Η σιωπηρή κρίση που έρχεται

Ως δημοσιογράφος, δεν έχω κανένα πρόβλημα με τις ρίψεις χρήματος από τις κυβερνήσεις δι’ ελικοπτέρου. Πολύ σωστά πράττουν σε μια κρίσιμη και επικίνδυνη περίοδο, όπου η εκδήλωση της πανδημίας θα μπορούσε να προκαλέσει επικίνδυνες κοινωνικές καταστάσεις και αποσταθεροποιητικά πολιτικά φαινόμενα. Και αυτά τα τελευταία τα επεδίωκαν, ως φαίνεται, οι μεγάλοι αυταρχικοί ηγέτες της εποχής μας, νομίζοντας ότι η αποσταθεροποίηση της Δύσης σταθεροποιεί τα δικά τους αυταρχικά και διεφθαρμένα καθεστώτα.

Αν όμως φορέσω το καπέλλο του οικονομολόγου, τότε στην καλύτερη περίπτωση έχω πολλές απορίες που σιγά αλλά σταθερά εξελίσσονται σε προβληματισμό. Όλο και περισσότερο έχω την αίσθηση ότι η πανδημία ναι μεν δεν ξεκίνησε ως χρηματοπιστωτική κρίση, πλην όμως σταδιακά μεταμορφώνεται σε τέτοια. Προσλαμβάνει δε και τη μορφή χρηματοοικονομικής πανδημίας.

Tο 2020, στα πρωτοσέ­λιδα των εφημερίδων κυριάρχησαν οι ειδήσεις για την εξάπλωση της πανδημίας, την κατάρ­ρευση ρεκόρ στην παραγωγή και την εκτίναξη της φτώχειας και του αριθμού νέων ανέργων. Πίσω από αυτές τις τάσεις που τότε αλλά και σήμερα προκαλούν ανησυχία, αναπτύσσονταν διεθνώς, μια κρίση ισολογισμών, η οποία σήμερα καλύπτει ευρύ φάσμα χωρών. Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύ­ματα αντιμετωπίζουν (και αυτό θα συνεχιστεί για αρκετό καιρό) μια αξιοσημείωτη αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (NPLs).

Και στην Ελλάδα η κατάσταση θα πάρει δραματικές διαστάσεις όταν οι φορολογούμενοι πολίτες θα έχουν σχεδόν μηδενικά έσοδα λόγω κατασχέσεων από το Δημόσιο των τραπεζικών τους λογαριασμών. Το όλο θέμα παραμένει σιωπηρό για την ώρα αλλά το καζάνι βράζει. Και αυτό συμβαίνει γιατί η κατάσταση είναι διαφορετική σε σχέση με το παρελθόν στην παρούσα συγκυρία.

«…..Ιστορικά…», μας είπε η κυρία Κάρμεν Ραϊνχαρτ, επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας και καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Κολούμπια «….οι τραπεζικές κρίσεις εμφανίζονται μετά από μια μακρά περίοδο επέκτασης της οι­κονομικής δραστηριότητας. Η ανάπτυξη συχνά τροφοδοτείται από μια πιστωτική έκρηξη και αυξημένη μόχλευση. Με το motto “τα πράγματα είναι διαφορετικά αυτή τη φορά”, δημιουρ­γούνται φούσκες στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων στη διάρκεια της βιβλικής “επταετίας των παχιών αγελάδων” (στα ακίνητα, τα βασικά εμπορεύματα, τις μετοχές ή τα ομόλογα). Καθώς η οικονομική διεύρυνση επιβραδύνεται και μετατρέπεται σε ύφεση, τα δάνεια που χορηγήθη­καν τις καλές εποχές παίρνουν την κάτω βόλτα. Μερικές φορές, προβλήματα στον ισολογισμό υπονομεύουν την εμπιστοσύνη και οι μαζικές αναλήψεις από τράπεζες και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μετατρέπουν την κρίση σε απόλυτο πανικό. Νοικοκυριά και εταιρείες επιδιώκουν να προβούν σε απομόχλευση μετά την κρίση, ακόμα και την ώρα που οι τράπεζες υιοθετούν πιο αυστηρά κριτήρια για τον δανεισμό. Εάν οι τράπεζες αντισταθούν στη διαγραφή επισφαλών δανείων υπέρ της αναχρηματοδότησης των δα­νείων, όπως συνέβη στην κρίση της Ιαπωνίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και στην Ευρώπη μετά το 2007-2009, η πιστωτική στενότητα που θα προκύψει, μπορεί να είναι πιο μακροχρόνια και πιο υγεία, ξεπερνώντας ακόμα και τη βιβλική “επταετία των ισχνών αγελάδων”….».

Στη σημερινή πραγματικότητα, το τοπίο είναι διαφορετικό. Τόσο η κυρία Κ. Ραϊνχαρτ όσο και ο σημερινός Ιταλός πρωθυπουργός Μάριο Ντράγκι, αναγνωρίζουν ότι η κρίση δεν είναι προϊόν επέκτασης ή φούσκας περιουσιακών στοιχείων. Κατά κύριο λόγο είναι κρίση πτώσης της οικονομικής δραστηριότητας, η οποία όμως εκδηλώθηκε με άνισο τρόπο.

