Theranos – Η ιστορία ενός γίγαντα με πήλινα πόδια

Συνήθως μια καταδίκη θεωρείται δικαίωση για τα θύματα. Όμως, η περίπτωση της Ελίζαμπεθ Χολμς, η οποία κρίθηκε ένοχη για τέσσερις από τις συνολικά έντεκα κατηγορίες που την βάραιναν στο πλαίσιο της απάτης της πάλαι ποτέ ανερχόμενης start-up της Theranos λειτούργησε περισσότερο σαν προειδοποιητικό μήνυμα για το μέλλον, παρά σαν δικαίωση. Εξάλλου, στα θύματα δεν περιλαμβάνονταν μόνο απλοί πελάτες και ασθενείς, όσο κυρίως μερικά από τα ισχυρότερα ονόματα της επιχειρηματικής και πολιτικής ζωής των ΗΠΑ που δυσκολεύτηκαν και θα δυσκολευτούν για καιρό ακόμη να «καταπιούν» πως πιάστηκαν… κορόιδο από μια νεαρή και λίαν γοητευτική επιχειρηματία που δεν είχε καν πτυχίο πανεπιστημίου.

Το… κοριτσόπουλο με το μεγάλο όραμα 

Βεβαίως, πολλές από τις μεγάλες επιχειρηματικές επιτυχίες της Σίλικον Βάλεϊ ξεκίνησαν από ένα απλό όνειρο, μια επαναστατική ιδέα. Το ίδιο ίσχυε για την Theranos που στήθηκε από μια 19χρονη φοιτήτρια του πανεπιστημίου του Στάνφορντ, η οποία παράτησε νωρίς τις σπουδές της για να κυνηγήσει το όνειρο ενός υπερ-μηχανήματος που θα μπορούσε να εκτελέσει πάνω από 240 εργαστηριακές εξετάσεις με ένα μόλις… τσίμπημα και ελάχιστες σταγόνες αίμα. Δεν είναι μόνο το γεγονός πως το διαγνωστικό μηχάνημα θα κάλυπτε ταχύτατα ένα τεράστιο φάσμα εξετάσεων, αλλά υποτίθεται πως θα ήταν και εξαιρετικά εύχρηστο και φτηνό, ικανό να μπει ακόμη και στις παρεχόμενες υπηρεσίες ενός… σούπερ μάρκετ.

Η ιδέα, όπως ακούγεται, προφανώς φαντάζει πρωτοποριακή με την ίδια την Χόλμς να την προωθεί αριστοτεχνικά, επομένως ήταν λογικό και επόμενο οι επίδοξοι επενδυτές να… ξετρελαθούν. Το 2004 η νέα εταιρεία καταφέρνει να συγκεντρώσει με το «καλημέρα» πάνω από έξι εκατ. δολάρια φτάνοντας σε αξία τα 30 εκατ. δολάρια. Το επιστημονικό προσωπικό της Theranos εργάζεται πυρετωδώς την ώρα που η ίδια η Χολμς προμοτάρει το όραμα της κερδίζοντας διαρκώς χρόνο. Το 2009 βρίσκει στον Ραμές «Σάνυ» Μπαλβάνι ένα ιδανικό επιχειρηματικό εταίρο και σύντροφο στο (χάρτινο) όραμα της. Το επιστημονικό προσωπικό προσπαθεί ακόμη απεγνωσμένα να δημιουργήσει το θαυματουργό μηχάνημα, δίχως βέβαια επιτυχία, όμως το «μαγείρεμα» των δοκιμών φέρνει αποτελέσματα.

Το 2010 η Theranos συγκεντρώνει άλλα 45 εκατ. δολάρια σε «φρέσκα» κεφάλαια και βλέπει την αξία της να υπολογίζεται στο 1 δισ. δολάρια. Τα media λατρεύουν το success story της Theranos και την χαμογελαστή, ξανθιά και θυελλώδη Ελίζαμπεθ που «γράφει» ιδανικά στο φακό και στα εξώφυλλα.

Η γυναικεία εκδοχή του Στιβ Τζομπς «κερδίζει» και τον πιο επιφυλακτικό επενδυτή, διαχειριστές κεφαλαίων, επιχειρηματίες (όπως ο Ρούπερτ Μέρντοχ) και υπουργούς, ενώ στο διοικητικό της συμβούλιο εντάσσονται δύο πρώην υπουργοί Εξωτερικών, ο Χένρι Κίσιγκερ και ο Τζορτζ Σουλτς δίδοντας ακόμη περισσότερη αίγλη και διεθνή απήχηση στην εταιρεία.

