Κλιματική αλλαγή – Πόλεις στο… έλεος των ακραίων καιρικών φαινομένων 

Μετά τον «Μπάλλο», την τελευταία κακοκαιρία,  και τις καταστροφές που προκληθήκαν, αναρωτιέμαι  αν οι ελληνικές πόλεις είναι προετοιμασμένες για όλα αυτά που έρχονται εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής.

Τι έρχονται; Αν πιστέψουμε τους ειδικούς, η νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται χαρακτηρίζεται από αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων, από συχνότερες πλημμύρες, από ξηρασία σε περισσότερες εκτάσεις και από μεγαλύτερες θερμές περιόδους κάθε χρόνο…

Για να μην σας κουράζω η απάντηση είναι «όχι». Οι ελληνικές πόλεις δεν είναι. Δεν το λέω εγώ, το λένε οι ειδικοί που με συντονιστή τον καθηγητή και διευθυντή του τομέα Φυσικής Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Κωνσταντίνο Καρτάλη ανέλυσαν ( στην νέα έρευνα της διαΝΕΟσις) τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής σε 850 περιοχές σε όλη την Ελλάδα.

Το είπε πρόσφατα ( μιλώντας στο Πρώτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ) και ο υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας Χρήστος Στυλιανίδης: « (…) Η χώρα δεν έχει τις υποδομές να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις από τα έντονα καιρικά φαινόμενα (…)».

Οι υποδομές

Και εδώ μπαίνει το θέμα με τις υποδομές. Ο χειμώνας άλλωστε είναι μπροστά μας το ίδιο και ο κίνδυνος για νέες πλημμύρες. Αλλά δεν είναι μόνο ο χειμώνας που εγκυμονεί κινδύνους. Είναι και το καλοκαίρι. Όπως επισημαίνεται στην έρευνα της διαΝΕΟσις , το  αστικό περιβάλλον στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα ευάλωτο σε επεισόδια καύσωνα, οποία συνήθως συνδέονται με μεταφορά θερμών μαζών από την Αφρική.

Αύξηση της θνησιμότητας…

Και γιατί μας αφορά το τελευταίο; Επειδή, όπως αναφέρεται στην έρευνα, τα  κύματα καύσωνα είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα για την υγεία των κατοίκων σε αστικές περιοχές καθώς συνδέονται με αύξηση της θνησιμότητας, ιδιαίτερα σε μεσογειακές πόλεις, όπου και η συχνότητα των φαινομένων είναι ιδιαίτερα υψηλή.

Ζούμε σε μια εποχή που η βεντάλια των υποδομών / έργων έχει ανοίξει. Έχουμε μια σειρά από νέα έργα που δρομολογούνται, έχουμε την ψηφιακή μεταρρύθμιση κ.α. Ερώτηση: τι γίνεται με τις υπάρχουσες υποδομές; Άλλωστε, όλα στη ζωή έχουν ημερομηνία λήξης. Ακόμη και οι υποδομές…

Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει μου εξηγεί, η υπεύθυνη Προγραμμάτων για την Κλιματική Αλλαγή της περιβαλλοντικής οργάνωσης Greenpeace Σάντυ Φαμελιάρη πως πρέπει να δοθεί έμφαση στις ανακαινίσεις.

« Ο ετήσιος αριθμός ανακαινίσεων πρέπει να φτάνει περίπου τις 150.000 κατοικίες το χρόνο. Και οι ανακαινίσεις αυτές πρέπει να είναι ριζικές (deep renovation) και να μετατρέπουν τις κατοικίες σε κατοικίες μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης», συμπληρώνει.

Όχι σε λύσεις καρμπόν…

Και η συνολική λύση; Η λύση κατά τους ειδικούς είναι η προσαρμογή του δομημένου περιβάλλοντος στις επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής. Προσοχή όμως. Όπως μου εξηγεί, ο Κωνσταντίνος Καρτάλης,  πρέπει να πάμε  από τα «καρμπόν σχέδια προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, στα σχέδια με κριτήριο τη διάκριση των πόλεων σε Αστικές Κλιματικές Ζώνες».

