ΟΗΕ: Να αλλάξει το Συμβούλιο Ασφαλείας και το σύστημα Μπρέτον Γουντς

Έχει έρθει ο καιρός να μεταρρυθμιστούν τόσο το Συμβούλιο Ασφαλείας όσο και το σύστημα του Μπρέτον Γουντς ώστε να ευθυγραμμιστούν με τις «πραγματικότητες του σημερινού κόσμου», όπως διεμύνησε σήμερα Κυριακή ο ΟΗΕ διά στόματος του Γενικού Γραμματέα του.

Σαν σήμερα το 1944 ένα νέο διεθνές νομισματικό σύστημα αναδύεται στο Μπρέτον Γουντς

Μιλώντας σε συνέντευξη Τύπου στη Χιροσίμα της Ιαπωνίας, όπου πραγματοποιήθηκε η σύνοδος κορυφής της Ομάδας των Επτά (G7) περισσότερο ανεπτυγμένων βιομηχανικών χωρών, ο Αντόνιο Γκουτέρες δήλωσε πως και οι δύο αυτοί θεσμοί αντανακλούν τους συσχετισμούς δυνάμεων του 1945 και πρέπει να επικαιροποιηθούν.

«Η παγκόσμια χρηματοοικονομική αρχιτεκτονική είναι ξεπερασμένη, δυσλειτουργική και άδικη», δήλωσε ο γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών. «Στα οικονομικά σοκ από την πανδημία της Covid-19 και τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, απέτυχε να εκπληρώσει την κεντρική λειτουργία της ως παγκόσμιου διχτυού ασφαλείας».

Το σύστημα Μπρέτον Γουντς

Τον Ιούλιο του 1944 η Νομισματική και Χρηματοοικονομική Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών πραγματοποιήθηκε στο ξενοδοχείο Mount Washington στο Μπρέτον Γουντς του Νιου Χαμσάιρ, όπου εκπρόσωποι από σαράντα τέσσερα κράτη δημιούργησαν ένα νέο διεθνές νομισματικό σύστημα γνωστό ως το σύστημα Μπρέτον Γουντς. Αυτές οι χώρες είδαν την ευκαιρία για ένα νέο διεθνές σύστημα μετά τον Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο που θα αντλούσε από τα μαθήματα των προηγούμενων προτύπων χρυσού και την εμπειρία της Μεγάλης Ύφεσης και θα εξασφάλιζε την μεταπολεμική ανοικοδόμηση. Ήταν μια άνευ προηγουμένου προσπάθεια συνεργασίας για τα κράτη που μέχρι τον πόλεμο απλά δημιουργούσαν οικονομικά εμπόδια το ένα για το άλλο.

Επιδίωξαν να δημιουργήσουν ένα σύστημα που όχι μόνο θα απέφευγε την ακαμψία των προηγούμενων διεθνών νομισματικών συστημάτων, αλλά θα αντιμετώπιζε επίσης την έλλειψη συνεργασίας μεταξύ των χωρών για αυτά τα συστήματα. Το κλασικό χρυσό πρότυπο είχε εγκαταλειφθεί μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατά την περίοδο του μεσοπολέμου, οι κυβερνήσεις όχι μόνο προχώρησαν σε υποτιμήσεις λόγω ανταγωνισμού, αλλά επίσης θέσπισαν περιοριστικές εμπορικές πολιτικές που επιδείνωσαν τη Μεγάλη Ύφεση.

Οι μετέχοντες στο Μπρέτον Γουντς οραματίστηκαν ένα διεθνές νομισματικό σύστημα που θα εξασφάλιζε τη σταθερότητα των συναλλαγματικών ισοτιμιών, θα απέπτρεπε τις ανταγωνιστικές υποτιμήσεις και θα προωθούσε την οικονομική ανάπτυξη. Παρόλο που όλοι συμφώνησαν για τους στόχους του νέου συστήματος, τα σχέδια εφαρμογής τους διέφεραν. Η επίτευξη συλλογικής σύμβασης ήταν μια τεράστια διεθνής προσπάθεια. Η προετοιμασία ξεκίνησε περισσότερα από δύο χρόνια πριν από το συνέδριο και οικονομικοί εμπειρογνώμονες πραγματοποίησαν αμέτρητες διμερείς και πολυμερείς συναντήσεις για να καταλήξουν σε μια κοινή προσέγγιση.

Ενώ η κύρια ευθύνη για τη διεθνή οικονομική πολιτική ανήκει στο Υπουργείο Οικονομικών των Ηνωμένων Πολιτειών, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα συμμετείχε προσφέροντας συμβουλές και νουθεσίες για το νέο σύστημα. Οι κύριοι σχεδιαστές του νέου συστήματος ήταν ο Τζον Μέιναρντ Κέινς, σύμβουλος του βρετανικού Υπουργείου Οικονομικών, και ο Χάρι Ντεξτέρ Γουάιτ, ο επικεφαλής διεθνής οικονομολόγος στο Υπουργείο Οικονομικών.