Πρόκειται για μια κρίση η οποία πλήττει δυσανάλογα τα νοι­κοκυριά με χαμηλά εισοδήματα και τις μικρότερες επιχειρήσεις που διαθέτουν λιγότερα περιουσιακά στοιχεία για να αποτρέψουν την πτώχευση.

Η υψηλή μόχλευση τις παραμονές της πανδη­μίας ενισχύει σήμερα τα προβλήματα ισολογισμών του χρηματοπιστωτικού τομέα. Οι εταιρείες στις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, την Αμερική και την Κίνα, είναι υπερχρεωμένες και οι τράπεζες στρεβλά προσανατολισμένες προς δανειολήπτες υψηλού ρίσκου. Το ΔΝΤ επανειλημμένως έχει εκφράσει την ανησυχία του για την προ πανδημίας άνοδο της εταιρικής μόχλευσης σε πολλές αναδυόμενες αγορές,. Μετά από 20 μήνες με την κρίση της covid-19 σε εξέλιξη, η S&P υποβάθμισε ή περιόρισε τις προοπτικές για το 60% περίπου των λατινοαμερικανικών εταιρειών που αξιολογεί. Για τον υπόλοιπο κόσμο, το ποσοστό είναι γύρω στο 35%-40%. Η έκθεση σε ακίνητα εμπορικής χρήσης, την ώρα που τα εμπορικά κέντρα παρα­μένουν μισοάδεια, αποτελεί άλλη μια πηγή ανησυ­χίας σε πολλά μέρη του πλανήτη.

Και αυτό παρά τα επικίνδυνα. κερδοσκοπικά παιχνίδια που παίζουν γνωστά funds, όπου πλασματικά ανεβάζουν τιμές. Η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη. Ιδιαίτερη όταν το συνολικό παγκόσμιοι χρέος συνεχώς ανεβαίνει και αισίως ξεπέρασε ως προς το δημόσιο σκέλος του τα 300.000 δις. δολλάρια. Στα ίδια περίπου επίπεδα κινείται και το χρέος των νοικοκυριών, που όντως απειλεί με φτωχοποίηση κάποια δισεκατομμύρια κόσμο.

Σημειώνουμε ότι η Αυστραλία και ο Καναδάς, μεταξύ άλλων, καταγράφουν επίπεδα ρεκόρ ως προς το χρέος των νοικοκυριών. Στην Αφρική, όπου το 2020 το ποσοστό των NPLs υπολογιζόταν γύρω στο 13%, τα χαρτοφυλάκια των ιδρυμάτων μικροπίστωσης θα δεχθούν πιέσεις, καθώς μεγάλος μέρος των δανείων τους έχουν χορηγηθεί σε νοικοκυριά με ασταθές εισόδημα και χωρίς περι­ουσιακό στοιχεία. Η Ινδία αντιμετώπιζε ήδη ένα ποσοστό NPL στο 9% περίπου το διάστημα πριν από την πανδημία και η παροχή νέων δανείων τα τελευταία χρόνια είχε ήδη παγώσει, ως αποτέλεσμα των προσπαθειών να καθαριστούν οι ισολογισμοί των κρατικών τραπεζών.

Η χώρα αυτή εξάλλου έχει σοβαρά προβλήματα κρατισμού, με ανάλογες δημοσιονομικές επιπτώσεις και συναφείς περιπτώσεις διαφθοράς.

Υπό τις γνωστές έτσι υγειονομικές πιέσεις, από την έναρξη της πανδημίας, σε ολόκληρο τον πλανήτη, οι κυβερνήσεις εφαρμόζουν μια ευρεία γκάμα μέτρων για να παράσχουν ρευστότητα στις πολλές επιχειρήσεις που κατέβασαν ρολά κατά τη διάρκεια των lockdown και να στηρίξουν τα νοικοκυριά που επλήγησαν από την ξαφνική απώλεια εισοδήματος και εργασίας. Δόθηκε περίοδος χάριτος για την αποπληρωμή υφιστάμενων δανείων. Ακόμα έγιναν αναδιαρθρώσεις δανείων με πολύ χαμηλά επιτόκια και μακρά ωρίμανση και σε χώρες όπως η Ελλάδα υιοθετήθηκαν αξιοπρεπείς πτωχευτικές λύσεις.

Όλα αυτά, με κριτήριο την προσωρινότητα της πανδημίας. Η τελευταία όμως δεν λέει να υποχωρήσει σε επίπεδα ασφαλείας. Αυτό σημαίνει ότι η αβεβαιότητα παρατείνεται και μαζί με αυτήν επηρεάζε4ται η πορεία της οικονομίας. Τα χρέη φουσκώνουν και αυτά. Όμως, με την είσοδο στο 2022, οι κάθε τύπου βοήθειες θα πάρουν τέλος. Θα φανεί έτσι κατά πόσον το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν αμέτρητες επιχειρήσεις και νοικοκυριά είναι η χρεοκοπία και όχι η έλλειψη ρευστότητας. Μια νέου τύπου κρίση είναι καθ’οδόν.