Η ποικιλομορφία και η διαφορετικότητα των ελληνικών νησιών τα καθιστούν μοναδικά στον κόσμο, αλλά στα μάτια των οικονομολόγων αποτελούν επίσης ένα εξαιρετικό φυσικό εργαστήριο παρατήρησης του τρόπου με τον οποίο λειτουργούν οι αγορές και ο ανταγωνισμός.
Ένα θεμελιώδες ζήτημα στα οικονομικά είναι πώς οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν απροσδόκητες αυξήσεις κόστους: σε τι ποσοστό θα μετακυλήσουν αυτές τις αυξήσεις στις τελικές τους τιμές και πως συνδέεται αυτή τους η απόφαση με τον ανταγωνισμό;
Παρόλο που η θεωρητική ανάλυση δείχνει ότι ο ανταγωνισμός είναι βασικός καθοριστικός παράγοντας της μετακύλισης, οι εμπειρικές ενδείξεις σε αυτό το ζήτημα είναι λιγοστές. Η κύρια πρόκληση είναι η διάκριση και χωροθέτηση των τοπικών αγορών, με τρόπο ώστε να λαμβάνεται παράλληλα υπόψη η ενδογένεια της δομής της αγοράς.
Η βασική μας ιδέα είναι ότι για τη μελέτη αυτού του προβλήματος το περιβάλλον των Ελληνικών νησιών είναι ιδανικό. Συλλέξαμε δεδομένα από τη λιανική αγορά πετρελαιοειδών (βενζίνη, αμόλυβδη βενζίνη, ντίζελ, πετρέλαιο θέρμανσης) στα 33 μικρότερα νησιά της Ελλάδας. Τα Ελληνικά νησιά διαφέρουν φυσικά σε μέγεθος και πληθυσμό και ορίζουν σαφώς ανεξάρτητες αγορές. Μερικά από αυτά τα νησιά είναι τόσο μικρά που έχουν μόνο ένα βενζινάδικο, ενώ άλλα έχουν δύο, τρία ή περισσότερα. Η φυσική μεταβλητότητα στο μέγεθος του νησιού παρέχει μια εξωγενή πηγή διακύμανσης στο επίπεδο του ανταγωνισμού (Γράφημα 1).
Ταυτόχρονα με αυτό το μοναδικό περιβάλλον, εκμεταλλευόμαστε και σημαντικές αλλαγές πολιτικής. Στην αρχή της χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2010, η ελληνική κυβέρνηση αύξησε τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης στα προϊόντα πετρελαίου τρεις φορές. Οι αυξήσεις ήταν μεγάλες και αιφνιδιαστικές και μας προσφέρουν ένα ιδανικό εξωγενές σοκ για την εκτίμηση της μετακύλισης στις λιανικές τιμές. Για πολιτικούς λόγους, το πετρέλαιο θέρμανσης αποκλείστηκε από τις αυξήσεις των ειδικών φόρων κατανάλωσης, καθώς θεωρήθηκε απαραίτητο αγαθό.
Χρησιμοποιώντας καθημερινά δεδομένα από τα βενζινάδικα, μελετάμε πώς η μετακύλιση του φόρου κατανάλωσης διέφερε σε αγορές με διαφορετικό αριθμό ανταγωνιστών, ενώ χρησιμοποιούμε το πετρέλαιο θέρμανσης ως προϊόν σύγκρισης. Με αυτό τον τρόπο, μπορούμε να ελέγξουμε για τις διαφορετικές συνθήκες που επικρατούν στα διάφορα νησιά, καθώς και για τις διακυμάνσεις των τιμών πετρελαίου.
Το συμπέρασμα της έρευνα μας είναι ότι η μετακύλιση αυξάνεται σημαντικά με τον αριθμό των ανταγωνιστών και η σχέση μεταξύ ανταγωνισμού και μετακύλισης είναι μη γραμμική (Γράφημα 2). Κατά μέσο όρο, η μετακύλιση είναι 43% σε μονοπωλιακά νησιά (δηλαδή όταν το κόστος ενός μονοπωλητή αυξάνεται κατά 1 ευρώ αυτός αυξάνει τις τιμές του κατά 43 λεπτά) και αυξάνεται στο 100% σε νησιά με τέσσερις ή περισσότερους ανταγωνιστές.
Τέλος, διαπιστώνουμε ότι οι προσαρμογές των τιμών είναι μεγαλύτερες και γίνονται πιο γρήγορα σε πιο ανταγωνιστικές αγορές, οδηγώντας σε ταχύτερη μετακύλιση σε πιο ανταγωνιστικές αγορές.
Τροφή για σκέψη την επόμενη φορά που θα είστε σε κάποια από τις μοναδικές παραλίες των ελληνικών νησιών…
Αυτό το άρθρο συνοψίζει την επιστημονική εργασία «Competition and pass-through: evidence from isolated markets» by Christos Genakos and Mario Pagliero, AUEB Discussion Paper No. 17-2021.
* Ο Χρήστος Γκενάκος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο του Cambridge.
* Ο Mario Pagliero είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο και ερευνητής στο Collegio Carlo Alberto.