Ο Κέινς, ένας από τους πιο σημαντικούς οικονομολόγους της εποχής (αλλά ακόμα και σήμερα), ζήτησε τη δημιουργία ενός μεγάλου θεσμού του οποίου οι πόροι και η εξουσία θα παρέμβαινε σε περιπτώσεις ανισορροπιών. Αυτή η προσέγγιση ήταν σύμφωνη με την πεποίθησή του ότι οι δημόσιοι θεσμοί πρέπει να είναι σε θέση να παρεμβαίνουν σε περιόδους κρίσεων. Ο Κέινς οραματίστηκε μια παγκόσμια κεντρική τράπεζα που θα ονομαζόταν Ένωση Εκκαθάρισης (Clearing Union). Αυτή η τράπεζα θα εξέδιδε ένα νέο διεθνές νόμισμα, το «bancor», το οποίο θα χρησιμοποιείτο για τη διευθέτηση των διεθνών ανισορροπιών. Ο Κέινς πρότεινε τη συγκέντρωση κεφαλαίων ύψους 26 εκατομμυρίων δολαρίων για την Ένωση Εκκαθάρισης. Κάθε χώρα θα λάμβανε ένα περιορισμένο όριο πίστωσης που θα την εμπόδιζε να τρέχει έλλειμμα ισοζυγίου πληρωμών, αλλά κάθε χώρα θα αποθαρρυνόταν επίσης από τη δημιουργία πλεονασμάτων με την υποχρέωση να αποστέλει πλεονάσματα από bancor στην Ένωση Εκκαθάρισης. Ο Κέινς ανησυχούσε για την παγκόσμια μεταπολεμική οικονομία και ένα μελλοντικό κραχ.

Το σχέδιο του Γουάιτ προέβλεπε πιο περιορισμένες εξουσίες και πόρους, και αντικατοπτρίζει τις ανησυχίες του ότι μεγάλο μέρος των οικονομικών πόρων της Ένωσης Εκκαθάρισης του Κέινς θα έδινε ιδιαίτερο βάρος στις ΗΠΑ και πρότεινε ένα νέο νομισματικό ίδρυμα που ονόμαζε Ταμείο Σταθεροποίησης. Αντί να εκδίδει νέο νόμισμα, θα χρηματοδοτούσε με ένα πεπερασμένο ποσό εθνικών νομισμάτων και χρυσό αξίας 5 εκατομμυρίων δολαρίων που θα περιόριζε αποτελεσματικά την προσφορά αποθεματικών πιστώσεων.

Το σχέδιο που εγκρίθηκε στο Μπρέτον Γουντς έμοιαζε με το σχέδιο του Γουάιτ με κάποιες παραχωρήσεις ως απάντηση στις ανησυχίες του Κέινς. Προστέθηκε μια ρήτρα σε περίπτωση που μια χώρα διέθετε πλεόνασμα ισοζυγίου πληρωμών και το νόμισμά της γινόταν σπάνιο στο παγκόσμιο εμπόριο. Το ταμείο θα μπορούσε να εκτιμήσει αυτό το νόμισμα και να εγκρίνει περιορισμένες εισαγωγές από την πλεονασματική χώρα. Επιπλέον, οι συνολικοί πόροι για το ταμείο αυξήθηκαν από $5 εκατομμύρια  σε $8,5 εκατομμύρια.

Οι 730 εκπρόσωποι στο Μπρέτον Γουντς συμφώνησαν να ιδρύσουν δύο νέους θεσμούς. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) θα παρακολουθούσε τις συναλλαγματικές ισοτιμίες και θα δάνειζε αποθεματικά νομίσματα σε χώρες με έλλειμμα ισοζυγίου πληρωμών. Η Διεθνής Τράπεζα για την Ανασυγκρότηση και την Ανάπτυξη, τώρα γνωστή ως Όμιλος Παγκόσμιας Τράπεζας, ήταν υπεύθυνη για την παροχή οικονομικής βοήθειας για την ανοικοδόμηση μετά τον Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο και την οικονομική ανάπτυξη των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών.

Το ΔΝΤ τέθηκε σε ισχύ τον Δεκέμβριο του 1945, όταν τα πρώτα είκοσι εννέα κράτη μέλη του υπέγραψαν τα Άρθρα Συμφωνίας. Οι χώρες συμφώνησαν να διατηρήσουν τα νομίσματά τους σταθερά αλλά ρυθμιζόμενα (έως + ή – 1 τοις εκατό) με το δολάριο, και το δολάριο σταθεροποιήθηκε στη τιμή $ 35 ανά ουγγιά χρυσού (31.1034768 g). Μέχρι σήμερα, όταν μια χώρα ενταχθεί στο ΔΝΤ, λαμβάνει ποσόστωση με βάση τη σχετική θέση της στην παγκόσμια οικονομία, η οποία καθορίζει πόσα συνεισφέρει στο ταμείο.

Το 1958, το σύστημα Μπρέτον Γουντς έγινε πλήρως λειτουργικό καθώς τα νομίσματα έγιναν μετατρέψιμα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν την ευθύνη να διατηρήσουν την τιμή του χρυσού σταθερή και έπρεπε να προσαρμόσουν την προσφορά δολαρίων για να διατηρήσουν την εμπιστοσύνη τους στη μελλοντική μετατροπή χρυσού. Το σύστημα Μπρέτον Γουντς έμεινε σε ισχύ έως ότου τα επίμονα ελλείμματα ισοζυγίου πληρωμών των ΗΠΑ οδήγησαν σε μια κατάσταση όπου τα δολάρια που ευρίσκοντο εκτός Αμερικής να υπερβαίνουν το απόθεμα χρυσού των ΗΠΑ, πράγμα που σήμαινε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν την υποχρέωσή τους να εξαργυρώσουν δολάρια για χρυσό στην επίσημη ισοτιμία. Το 1971, ο Πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον τερμάτισε τη δυνατότητα μετατροπής του δολαρίου σε χρυσό.