ΙΟΒΕ: Οι εμπορικές διασυνδέσεις Ελλάδας-ΕΕ με Ρωσία και Ουκρανία

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022 και ο πόλεμος που συνεχίζεται, αποτελούν πρωτοφανείς για την Ευρώπη γεωπολιτικές εξελίξεις τις τελευταίες δεκαετίες. Εκτός από τις πολύ ισχυρές επιπτώσεις στην Ουκρανία και τον πληθυσμό της, οι οποίες θα χρειαστεί να παρέλθουν δεκαετίες προκειμένου να αντιμετωπιστούν, ο πόλεμος έχει σημαντικό οικονομικό αντίκτυπο διεθνώς. Αυτός προέρχεται αφενός από το ότι έχει σταματήσει η οικονομική δραστηριότητα στο μεγαλύτερο τμήμα της Ουκρανίας, διακόπτοντας τις εμπορικές ροές από και προς αυτή, αφετέρου και πολύ σημαντικότερο, από την επιβολή κυρώσεων τόσο από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ στη Ρωσία, όσο και από τη ρωσική πλευρά προς αυτές τις χώρες, επηρεάζοντας σημαντικά το παγκόσμιο εμπόριο. Οι πλέον σημαντικές από αυτές τις κυρώσεις είναι όσες σχετίζονται με ενεργειακά αγαθά (π.χ. απαγόρευση εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου από Καναδά, ΗΠΑ και, σταδιακά, από το Ηνωμένο Βασίλειο).

Από την άλλη πλευρά, αναμένονται αναδιαρθρώσεις σε εφοδιαστικές αλυσίδες για την κάλυψη αναγκών οι οποίες ικανοποιούνταν πριν τον πόλεμο από τις δύο χώρες. Σε αυτό το πλαίσιο αναλύονται οι εμπορικές διασυνδέσεις της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ27) με τη Ρωσία και την Ουκρανία, αναδεικνύοντας τις εξαρτήσεις που υφίστανται, συνεπώς και το εύρος των πιθανών επιπτώσεων από αυτές τις εξελίξεις στις εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών, αλλά και τη διαθεσιμότητά τους εγχωρίως, σύμφωνα με ειδική ανάλυση του ΙΟΒΕ.

Εμπόριο Αγαθών

Η ΕΕ27 εμφανίζει εμπορικό έλλειμμα €55 δισεκ. με τη Ρωσία και πλεόνασμα €4,7 δισεκ. με την Ουκρανία (μ.ο. 2017-2021). Οι εισαγωγές της ΕΕ27 από τη Ρωσία προσέγγισαν την εξεταζόμενη περίοδο τα €140 δισεκ. κατά μέσο όρο ετησίως, έναντι εξαγωγών €84 δισεκ., ενώ από την Ουκρανία οι εισαγωγές διαμορφώθηκαν στα €18,6 δισεκ. και οι εξαγωγές αγαθών προς την Ουκρανία τα €23,4 δισεκ. Το εμπορικό έλλειμμα της Ελλάδας με τη Ρωσία ήταν περίπου €3,5 δισεκ. ετησίως την περίοδο 2017-2021, με κυριαρχία των εισαγωγών (περίπου €3,7 δισεκ.), έναντι των εξαγωγών (€208 εκατ.). Το εμπόριο με την Ουκρανία είναι σαφώς μικρότερης έκτασης, με εισαγωγές από την Ουκρανία €182 εκατ. και εξαγωγές προς αυτή τη χώρα €210 εκατ. Ακολούθως, οι εισαγωγές της ΕΕ27 από τη Ρωσία αντιστοιχούν στο 7,4% των συνολικών εξαγωγών της ένωσης (έξω-κοινοτικό εμπόριο), ενώ οι εξαγωγές της προς αυτή στο 4,1% (Διάγραμμα 3.26). Στην Ελλάδα, το μέσο ετήσιο μερίδιο των εισαγωγών από Ρωσία ήταν κοντά στο μέσο όρο της ΕΕ27 την περίοδο 2017-2021 (6,9%), ενώ πολύ μικρότερο μερίδιο κατέχουν οι εξαγωγές προς τη Ρωσία (0,6% των συνολικών ελληνικών εξαγωγών αγαθών). Με την Ουκρανία το εμπόριο καταλαμβάνει σαφώς μικρότερο τμήμα των εμπορικών ροών ΕΕ27 και Ελλάδας,: 1% περίπου των εισαγωγών και εξαγωγών της ΕΕ27, ακόμα χαμηλότερο στην Ελλάδα.

