Μειώθηκαν οι ρωσικές εξαγωγές στην Ευρώπη μετά την εισβολή στην Ουκρανία;

Μετά την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 ακολούθησε σειρά κυρώσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες. Οι στόχοι των κυρώσεων μεταξύ άλλων ήταν η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας (εκτιμάται ότι έχουν δεσμευθεί πάνω από τα μισά ρωσικά αποθεματικά), οι εμπορικές τράπεζες, οι μεταφορές, το πετρέλαιο, ο άνθρακας, και άλλες πρώτες ύλες.

Παρότι οι οικονομικές κυρώσεις ήταν πρωτοφανείς, ο στόχος τους– να υποστεί η Ρωσία τόσο βαριές συνέπειες που να ανακοπεί η ικανότητά της να συνεχίσει τον πόλεμο – δεν έχει επιτευχθεί ακόμη. Σύμφωνα με άρθρο της δεξαμενής σκέψης Bruegel, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Ρωσίας έχει βελτιωθεί δραματικά το 2022. Τον Ιανουάριο-Σεπτέμβριο 2022 το πλεόνασμα του εξωτερικού ισοζυγίου ήταν σχεδόν 200 δισεκατομμύρια δολάρια (περίπου 120 δισεκατομμύρια δολάρια αυξημένο σε σχέση με την ίδια περίοδο το 2021). Ο λόγος ήταν ότι οι ρωσικές εισαγωγές έπεσαν, ενώ οι τιμές της ενέργειας (που η Ρωσία εξάγει) ανέβηκαν.

Συμφώνα με πρόσφατο άρθρο του περιοδικού Politico, μετά την εισβολή, ο Νοέμβριος του 2022 ήταν ο πρώτος μήνας που η αξία των εισαγωγών της ΕΕ από τη Ρωσία ήταν μειωμένη σε σχέση με τον ίδιο μήνα του 2021. Επί οκτώ μήνες η ΕΕ δαπανούσε περισσότερα για να αγοράσει ρωσικά προϊόντα από ότι πριν από τον πόλεμο. Πιο πρόσφατα δεδομένα δεν είναι ακόμη διαθέσιμα, όμως είναι πιθανό η τάση μείωσης της δαπάνης για εισαγωγές από τη Ρωσία να συνεχιστεί: οι κυρώσεις για το αργό πετρέλαιο τέθηκαν σε ισχύ τον Δεκέμβριο του 2022, ενώ για τα προϊόντα διύλισης πετρελαίου τον Φεβρουάριο του 2023 (βλ. προηγούμενο In Focus).

Παρότι  οι ποσότητες ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου που εξάγονται στην ΕΕ έχουν υποχωρήσει σημαντικά, οι τιμές έχουν εκτοξευθεί, αυξάνοντας τα έσοδα για τη Ρωσία (βλ. προηγούμενο In Focus). Σύμφωνα με το άρθρο του Politico, σε πολύ λίγες χώρες άρχισε να μειώνεται η αξία των εισαγωγών αμέσως μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Για το σύνολο της ΕΕ, η συνολική αξία των εισαγωγών από τη Ρωσία από τον Φεβρουάριο έως τον Νοέμβριο του 2022 ήταν κατά 50% υψηλότερη σε σύγκριση με τις μέσες εισαγωγές κατά την ίδια περίοδο την πενταετία 2017–2021.

Όπως δείχνει το διάγραμμα, σε 19 κράτη μέλη η αξία των εισαγωγών από τη Ρωσία ήταν υψηλότερη κατά τη διάρκεια του πολέμου σε σύγκριση με το μέσο όρο των εισαγωγών την περίοδο Φεβρουαρίου-Νοεμβρίου προηγούμενων ετών. Μεγαλύτερη αύξηση της αξίας των εισαγωγών από τη Ρωσία παρατηρήθηκε στη Σλοβενία (+331%), ενώ ακολουθεί η Αυστρία (+203%), η Ουγγαρία (+197%), η Κύπρος (+192%) και η Ελλάδα (+161%). Και από τις μεγάλες οικονομίες της Ευρωζώνης η Ρωσία έλαβε περισσότερα έσοδα: Ισπανία +115%, Ιταλία +107%, Γαλλία +93%, Γερμανία +13%. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ότι σε 12 χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, η αύξηση της αξίας των εισαγωγών από τη Ρωσία (συγκριτικά με τον μέσο όρο της πενταετίας 2017-2021) συνεχιζόταν και το Νοέμβριο του 2022.

Η αισιόδοξη εκδοχή είναι ότι επιπτώσεις των κυρώσεων στη ρωσική οικονομία θα αρχίσουν να φαίνονται τώρα. Σε αυτό έπαιξε ρόλο και η ενεργειακή στρατηγική της ΕΕ, η οποία έδωσε προτεραιότητα πρώτα στην κάλυψη των δικών της ενεργειακών αναγκών και μετά στα πακέτα των κυρώσεων. Το εμπάργκο της ΕΕ στο ρωσικό πετρέλαιο και στα διυλισμένα προϊόντα, το πλαφόν στο φυσικό αέριο, και η συνακόλουθη πτώση των τιμών ενέργειας, αναμένεται να περιορίσουν σημαντικά τη ροή εσόδων προς τη Μόσχα.

Από την άλλη, ας σημειωθεί ότι όσο δεν επιβάλλονται ουσιαστικές κυρώσεις στις αποστολές ρωσικού υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στην Ευρώπη, οι οποίες ήταν υψηλότερες το 2022 από ό,τι το 2021(βλ. προηγούμενο In Focus), και όσο τα κράτη μέλη δεν δείχνουν όλα την ίδια αποφασιστικότητα για ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία, ο κίνδυνος αθέλητης χρηματοδότησης της εισβολής στην Ουκρανία με πόρους της ΕΕ θα παραμένει απειλητικός.

Η Χρύσα Παπαλεξάτου είναι  Υπότροφος της Ερευνητικής Έδρας Α. Γ. Λεβέντη στο Παρατηρητήριο Ελληνικής & Ευρωπαϊκής Οικονομίας του ΕΛΙΑΜΕΠ.

Ο Μάνος Ματσαγγάνης είναι Κύριος Ερευνητής,  Επικεφαλής του Παρατηρητηρίου Ελληνικής & Ευρωπαϊκής Οικονομίας του ΕΛΙΑΜΕΠ, Υπότροφος της Έδρας «Σταύρος Κωστόπουλος», και Καθηγητής Δημόσιας Οικονομικής στο Πολυτεχνείο Μιλάνου