Η εμπορική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών υπό την Προεδρία Τραμπ έχει μετατρέψει το διεθνές εμπορικό σύστημα σε ένα πεδίο αντιπαράθεσης όπου κυριαρχεί η δύναμη έναντι των κανόνων. Οι δασμοί που έχουν επιβληθεί σε οικονομίες σε ολόκληρο τον κόσμο, ανατρέπουν δεκαετίες προόδου προς ένα ανοιχτό και προβλέψιμο εμπορικό περιβάλλον. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά το ότι πλήττεται λιγότερο άμεσα σε οικονομικό επίπεδο σε σχέση με την Κίνα, αντιμετωπίζει έναν σοβαρό στρατηγικό κίνδυνο: να χάσει το έδαφος που κατέκτησε με τη στήριξη της πολυμερούς συνεργασίας και να παγιδευτεί σε ένα παγκόσμιο εμπόριο που βασίζεται σε διμερείς σχέσεις εξουσίας.
Την ίδια στιγμή, η επιδείνωση των σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας δημιουργεί για την Ευρώπη και μια σημαντική ευκαιρία: την πιθανότητα να αντικαταστήσει μέρος των κινεζικών εξαγωγών προς τις ΗΠΑ με δικά της προϊόντα. Όπως σημειώνει η Oxford Economics, οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις θα μπορούσαν να καλύψουν μέχρι και 150 δισεκατομμύρια δολάρια σε εμπορεύματα που οι ΗΠΑ προηγουμένως εισήγαγαν από την Κίνα, ποσό που αντιστοιχεί σε περισσότερο από το 5% της προστιθέμενης αξίας της ευρωπαϊκής μεταποίησης. Παρότι πρόκειται για μια θεωρητική δυνατότητα που στην πράξη ενδέχεται να περιοριστεί λόγω άλλων παραγόντων (π.χ. επαναδρομολόγηση του εμπορίου μέσω τρίτων χωρών, ιδιαιτερότητες στα προϊόντα), η οικονομική δυναμική είναι αξιοσημείωτη.
Η αδυναμία της ΕΕ να υψώσει σθεναρή αντίσταση στην εμπορική πολιτική των ΗΠΑ υπονομεύει τη διεθνή της αξιοπιστία, και ταυτόχρονα ενισχύει και την εικόνα ενός παγκόσμιου συσχετισμού δυνάμεων στον οποίο κυριαρχεί η λογική της επιβολής και όχι η λογική της συνεργασίας. Η σιωπή ή η υποχώρηση της Ευρώπης κινδυνεύει να εκληφθεί ως αποδοχή του τέλους του ελεύθερου εμπορίου και, ακόμη χειρότερα, ως συγκατάθεση στην υποκατάσταση του κράτους δικαίου από την εξουσία των ισχυρών.
Η πραγματική πρόκληση για την ΕΕ δεν είναι απλώς να αξιοποιήσει ένα πρόσκαιρο εμπορικό πλεονέκτημα, αλλά να αναλάβει ενεργό ρόλο στην ανασύσταση ενός σταθερού και δίκαιου παγκόσμιου εμπορικού συστήματος. Η ΕΕ οφείλει να ενώσει της δυνάμεις της με εταίρους που συμμερίζονται την προσήλωση στη νομιμότητα και τους θεσμούς – είτε πρόκειται για την Κίνα, τον Καναδά, το Ηνωμένο Βασίλειο, είτε για χώρες της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής. Τέτοιες συμμαχίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην αναβίωση των βασικών αρχών του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου ή ακόμα και στη δημιουργία ενός εναλλακτικού πλαισίου που θα λειτουργεί ανεξάρτητα από τις ΗΠΑ, προστατεύοντας τα συμφέροντα των μικρότερων και πιο ευάλωτων οικονομιών.
Μια επιπλέον διάσταση που περιπλέκει περαιτέρω τη θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο παγκόσμιο εμπορικό τοπίο είναι η ανατίμηση του ευρώ κατά περίπου 10%, ως αποτέλεσμα της αυξημένης αβεβαιότητας, παρά τις αισιόδοξες εκτιμήσεις για την ευρωπαϊκή οικονομία. Όπως επισημαίνει ο Olivier Blanchard (PIIE, 25 Απριλίου 2025, https://www.piie.com/events/2025/europes-future-3d-fiscal-trade-and-defense-challenges), η ανατίμηση αυτή ισοδυναμεί πρακτικά με την επιβολή δασμών της τάξης του 20% στα ευρωπαϊκά προϊόντα, γεγονός που επιβαρύνει σημαντικά την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών της ΕΕ. Παρότι αυτό δυσχεραίνει τις εξαγωγικές της επιδόσεις, ενδέχεται να λειτουργήσει καταλυτικά στην κατεύθυνση μιας διαπραγμάτευσης που θα οδηγήσει σε πιο ισορροπημένες εμπορικές ρυθμίσεις, ενισχύοντας το διάλογο για ένα πιο σταθερό πλαίσιο εμπορικό συναλλαγών.
Βέβαια, η προώθηση ενός νέου εμπορικού μοντέλου που να βασίζεται στη συνεργασία προϋποθέτει ότι η Κίνα πρέπει να περιορίσει τις στρεβλώσεις στην αγορά της, και ότι η Γερμανία και άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες οφείλουν να αναθεωρήσουν τα μεγάλα πλεονάσματα τρεχουσών συναλλαγών που συντηρούν όχι απαραίτητα λόγω υγιούς ανταγωνιστικότητας (καλύτερα προϊόντα, τεχνολογία, κ.λπ.) αλλά από δομικούς περιορισμούς που μειώνουν τη ζήτηση για εισαγωγές και διατηρούν το εμπορικό πλεόνασμα τεχνητά υψηλό (Krueger A. – Trump’s Tariff Chaos Could Reverse 80 Years of Economic Progress, 23 Απριλίου 2025). Η ισότιμη συμμετοχή στο εμπόριο προϋποθέτει κοινούς κανόνες, δικαιοσύνη και διαφάνεια, αξίες δηλαδή που πρέπει να υπηρετούν όλοι όσοι επικαλούνται την πολυμέρεια.
Η στρατηγική της Ευρώπης οφείλει να είναι διπλή: από τη μία πλευρά να διεκδικήσει με αυτοπεποίθηση το δίκαιο μερίδιο της στο παγκόσμιο εμπόριο, ιδίως τώρα που η Κίνα βρίσκεται σε μειονεκτική θέση απέναντι στις ΗΠΑ και από την άλλη, να πρωτοστατήσει στην υπεράσπιση και ανανέωση του συστήματος που εξασφάλισε οκτώ δεκαετίες ειρηνικής και αμοιβαία επωφελούς ανάπτυξης. Μπορεί οι κίνδυνοι να είναι μεγάλοι, αλλά η αδράνεια θα ήταν ασυγχώρητη. Αν η Ευρώπη θέλει να διατηρήσει τον ρόλο της ως παγκόσμια δύναμη οικονομικής και πολιτικής σταθερότητας, πρέπει να δράσει με ενότητα, διορατικότητα και αποφασιστικότητα.