Πέρα από τα συνολικά μερίδια των εισαγωγών και των εξαγωγών αγαθών από Ρωσία και Ουκρανία, η ανάλυση ανά κατηγορία αυτών προσφέρει περισσότερη πληροφόρηση για τυχόν εξαρτήσεις των χωρών σε επίπεδο εμπορικών σχέσεων. Συγκεκριμένα, η Ελλάδα εισάγει το 22,9% των καυσίμων της από τη Ρωσία, παρουσιάζοντας σημαντική εισαγωγική εξάρτηση στα συγκεκριμένα προϊόντα, ενώ εισάγει επίσης το 6,4% των βιομηχανικών αγαθών και το 2,4% των πρώτων υλών (Διάγραμμα 3.28). Η εξάρτηση της ΕΕ27 είναι μεγαλύτερη στις συγκεκριμένες κατηγορίες, καθώς εισάγει από τη Ρωσία το 27,6% των καυσίμων της, το 8,1% των βιομηχανικών ειδών και το 6,8% των πρώτων υλών (εκτός καυσίμων).

Με την Ουκρανία, παρά τη χαμηλή διασύνδεση στο σύνολο του εμπορίου αγαθών, εντοπίζονται αγαθά στα οποία η ΕΕ27 εξαρτάται σε σαφώς μεγαλύτερο βαθμό, όπως τα λάδια και λίπη, καθώς εισάγει το 13% των αγαθών αυτών από την Ουκρανία, ενώ εμφανίζει υψηλό μερίδιο στις πρώτες ύλες (5,3% των εισαγωγών) και στα τρόφιμα (3,2%). Αντίστοιχα στην Ελλάδα, περίπου 3% των εισαγωγών της σε πρώτες ύλες, όπως επίσης σε λάδια και λίπη προέρχεται από την Ουκρανία.

Σε πιο αναλυτικό επίπεδο κατηγοριών αγαθών (τριψήφια SITC), αναδεικνύεται με μεγαλύτερη ένταση η εξάρτηση σε συγκεκριμένα αγαθά. Έτσι, το 98% των εισαγωγών λιθάνθρακα στην Ελλάδα προήλθε το 2021 από τη Ρωσία, αναδεικνύοντας τη σημαντική εξάρτηση στη συγκεκριμένη κατηγορία, όπως επίσης και περισσότερο από το 40% των εισαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου (Διάγραμμα 3.29). Σημειώνεται ότι στο φυσικό αέριο σε αεριώδη μορφή, η εξάρτηση της Ελλάδας έφτασε το 2021 το 66%. Ταυτόχρονα, το 5,7% των εισαγωγών αλουμινίου εγχωρίως και το 23,1% του ανάλεστου σιταριού προέρχεται από τη Ρωσία.

Στην ΕΕ27 το μεγαλύτερο μερίδιο παρουσίασαν το 2021 τα μεταλλεύματα νικελίου, με το 81% των εισαγωγών της ένωσης να προέρχεται από τη Ρωσία, ενώ πάνω από το 45% των εισαγωγών ενεργειακών προϊόντων κατευθύνεται στην ΕΕ27 από την ίδια χώρα. Υψηλό μερίδιο έχει και η κατηγορία ράβδων σιδήρου (44,3%). Σε ακόμα μεγαλύτερη ανάλυση προϊόντος, το 99% των λιπασμάτων νιτρικής αμμωνίας εισάγεται στην ΕΕ27 από τη Ρωσία και το 92% του χημικού οξειδίου του αιθυλενίου.

Σε τριψήφια ανάλυση αγαθών SITC προκύπτει ότι οι μισές εισαγωγές της Ελλάδας σε χυτοσίδηρο προήλθαν πέρυσι από την Ουκρανία, ενώ ακολουθούν σε ένταση τα προϊόντα σιδήρου (12%) και το κακάο (9,4%). Σε πιο λεπτομερή ανάλυση αγαθών, το 98% μεταλλευμάτων τιτανίου, το 96,6% Σιδηροπυριτικού-μαγγανίου και το 75% των Ηλεκτρικών μονωτήρων από γυαλί εισάγεται στην Ελλάδα από την Ουκρανία. Στην ΕΕ27 το 56,7% των εισαγωγών σε ακατέργαστα τρόφιμα (έλαια, καλαμπόκι, δημητριακά) προήλθε πέρυσι από την Ουκρανία, ενώ ακολουθούν οι ράβδοι σιδήρου με το 28% και τα καυσόξυλα με 24%.

Αναλύοντας περαιτέρω τα εισαγόμενα αγαθά, το 91% του ακατέργαστου και το 64,4% του κατεργασμένου ηλιέλαιου των εισαγωγών της ΕΕ27 έρχεται από την Ουκρανία, ενώ σημαντικό μερίδιο κατέχουν τα πουλερικά από αυτή τη χώρα, με 72%.