Για όσους δεν το γνωρίζουν, οι  Αστικές Ζώνες,  διακρίνονται με βάση μια σειρά από αστικές παραμέτρους όπως η αστική πυκνότητα, τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των κτηρίων ( για παράδειγμα, το ύψος κτηρίων και πλάτος οδών, πυκνότητα δόμησης), το ποσοστό πρασίνου τις θερμικές ιδιότητες των υλικών, τη γωνία θέασης του ουρανού και τη σκίαση.

«Τα σχέδια προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή θα πρέπει να διαφοροποιούνται ανάλογα με την Αστική ζώνη, ουσιαστικά θα πρέπει αποφεύγεται η εφαρμογή του ίδιου του σχεδίου αδιάκριτα σε όλες τις περιοχές, γεγονός που θα οδηγούσε σε περιορισμένα αποτελέσματα», συμπληρώνει ο Κωνσταντίνος Καρτάλης.

Με το βλέμμα στο μέλλον…

Τα πράγματα αλλάζουν. Σε αυτό δεν χωράει αμφισβήτηση. Θα πρέπει ωστόσο να γνωρίζουμε που πάει η κατάσταση, έτσι ώστε, να ξέρουμε γιατί πρέπει και εμείς να προσαρμοστούμε στις νέες απαιτήσεις.

Όπως προκύπτει από την έρευνα της διαΝΕΟσις, στη συντριπτική πλειονότητα των κλιματικών παραμέτρων,  οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα είναι αρνητικές. Ειδικότερα,, η μέση θερμοκρασία στο πολεοδομικό συγκρότημα της πρωτεύουσας για τις υποπεριόδους 2026-2045 και 2046-2065 θα κυμανθεί από 17 έως 18 βαθμούς Κελσίου, από τους 15,6 βαθμούς Κελσίου την περίοδο 1971-2000.

Την ίδια ώρα, οι μέρες καύσωνα αναμένεται  αυξηθούν ετησίως κατά 15 έως 20, η βροχόπτωση θα μειωθεί από 10% έως 30%, οι ημέρες υψηλού κινδύνου πυρκαγιάς θα αυξηθούν από 15% ως 70%, ενώ η χώρα αποκτά σταδιακά θερμότερο και ξηρότερο κλίμα, με ακραία καιρικά φαινόμενα που θα είναι εντονότερα, συχνότερα και με μεγαλύτερη διάρκεια.

Είδατε τώρα γιατί δεν είναι μόνο οι έντονες βροχοπτώσεις το πρόβλημα;

Η Αστική Θερμική Νησίδα

Στην έρευνα αναφέρεται χαρακτηριστικά:

«Υπάρχει ένα φαινόμενο που λέγεται “Αστική Θερμική Νησίδα”. Αναφέρεται στην αυξημένη θερμοκρασία του αέρα στις πόλεις σε σχέση με άλλες κοντινές περιαστικές περιοχές και επηρεάζεται από το πόσο πυκνή είναι η δόμηση μιας πόλης, πόσο εμποδίζεται ο φυσικός της αερισμός, τι είδους ανθρώπινες δραστηριότητες φιλοξενεί και, βεβαίως, πόσους χώρους πρασίνου διαθέτει. Για την περιοχή της Αθήνας, αυτή η διαφορά μπορεί να φτάνει έως και τους 8-10 βαθμούς.

»Αυτό είναι ένα ενδεικτικό στοιχείο του πόσο μεγάλη θα είναι η πίεση που θα υποστούν οι πόλεις της Ελλάδας -πολύ μεγαλύτερη από ό,τι η επαρχία- στο επόμενο διάστημα».

Θα αυξηθούν τα θερμά επεισόδια σε όλη την Ελλάδα

Όπως μου αναφέρει ο Κωνσταντίνος Καρτάλης, «την περίοδο 1971-2000 στο κέντρο της Αθήνας είχαμε κατά μέσο όρο 1,4 “θερμά επεισόδια” τον χρόνο. Ακόμα και με το καλύτερο σενάριο, την ερχόμενη 25ετία θα έχουμε κατά μέσο όρο 6. Με το μεσαίο σενάριο μέχρι τα μέσα του αιώνα θα έχουμε πάνω από 9.