Το 2013, το μηχάνημα που τελικά παρουσιάζεται υπό την ονομασία Edison φαίνεται να αποτελεί την υλοποίηση των υποσχέσεων της Χολμς. Και μάλιστα η Theranos καταφέρνει να το βάλει, υποτίθεται, σε λειτουργία στην αγορά μέσα από μια πολύκροτη συνεργασία με την αλυσίδα φαρμακείων της Walgreens Boots Alliance. H αγορά ενθουσιάζεται, η εταιρεία συγκεντρώνει άλλα 400 εκατ. δολάρια και η αξία της Theranos εκτοξεύεται σχεδόν στα 10 δισ. δολάρια, με την ίδια την Χολμς να εντάσσεται και στην ελίτ λίστα δισεκατομμυριούχων του Forbes.

…που εξελίχτηκε σε μεγάλη απάτη 

Το πώς η Χολμς κατάφερε να ξεγελάει για τόσο καιρό, τόσο πολύ (μορφωμένο και καταρτισμένο) κόσμο, με τόσο μεγάλη επιτυχία, θα αποτελεί υλικό για μελέτη από ειδικούς και φοιτητές για πολύ καιρό ακόμη. Η ίδια ισχυρίστηκε στη δίκη της και έδειξε αλήθεια να το πιστεύει πείθοντας αρκετούς ενόρκους, πως πίστευε ακράδαντα πως σταδιακά οι επιστήμονες θα βρουν λύση, ώστε το μαγικό της υπερ- μηχάνημα θα λειτουργήσει. Όμως, οι επιστήμονες της είχαν χάσει από νωρίς τη μάχη. Και από τη στιγμή που το Edison τέθηκε υποτίθεται σε λειτουργία, η υπόθεση ξεπέρασε τα όρια μιας οικονομικής απάτης.

Δεν είναι μόνο το γεγονός πως το υπερ-μηχάνημα δεν μπορούσε προφανώς να εκτελέσει τόσο ευρύ φάσμα εξετάσεων, αλλά και αυτές που εκτελούσε τις περισσότερες φορές δεν έδιναν αξιόπιστο αποτέλεσμα. Στη δίκη αποκαλύφθηκε πως η εταιρεία υποτίθεται πως διεξήγαγε 890.000 εξετάσεις το χρόνο κάποιες από τις οποίες ήταν παντελώς λανθασμένες, όπως ενδεικτικά η περίπτωση μιας νεαρής γυναίκας που νόμιζε ότι είχε αποβάλει, ενώ εξακολουθούσε να είναι έγκυος. Κάποιες από τις σωστές εξετάσεις δεν γίνονταν καν από το περίφημο πολυμηχάνημα, αλλά από παραδοσιακά διαγνωστικά μέσα.

Forbes

Όταν, η φούσκα… έσκασε το 2015, σε μια εποχή που η εταιρεία είχε πραγματικά κονδύλια που δεν ξεπερνούσαν τα 200 εκατ. δολάρια, κυριολεκτικά κανείς δεν μπορούσε να το πιστέψει. Η αρχή έγινε από ένα άρθρο στην ιατρική επιθεώρηση American Medical Association που ασκεί κριτική στην Theranos επειδή έχει αποφύγει να δημοσιεύσει –ως είθισται- την έρευνα της σε ιατρικά έντυπα, όμως το μεγάλο «μπαμ» έρχεται από ένα δημοσίευμα της Wall Street Journal που αποκαλύπτει ότι το θαυματουργό υπερμηχάνημα της Theranos δεν λειτούργησε ποτέ. Είναι δε, ειρωνικό αν λάβουμε υπόψη πως ο ιδιοκτήτης της εφημερίδας ο θρυλικός για το επιχειρηματικό του δαιμόνιο, Ρούπερτ Μέρντοχ, ήταν ανάμεσα στους μεγαλοεπενδυτές της εταιρείας και μάλιστα στη δίκη αποκαλύφθηκε πως η Χόλμς προσπάθησε να τον πείσει να «κουκουλώσει» τις αποκαλύψεις.

