Υποχωρούν οι τιμές ενέργειας στην Ευρώπη

Σύμφωνα με τα δεδομένα της Eurostat, ο δείκτης τιμών καταναλωτή στον τομέα της ενέργειας είχε αυξηθεί δραματικά στην ΕΕ μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία (+41,1% τον Ιούνιο του 2022 σε σχέση με τον Ιούνιο του 2021). Χάρη σε μια σειρά παραγόντων (μείωση της ζήτησης, επιβολή πλαφόν στην τιμή του φυσικού αερίου, διαφοροποίηση των εισαγωγών, ανεφοδιασμό των δεξαμενών αποθήκευσης υγροποιημένου φυσικού αερίου, και ηπιότερες καιρικές συνθήκες), οι τιμές ενέργειας στην ΕΕ στη συνέχεια σταθεροποιήθηκαν. Τον Ιούνιο του 2023 οι τιμές ενέργειας στο σύνολο της ΕΕ ήταν κατά 4,1% χαμηλότερες συγκριτικά με τον ίδιο μήνα του 2022, σύμφωνα με τα νέα δεδομένα.

Μάλιστα, σε 19 κράτη μέλη οι τιμές ενέργειας υποχώρησαν. Η μεγαλύτερη μείωση του δείκτη τιμών καταναλωτή στον τομέα της ενέργειας σημειώθηκε στο Βέλγιο (36% τον Ιούνιο του 2023 έναντι του Ιουνίου 2022). Ακολουθούσαν η Ισπανία (25%), και η Δανία (22%). Στην Ελλάδα, η υποχώρηση των τιμών ενέργειας το δωδεκάμηνο έως τον Ιούνιο 2023 έφτασε επίσης το 22%, έναντι αύξησης 61% το προηγούμενο δωδεκάμηνο. Σημαντική μείωση των τιμών ενέργειας καταγράφηκε επίσης στο Λουξεμβούργο (20%) στην Πορτογαλία (19%), στην Ολλανδία (16%), στην Κύπρο (15%) και στη Σουηδία (12%).

Από την άλλη, σε 7 κράτη μέλη οι τιμές ενέργειας συνέχισαν να αυξάνονται. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις σημειώθηκαν στην Ουγγαρία (+22%) και την Τσεχία (+18%). Στη Σλοβακία, την Αυστρία, τη Γερμανία και την Ιταλία, οι αυξήσεις ήταν ηπιότερες (κάτω του 5%). Για τη Μάλτα δεν υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα.

Ενώ αρχικά η αύξηση του πληθωρισμού αντανακλούσε τις αυξημένες τιμές της ενέργειας, αυτό πλέον δεν ισχύει. Συγκεκριμένα, η μεγαλύτερη ώθηση στην αύξηση του δείκτη τιμών καταναλωτή στις χώρες της Ευρωζώνης (5,5% τον Ιούνιο) προήλθε από από τα τρόφιμα, το αλκοόλ και τον καπνό, τις υπηρεσίες, καθώς και τα βιομηχανικά αγαθά εκτός ενέργειας. Αντίθετα, η συμβολή των τιμών ενέργειας ήταν αρνητική.

Δεδομένου ότι οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας και του φυσικού αερίου έχουν υποχωρήσει, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτρέπει τις χώρες της ΕΕ να περιορίσουν τις οριζόντιες επιδοτήσεις που μειώνουν τα κίνητρα εξοικονόμησης ενέργειας εκ μέρους των καταναλωτών, ενώ ταυτόχρονα διογκώνουν τα δημόσια ελλείμματα. Για την Ελλάδα, η Επιτροπή στην ενδιάμεση εαρινή της έκθεση προβλέπει ότι η σταδιακή κατάργηση των μέτρων για τον μετριασμό των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων των υψηλών τιμών της ενέργειας αναμένεται να είναι σημαντική (από 2,5% του ΑΕΠ το 2022 σε 0,2% το 2023), γεγονός που θα συμβάλει στη μείωση του ελλείμματος.

Το ερώτημα είναι εάν η πρόσφατη υποχώρηση των τιμών ενέργειας είναι μόνιμη ή παροδική. Ο Fatih Birol, επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, σε πρόσφατη συνέντευξη στο ΒΒC δεν απέκλεισε νέα εκτίναξη των τιμών ενέργειας. Η οικονομική επανάκαμψη της Κίνας θα μπορούσε να αυξήσει σημαντικά τη ζήτηση για φυσικό αέριο. Αυτή η εξέλιξη, σε συνδυασμό με έναν σκληρό χειμώνα, θα αύξανε τις τιμές φυσικού αερίου. Επίσης, εάν η ρωσική στρόφιγγα αερίου κλείσει πλήρως, η ανοδική πίεση στις τιμές θα ήταν ακόμη πιο έντονη. Ταυτόχρονα, μια παρατεταμένη περίοδος ξηρασίας κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού ενδέχεται να δημιουργήσει προβλήματα στην παραγωγή πυρηνικών και υδροηλεκτρικών μονάδων, προκαλώντας περαιτέρω άνοδο του κόστους ενέργειας.

Εάν κάποιοι από τους κίνδυνους αποδειχθούν αληθινοί, ο προϋπολογισμός των νοικοκυριών θα επιβαρυνθεί. Στις χώρες που έχουν μεγάλη εξάρτηση από το φυσικό αέριο και υψηλές τιμές χονδρικής, όπως η Ελλάδα, η υιοθέτηση των συστάσεων της Επιτροπής για στοχευμένες ενισχύσεις σε ευάλωτα νοικοκυριά είναι απαραίτητη.

Τα επόμενα χρόνια, για να οχυρωθεί η Ευρώπη κατά της εκτίναξης των τιμών ενέργειας, θα πρέπει να αυξηθούν σημαντικά οι επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, στην ανάπτυξη υποδομών για την εισαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου, σε μονάδες παραγωγής υδρογόνου κ.ά. Η προσεκτική διαχείριση των δημοσίων δαπανών και ταυτόχρονα η αύξηση των δημόσιων επενδύσεων είναι η μεγάλη πρόκληση της επόμενης περιόδου για τη δημοσιονομική πολιτική των κρατών μελών.

Η Χρύσα Παπαλεξάτου είναι Υπότροφος της Ερευνητικής Έδρας Α. Γ. Λεβέντη στο Παρατηρητήριο Ελληνικής & Ευρωπαϊκής Οικονομίας του ΕΛΙΑΜΕΠ

Ο Μάνος Ματσαγγάνης είναι Κύριος Ερευνητής, Επικεφαλής του Παρατηρητηρίου Ελληνικής & Ευρωπαϊκής Οικονομίας του ΕΛΙΑΜΕΠ, Υπότροφος της Έδρας «Σταύρος Κωστόπουλος», και Καθηγητής Δημόσιας Οικονομικής στο Πολυτεχνείο Μιλάνου