Ο πόλεμος του Πούτιν πλήττει τον αναπτυσσόμενο κόσμο

Project Syndicate

Είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς νικητές στον συνεχιζόμενο πόλεμο που προκλήθηκε από την παράλογη και καταστροφική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Αλλά οι ηττημένοι είναι πολύ περισσότεροι, πέραν του λαού της Ουκρανίας​​, που δέχεται επίθεση, και του λαού της Ρωσίας, που δεν επέλεξε αυτόν τον πόλεμο,  αλλά τώρα πρέπει να αντέξει μια οικονομία που διαλύεται από εμπορικές και οικονομικές κυρώσεις. Ο οικονομικός αντίκτυπος της σύγκρουσης θα γίνει αισθητός σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων πολλών αναπτυσσόμενων χωρών που ήδη αγωνίζονται να ανακάμψουν από την πανδημία COVID-19.

Μια άμεση ανησυχία είναι η επίδραση της αύξησης των τιμών του πετρελαίου. Η τιμή του αργού πετρελαίου αναφοράς Brent εκτινάχθηκε πρόσφατα κατά 20% σε περισσότερο από 139 δολάρια ανά βαρέλι, το υψηλότερο επίπεδό της από το 2008 – πιθανώς ως απάντηση στην είδηση ​​ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους συζητούσαν μια πιθανή απαγόρευση εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου, το οποίο μέχρι στιγμής εξαιρούνταν από τις δυτικές κυρώσεις. (Στις 8 Μαρτίου, οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν απαγόρευση εισαγωγών ρωσικών ενεργειακών προϊόντων, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο δεσμεύτηκε να καταργήσει σταδιακά τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου και προϊόντων πετρελαίου έως τα τέλη του 2022.)

Ωστόσο, οι παγκόσμιες τιμές της ενέργειας είχαν ήδη εκτιναχθεί στα ύψη, μετά από μια περίοδο δραματικής αστάθειας κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Η τιμή του αργού πετρελαίου Brent, η οποία είχε πέσει στα 9 δολάρια το βαρέλι τον Απρίλιο του 2020 στο αποκορύφωμα του πρώτου κύματος της πανδημίας, ανέβηκε πάνω από τα 90 δολάρια ανά βαρέλι τον Ιανουάριο του 2022. Έκτοτε, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ασκήσει περαιτέρω ανοδική πίεση στο πετρέλαιο και τις τιμές του φυσικού αερίου.

Τα δυτικά μέσα ενημέρωσης έχουν επικεντρωθεί στον αντίκτυπο της αύξησης των τιμών ενέργειας στην Ευρώπη, η οποία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Αλλά οι περισσότεροι από τους εισαγωγείς πετρελαίου και φυσικού αερίου στον κόσμο είναι κατά πολύ φτωχότεροι. Πολλές από αυτές τις χώρες δεν μπόρεσαν να δώσουν δημοσιονομικές απαντήσεις στην πανδημία στην κλίμακα εκείνων των ΗΠΑ και άλλων προηγμένων οικονομιών και έκτοτε έχουν βιώσει πολύ πιο αδύναμες ανακάμψεις στην παραγωγή και την απασχόληση. Αυτή η τελευταία άνοδος της τιμής του πετρελαίου είναι ένα πλήγμα που δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά, καθώς είναι πιθανό να δημιουργήσει προβλήματα στο ισοζύγιο πληρωμών και εγχώριες πληθωριστικές πιέσεις που θα είναι δύσκολο να καταπολεμηθούν στο τρέχον αβέβαιο πλαίσιο.

Φυσικά, οι πρόσθετες πληθωριστικές πιέσεις από τον πόλεμο της Ουκρανίας περιπλέκουν επίσης την πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στις πλούσιες δυτικές οικονομίες για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων τιμών χωρίς να προκαλέσουν μια σκληρή οικονομική προσγείωση. Το πετρέλαιο είναι ένα παγκόσμιο ενδιάμεσο αγαθό, το οποίο επηρεάζει το κόστος των εμπορευμάτων και των υπηρεσιών, καθώς και το κόστος μεταφοράς, με πολλούς τρόπους.

Οι αυξήσεις της τιμής του πετρελαίου μπορούν επομένως να αποτελέσουν σημαντική κινητήρια δύναμη του πληθωρισμού ώθησης κόστους ακόμη και στις καλύτερες των εποχών. Όμως ο πληθωρισμός στις πλούσιες χώρες ήταν ήδη σε επίπεδα που ήταν σχεδόν λησμονημένα. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής φαίνεται επίσης να εξετάζουν μόνο τα πιο απλοϊκά όπλα κατά του πληθωρισμού, όπως η αύξηση των επιτοκίων και η σύσφιξη της ρευστότητας, τα οποία δεν βοηθούν καθόλου στην αντιμετώπιση της πίεσης ώθησης κόστους και θα μπορούσαν να προκαλέσουν πραγματική οικονομική ύφεση.