Το νήμα αρχίζει ξαφνικά να ξετυλίγεται γοργά, καθώς οι εποπτικές αρχές όπως το FDA βρίσκονται με την πλάτη στον τοίχο να απαντήσουν, αν και γιατί, έχουν ελέγξει την λειτουργία του υπερμηχανήματος. Το FDA ανακοινώνει πως η εταιρεία βρέθηκε να έχει χρησιμοποιήσει μη εγκεκριμένα εργαλεία για τα διαγνωστικά της τεστ και ένα χρόνο μετά το US Center for Medicare & Medicaid Services κάνει λόγο για επικίνδυνες πρακτικές για την ανθρώπινη υγεία και ασφάλεια. Η WalGreens τερματίζει τη συνεργασία της με τη Theranos και οι μεγαλοεπενδυτές αρχίζουν να καταθέτουν τις πρώτες αγωγές κατά της εταιρείας. Όμως, χρειάζεται να περάσουν άλλα τρία χρόνια, το 2018, ώστε η SEC να κατηγορήσει την Χόλμς και τη Theranos για απάτη και αντιστοίχως οι εισαγγελικές αρχές να σχηματίσουν το κατηγορητήριο εναντίον της. Την ίδια χρονιά διαλύθηκε και η εταιρεία.

Θλιβερά συμπεράσματα 

Η δίκη στο Σαν Χοσέ της Καλιφόρνια ξεκίνησε μόλις τον περασμένο Σεπτέμβριο και έληξε τώρα με την καταδίκη της Χολμς, αν και απομένει ακόμη η επιβολή της ποινής της, που είναι βέβαιο πως θα μεταφραστεί σε ποινή κάθειρξης πολλών δεκαετιών (θεωρητικά έως 80 χρόνια!).

Η 37χρονη σήμερα Ελίζαμπεθ πιθανότατα θα μείνει μέχρι τα πολύ βαθιά της γεράματα στη φυλακή, αν και ελπίζει πως η έφεση που θα ασκήσει, θα μειώσει ενδεχομένως την ποινή της. Άλλωστε, η πειθώ που επέδειξε για τις προθέσεις της την γλύτωσαν από κάποιες από τις κατηγορίες, όπως αυτές που αφορούσαν την εξαπάτηση των ασθενών. Έριξε, άλλωστε, μεγάλο μέρος των ευθυνών στον συνέταιρο της, τον Μπαλβάνι, που είχε τη διοικητική επιτήρηση της εταιρείας και με τον οποίο φαίνεται πως συνδεόταν και προσωπικά, κατηγορώντας τον για κατάχρηση εξουσίας και ψυχολογική βία. Η δίκη του πρώην CEO θα ξεκινήσει επίσης μέσα στη χρονιά.

Κάπως έτσι η αίσθηση της δικαίωσης για τα θύματα της Theranos αφήνει μια μάλλον πικρή γεύση. Οι ασθενείς κρίθηκε πως δεν… εξαπατήθηκαν από την Χολμς. Και όσοι επενδυτές ξεγελάστηκαν και έχασαν τα λεφτά τους, δεν θα τα ανακτήσουν ποτέ, όπως δεν θα ξεχάσουν ποτέ πως έπεσαν θύμα μιας τόσο μεγαλειώδους απάτης… κάτω από τη μύτη τους.

Για τις νεοφυείς επιχειρήσεις που ψάχνουν τη δική τους θέση κάτω από τον ήλιο της Σίλικον Βάλεϊ, η υπόθεση της Theranos έκανε τους επίδοξους επενδυτές πιο επιφυλακτικούς βλάπτοντας την επιχειρηματικότητα. Όμως, το μάθημα δεν έγινε πάθημα μόνο για την επιχειρηματική Αμερική, αλλά και τις εποπτικές αρχές που θα έπρεπε κανονικά επίσης να λογοδοτήσουν για τα κενά στο σύστημα που κατάφερε με επιτυχία να χειραγωγήσει, για τόσο καιρό, η Χολμς. Ειδικά δε, σε ένα τόσο ευαίσθητο κλάδο όπως αυτό της υγείας και της διενέργειας ιατρικών εξετάσεων.

Ευτυχώς, τουλάχιστον, που η εταιρεία δεν πρόλαβε την πανδημία, διότι θα είχε… «μεγαλουργήσει» εκμεταλλευόμενη τον φόβο και τον πανικό της εποχής!