Ο Κάρλο Ροσσέλι και ο φιλελεύθερος σοσιαλισμός

Τελειοφοιτος Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών στο Πανεπιστημιακό Κέντρο της Μονς στο Βέλγιο, το Δεκέμβριο του 1965, συμμετείχα σ’ ένα Συνέδριο για τη “Γιουγκοσλαβική Αυτοδιαχείριση”, δεδομένου ότι δύο μήνες πριν είχα κάνει τρεις εβδομάδες πρακτική εξάσκηση πάνω στο θέμα αυτό, σε μια βιομηχανική μονάδα στην Πρίστινα, σημερινή πρωτεύουσα του Κοσσυφοπεδίου.

Στην εκδήλωση αυτή, λοιπόν, με είχαν εντυπωσιάσει δυο πράγματα: πρώτον η οργισμένη παρέμβαση ενός Γιουγκοσλάβου ομιλητή, με αφορμή την αναφορά ενός Ιταλού καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στον “φιλελεύθερο σοσιαλισμό” του Κάρλο Ροσσέλλι και δεύτερον η απάντηση που δέχθηκε. Θυμάμαι τον Γιουγκοσλάβο ομιλητή να τονίζει ότι ο φιλελευθερισμός και ο σοσιαλισμός δεν έχουν καμμίαν απολύτως συγγένεια και άρα η οποιαδήποτε αναφορά σε μια πιθανή σχέση τους είναι ανιστόρητη και παραπλανητική. Ο φιλελευθερισμός εξυπηρετεί τον καπιταλισμό, ενώ ο σοσιαλισμός φροντίζει τον άνθρωπο, είχε πει ο Γιουγκοσλάβος ομιλητής

Απαντώντας του, ο Ιταλός καθηγητής έκανε μια τεκμηριωμένη ιστορική αναδρομή στο πέρασμα της Ευρώπης από την φεουδαρχία στη βιομηχανική κοινωνία και τόνιζε ότι χωρίς τη φιλελεύθερη επανάσταση των μέσων του 18ου αιώνα, η έννοια του σοσιαλισμού θα ήταν ανύπαρκτη.

“Το φιλελεύθερο πνεύμα, θυμάμαι τον Ιταλό καθηγητή να λέει, θέλει τον άνθρωπο να πηγαίνει ψηλά εν ελευθερία, να προκόβει και να αναπτύσσεται δημιουργώνταςπλούτο μέσω τρόπων παραγωγής που για πρώτη φορά έκαναν την εμφάνιση τους. Με αφετηρία τον πλούτο αυτόν,ο σοσιαλισμός μπορεί να δημιουργήσει κοινωνίες συμπαράστασης, αλληλοβοήθειας και ειρηνικής συμβίωσης. Υπό αυτή την έννοια ο Κάρλο Ροσσέλλι (1890-1937) ήταν ένας Ιταλός σοσιαλιστής στοχαστής και ακτιβιστής που δολοφονήθηκε με εντολή του Μουσολίνι. Ήταν ένας άνθρωπος που πίστευε ότι σοσιαλισμός χωρίς ελευθερία και φασισμός είναι το ίδιο πράγμα με διαφορετικά χρώματα”.

Από την άποψη αυτή, ο Μάικλ Φρήντμαν στο βιβλίο του “Φιλελευθερισμός” (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), γράφει:

“Ο Ροσσέλλι έδωσε το στίγμα του με το βιβλίο του Φιλελεύθερος σοσιαλισμός (Socialismo liberale), που εκδόθηκε το 1930. Είδε την ουσία του σοσιαλισμού στην ηθική έλξη της ελευθερίας και, όπως ο Κρότσε, προσπάθησε να παγιώσει μια θεωρητική και πολιτική θέση, που ήταν όχι μόνο αντιφασιστική αλλά και αντίθετη με την κρατικά ελεγχόμενη οικονομία. Ο Ροσσέλλι μοιραζόταν με άλλους σοσιαλδημοκράτες – όπως ο Έντουαρντ Μπέρνσταϊν στη Γερμανία – την πεποίθηση ότι ο κληρονόμος των φιλελεύθερων αξιών και αυτός που θα τις αξιοποιήσει με τον καλύτερο τρόπο είναι ένας μετριοπαθής σοσιαλισμός. Ο πολιτικός φιλελευθερισμός, ο οποίος θα βασίζεται σε δημοκρατικές πρακτικές και στην αυτοδιοίκηση και θα είναι ανεξάρτητος από μια δογματική ελεύθερη αγορά θα εισαγάγει τη δυνατότητα καινοτομίας και μεταβολής στην κοινωνική ζωή”.

Πιο διεξοδικά, ο Κ. Ροσσέλλι, στο βιβλίο του γράφει και τα ακόλουθα εξόχως ενδιαφέροντα:

“Ο Σοσιαλισμός, εάν τον εξετάσουμε στη βασική διάστασή του είναι η προοδευτική πραγμάτωση της ιδέας της ελευθερίας και της δικαιοσύνης μεταξύ των ανθρώπων. …Στην απλούστερη έκφρασή του ο φιλελευθερισμός μπορεί να οριστεί ως εκείνη η πολιτική θεωρία, που, έχοντας ως θεωρητική αφετηρία την ελευθερία του ανθρώπινου πνεύματος, ανακηρύσσει την ελευθερία σε ύψιστο σκοπό, ύψιστο μέσο, ύψιστο κανόνα της ανθρώπινης συμβίωσης… (που) διασφαλίζει σε όλους τη δυνατότητα πλήρους ανάπτυξης της προσωπικότητάς τους… Δεν αντιλαμβάνεται την ελευθερία ως στοιχείο της φύσης αλλά ως γίγνεσθαι, ως ανάπτυξη. Δεν γεννιόμαστε, γινόμαστε ελεύθεροι. Και παραμένουμε ελεύθεροι μόνο διατηρώντας ενεργή και άγρυπνη τη συνείδηση της αυτονομίας μας και ασκώντας διαρκώς το δικαίωμα της ελευθερίας… Εν ονόματι της ελευθερίας (οι σοσιαλιστές) μιλούν… για την αντικατάσταση της αρχής του εγωισμού, του ατομικού οφέλους, με την αρχή της κοινωνικότητας, της κοινής ωφέλειας, ως προς την καθοδήγηση της κοινωνικής ζωής (μτφρ. Α.Καλαμάρας)”.

Αν στις μέρες μας τα παραπάνω υψηλής ηθικής και φιλοσοφικής ποιότητας λόγια έχουν κάποια σχέση με τις χυδαιολογίες και την λεκτική αμετροέπεια ανθρώπων που παραπλανητικά επικαλούνται την πρόοδο και την κοινωνική βελτίωση, τότε σίγουρα η έννοια των λέξεων έχει αμετάκλητα χάσει κάθε περιεχόμενο.

Η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία, στην παρούσα ιστορική φάση της ανθρώπινης υπαρξης, είναι ,όπως θα έλεγε και ο Τσώρτσιλ, το «χειρότερο» πολιτικό Καθεστώς, ελλείψει άλλου. Καλύτερη ιστορική δικαίωση για τον Κάρλο Ροσσέλλι, δεν θα μπορούσε να υπάρξει. Γι’αυτό ας έχουν γνώση οι φύλακες. Οι εχθροί της ελευθερίας, δεν έχουν πει την τελευταία λέξη τους.