Στο σκέλος των εξαγωγών, σε μονοψήφια ανάλυση, το 2,1% των ελληνικών εξαγωγών σε λάδια και λίπη ζωικής ή φυτικής προέλευσης κατευθύνεται στη Ρωσία, ενώ ακολουθούν σε μερίδιο τα προϊόντα καπνού και ποτών με 1,7%. Στην ΕΕ27 το 4,6% των εξαγωγών σε ποτά και καπνό κατευθύνεται προς τη Ρωσία, ενώ σε ποσοστό περίπου 4,5% βρίσκονται και οι εξαγωγές χημικών προϊόντων, καθώς και μηχανημάτων, με το μερίδιο των βιομηχανικών ειδών να είναι ελαφρώς χαμηλότερο. Με την Ουκρανία τα μερίδια των εξαγωγών της Ελλάδας είναι αρκετά χαμηλά, ενώ στην ΕΕ27 ξεχωρίζει η κατηγορία των Ορυκτών, Καυσίμων και Λιπαντικών με το 2,1% των συνολικών εξαγωγών της ΕΕ27.

Σε περισσότερο αναλυτικό επίπεδο (τριψήφια ανάλυση), σημαντική εξαγωγική εξάρτηση της Ελλάδας προς τη Ρωσία καταγράφεται στις μηχανές συγκόλλησης μετάλλων, καθώς η χώρα εξάγει το 92,8% των εξαγωγών αυτών των προϊόντων στη Ρωσία, και ακολουθεί το μαλλί με 85,6%. H ΕΕ27 παρουσιάζει εξαγωγική εξάρτηση με τη Ρωσία στην κατηγορία χαλκού κονιάματος (88%), στα μεταλλεύματα (64,7%), στα ζωντανά προβατοειδή και αιγοειδή (60%) και στα ενδύματα (59%). Η Ελλάδα εξάγει στην Ουκρανία το 94,5% των εξαγωγών εξαρτημάτων μηχανών και το 32% των κραμάτων αργιλίου. Η ΕΕ27 εξάγει προς την Ουκρανία το 77% των συνολικών της εξαγωγών σε πίσσα και το 72,6% των οργανικών χημικών.

Εμπόριο Υπηρεσιών

Στο σκέλος των υπηρεσιών, τόσο η Ελλάδα όσο και η ΕΕ27 καταγράφει μέσο ετήσιο πλεόνασμα με τη Ρωσία, ύψους €504,6 εκατ. και €14,2 δισεκ. αντίστοιχα στην περίοδο 2016-2019 (δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την Ουκρανία). Οι εισπράξεις της Ελλάδας προσέγγισαν τα €756 εκατ., με πληρωμές €251,4 εκατ., ενώ στην ΕΕ27 οι εισπράξεις έφτασαν τα €26,1 δισεκ. και οι πληρωμές €11,9 δισεκ. (Διάγραμμα 3.30). Σε μερίδια, το 2,7% των εισπράξεων υπηρεσιών της ΕΕ27 πηγάζουν από τη Ρωσία, έναντι 2,1% της Ελλάδας.

Ανά κατηγορία υπηρεσιών, το 5,3% των εισπράξεων από υπηρεσίες Δημοσίου της Ελλάδας προέρχεται από τη Ρωσία, ενώ ακολουθούν οι υπηρεσίες royalties με 3,8% και οι Κατασκευαστικές υπηρεσίες με 3,6% (Διάγραμμα 3.31). Στην ΕΕ27, σημαντικό μερίδιο παρουσίασαν την εξεταζόμενη περίοδο οι Κατασκευαστικές υπηρεσίες με 7,6%, οι ταξιδιωτικές, με 5,2%, και οι μεταφορικές με 3,1% των συνολικών εισπράξεων της ένωσης από τις συγκεκριμένες δραστηριότητες. Στο σκέλος του τουρισμού η Ελλάδα εισέπραττε κατά μέσο όρο την περίοδο 2016-2019 το 2,7% των συνολικών εισπράξεών της από τη Ρωσία, με τους ταξιδιώτες να φθάνουν τις 570 χιλ. περίπου ετησίως, δηλαδή το 1,8% των συνολικών τουριστών.

Ανακεφαλαιώνοντας, από την ανάλυση που προηγήθηκε προέκυψε σημαντική εισαγωγική εξάρτηση της Ελλάδας και της ΕΕ27 σε ενεργειακά αγαθά και συγκεκριμένες πρώτες ύλες (π.χ. λιθάνθρακας και μεταλλεύματα νικελίου αντίστοιχα). Υψηλή εισαγωγική εξάρτηση από την Ουκρανία εμφανίζει μόνο η ΕΕ, σε λάδια και λίπη. Η εξαγωγική εξάρτηση της χώρας μας και της ΕΕ με τη Ρωσία είναι αρκετά μικρότερη της εισαγωγικής, ενώ είναι ακόμα χαμηλότερη με την Ουκρανία. Περίπου το 2% με 3% των εξαγωγών υπηρεσιών της ΕΕ27 και της Ελλάδας απορροφούταν από τη Ρωσία, με διαφορετική μεταξύ τους σύνθεση.