Ωστόσο, οι προκλήσεις εξακολουθούν να είναι μεγαλύτερες στον αναπτυσσόμενο κόσμο, αφήνοντας τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής με ακόμη μικρότερο περιθώριο κινήσεων. Η δραματική πρόσφατη αύξηση των τιμών του πετρελαίου προφανώς επηρεάζει άμεσα τις χώρες εισαγωγής πετρελαίου και θα τροφοδοτήσει όλες τις άλλες τιμές μέσω της αύξησης του κόστους εισροών και μεταφοράς.

Η τραγωδία που διαδραματίζεται στην Ουκρανία αυξάνει επίσης τις παγκόσμιες τιμές τροφίμων, προκαλώντας ακόμη περισσότερο πόνο στις αναπτυσσόμενες χώρες όπου η πείνα είχε ήδη αυξηθεί δραματικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Πριν από τον πόλεμο, η Ουκρανία ήταν ο πέμπτος μεγαλύτερος εξαγωγέας σιταριού στον κόσμο και επίσης σημαντικός εξαγωγέας κριθαριού, καλαμποκιού, κραμβόσπορου και ηλιέλαιου. Οι τιμές αυτών των εμπορευμάτων στη παγκόσμια αγορά έχουν αυξηθεί σημαντικά, επιπρόσθετα των πρόσφατων γενικότερων αυξήσεων στις τιμές των εδώδιμων.

Τώρα υπάρχει ένας περαιτέρω κίνδυνος: οι χρηματοοικονομικοί επενδυτές που στοιχηματίζουν σε κερδοσκοπικές αγορές περιουσιακών στοιχείων θα χρειαστεί να βρουν άλλα μέρη για να σταθμεύσουν τα χρήματά τους. Έτσι και τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης τροφίμων θα μπορούσαν να αναδειχθούν ως προτιμώμενος επενδυτικός προορισμός. Τις πρώτες πέντε ημέρες του Μαρτίου, η τιμή των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης σιταριού στο Chicago Board of Trade αυξήθηκε κατά 40%, βάζοντας το σε τροχιά για τη μεγαλύτερη εβδομαδιαία άνοδο από το 1959.

Η φυτική παραγωγή στις αναπτυσσόμενες χώρες θα μπορούσε επίσης να πληγεί από ελλείψεις λιπασμάτων. Η Ρωσία, ο μεγαλύτερος εξαγωγέας σιταριού στον κόσμο, είναι επίσης σημαντικός παραγωγός λιπασμάτων και οι διαταραχές σε αυτές τις εξαγωγές θα ωθήσουν τις παγκόσμιες τιμές των τροφίμων ακόμη υψηλότερα.

Είδαμε προηγουμένως αποσπάσματα αυτού του «έργου» σε κατά τα άλλα ειρηνικές εποχές, λίγο πριν την παγκόσμια οικονομική κρίση. Ακόμη και τότε ήταν μια σκοτεινή και καταθλιπτική ιστορία. Η επισιτιστική κρίση που προέκυψε από την κερδοσκοπία στις χρηματοπιστωτικές αγορές το 2007-08 οδήγησε σε μαζική αύξηση λιμοκτονίας και κατέστρεψε τις ζωές εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων στις αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτή η κρίση εμφανίστηκε παρόλο που η παγκόσμια προσφορά και ζήτηση τροφίμων δεν άλλαξε πολύ. Αλλά τώρα, με τις πραγματικές μειώσεις της παγκόσμιας προσφοράς τροφίμων να είναι σχεδόν αναπόφευκτες, οι αυξήσεις των τιμών θα μπορούσαν να είναι μεγαλύτερες και πιο μακροχρόνιες. Εάν αυξηθεί η κερδοσκοπική πίεση, οι ήδη εύθραυστες οικονομίες θα υποστούν ακόμη μεγαλύτερη ζημιά.

Μπορεί να μην αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η G7 (της οποίας το πρόσφατο ιστορικό ως αυτοδιορισμένος ηγέτης της παγκόσμιας οικονομίας δεν είναι σχεδόν καθόλου ευοίωνο) δεν εκφράζει κάποια μεγάλη ανησυχία για αυτούς τους πραγματικούς και πιεστικούς κινδύνους. Αλλά οι πολυμελείς οργανισμοί πρέπει σίγουρα να ενισχύσουν αυτή την περίοδο κρίσης, τουλάχιστον παρέχοντας αντισταθμιστική χρηματοδότηση για να βοηθήσουν τον αναπτυσσόμενο κόσμο να αντιμετωπίσει πολλαπλούς κλυδωνισμούς τιμών και προτείνοντας και επιτρέποντας κανονισμούς για την πρόληψη της κερδοσκοπίας σε βασικές αγορές.

Χωρίς τέτοιες προσπάθειες, ο πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας θα προκαλέσει πολύ μεγαλύτερη ζημιά στην παγκόσμια οικονομία – και οι φτωχότερες χώρες θα είναι από τις πιο σκληρά πληττόμενες.

Η Τζαγιάτι Γκος είναι Εκτελεστική Γραμματέας της International Development Economics Associates, είναι Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης Amherst και μέλος της Ανεξάρτητης Επιτροπής για τη Μεταρρύθμιση της Διεθνούς Εταιρικής Φορολόγησης.