Επιπλέον, η μέση θερμοκρασία θα αυξηθεί παντού, αλλά περισσότερο στην Πάτρα, την Καλαμάτα και την Αθήνα. Αν ισχύσει το πιο απαισιόδοξο σενάριο, η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας τους καλοκαιρινούς μήνες στην Πάτρα και την Καλαμάτα θα φτάσει πάνω από τους 3 βαθμούς. Στην Αθήνα θα ξεπεράσει τους 2 βαθμούς όποιο σενάριο κι αν επαληθευτεί, πράγμα που είναι πολύ σοβαρό».

Σε περιοχές όπως η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη και η Λάρισα οι ημέρες στις οποίες η μέγιστη θερμοκρασία υπερβαίνει τους 37 βαθμούς θα αυξηθούν πολύ. 

Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, οι “τροπικές νύχτες” (νύχτες κατά τις οποίες η θερμοκρασία δεν πέφτει κάτω από τους 20 βαθμούς) επίσης θα αυξηθούν πολύ. Αυτό είναι σημαντικό, καθώς αυτός ο δείκτης συνδέεται με τα ποσοστά θνησιμότητας και καρδιαγγειακών παθήσεων -είναι οι νύχτες κατά τις οποίες τα κτήρια δεν προλαβαίνουν να “κρυώσουν”. Εξάλλου, σε πόλεις της δυτικής Ελλάδας όπως η Πάτρα και τα Ιωάννινα θα υπάρξει μεγάλη αύξηση στις ημέρες υψηλής βροχόπτωσης, που αυξάνουν τον κίνδυνο πλημμυρικών φαινομένων.

Και δεν είναι μόνο το ότι οι πόλεις θα είναι πιο ζεστές και ευάλωτες. Υπολογίζεται ότι μέχρι τα μέσα του αιώνα θα διπλασιαστούν οι ανάγκες για ψύξη σε όλες τις περιοχές της χώρας, ενώ παράλληλα θα μειωθούν οι ανάγκες για θέρμανση (ειδικά στις παραθαλάσσιες περιοχές και τα νησιά). Οι ενεργειακές ανάγκες στο σύνολό τους, όμως, αναμένεται να είναι σημαντικά υψηλότερες.

Ο στόχος

Στόχος είναι η μετατροπή των πόλεων σε κλίμακα ουδέτερες μέσα από τον μετριασμό των εκπομπών άνθρακα. Πρόκειται για κεντρική προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας ώστε να διαμορφωθούν 100 κλιματικά ουδέτερες πόλεις το 2030.

Όμως, κατά τους συντάκτες της έκθεσης, η παρούσα κατάσταση των ελληνικών πόλεων ως προς την πολεοδομική τους οργάνωση, το ποσοστό πρασίνου, την ποιότητα του κτηριακού αποθέματος, το ποσοστό χρήσης ΙΧ αυτοκινήτων, κ.α, κάθε άλλο παρά συνηγορεί προς την μετατροπή οιασδήποτε πόλης σε κλιματικά ουδέτερης –τουλάχιστον- μέχρι το 2030. Στην περίπτωση αυτή, το σχέδιο θα μπορούσε, κατά τους συντάκτες της έκθεσης, να αφορά τμήμα της πόλης, αντί δηλαδή στο σύνολό της, όπως άλλωστε προβλέπεται από την ίδια την παραπάνω προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

Μεταπτυχιακό χωρίς Λύκειο

Πάμε τώρα πάλι στις υπάρχουσες υποδομές. Καλά τα σχέδια για νέες επενδύσεις αλλά εδώ θα παιχτεί το παιγνίδι της επιβίωσης. Αν βλέπουμε μόνο τα νέα έργα, χωρίς να δίνουμε την πρέπουσα σημασία στις υπάρχουσες υποδομές και δεν προχωρήσουμε στις αναγκαίες παρεμβάσεις, τότε είναι (προσωπικά πάντα μιλώντας), σαν θα θέλουμε να κάνουμε ένα μεταπτυχιακό χωρίς να έχουμε τελειώσει το Λύκειο….