσκολη θα είναι και η ανατροπή τους, μέγεθος ανάλογο και άμεσα εξαρτώμενο από τη χρονική έκταση της κρίσης.

Παρά ταύτα, η προσεκτική ανάγνωση των συνεπειών και των αποτελεσμάτων της κρίσης – και κάθε κρίσης – και ο εντοπισμός των αιτιών τους μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο προόδου μέσω μιας διαδικασίας ειλικρινούς αυτοπροσδιορισμού και αναδιοργάνωσης. Στο πλαίσιο αυτό, οι γενικευμένες αλλαγές στις καταναλωτικές συνήθειες και η υποχώρηση της παγκοσμιοποίησης αποτελούν μια σημαντική ευκαιρία για την ανάδειξη και την ενίσχυση περιφερειακών συμμαχιών, την ενδυνάμωση της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αλλά και για μια παραγωγική επαγρύπνηση, ως αυτονόητο στοιχείο αυτοδιάθεσης.

*Η κυρία Κατερίνα Γανίδη είναι δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, υπ. διδάκτωρ Νομικής ΕΚΠΑ.