Στις 9 Μαΐου, δύο «Ευρώπες» έρχονται αντιμέτωπες για τη δόξα ή τη ντροπή του πολέμου

Στο παρελθόν, ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντίμιρ Πούτιν, χρησιμοποιούσε τον ετήσιο εορτασμό της σοβιετικής νίκης του 1945 επί των Ναζί, προκειμένου να εδραιώσει την σταθερή στρατιωτικοποίηση της ρωσικής κοινωνίας, να εξυμνήσει τις αξίες του ηρωικού πατριωτισμού και να αντιπαραβάλει το πολεμικό πνεύμα της Ρωσίας με αυτό που ο ίδιος θεωρεί ως ηθική παρακμή της Δύσης, γράφει ο Ρότζερ Κοέν στους New York Times.

Φέτος, αναμφίβολα, θα προσπαθήσει να επικαλεστεί τη «νίκη» από την αδιάκριτη καταστροφή που προκάλεσε στην Ουκρανία. Θα βρει κάποια δικαιολογία για έναν πόλεμο που πήγε πολύ λιγότερο καλά από ό,τι αναμενόταν, ενάντια σε μια υποστηριζόμενη από τη Δύση «ναζιστική» απειλή στο Κίεβο, την οποία ο ίδιος έχει επινοήσει.

Την ίδια ώρα, η 9η Μαΐου θα σηματοδοτηθεί διαφορετικά στη Δυτική Ευρώπη. Ο πρόεδρος της Γαλλίας, Εμανουέλ Μακρόν, θα χαιρετίσει την Ημέρα της Ευρώπης στο Βερολίνο και στο Στρασβούργο, έδρα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, εκθέτοντας το φιλόδοξο όραμά του για μια Ευρωπαϊκή Ένωση 27 χωρών, που είναι πλέον υποχρεωμένη να κινηθεί πέρα από την απλή οικονομική ισχύ και να γίνει μια πιο ομοσπονδιακή και πιο ισχυρή παγκόσμια δύναμη.

«Θα είναι ένα φαινόμενο διαιρεμένης οθόνης», δήλωσε η Nicole Bacharan, Γαλλίδα αναλύτρια εξωτερικής πολιτικής. «Στη μία οθόνη, μια μεγαλειώδης στρατιωτική παρέλαση της Μόσχας, στην άλλη κάτι πιο δυσκίνητο και αργό, αλλά ίσως εμείς, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, θα πρέπει να γιορτάσουμε που δεν έχουμε έναν δικτάτορα να ορίζει τον νόμο».

Δύο «Ευρώπες» έρχονται τώρα αντιμέτωπες σε μια ήπειρο όπου, για τη Ρωσία του Πούτιν, η ήττα της ναζιστικής Γερμανίας στον «Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο» κατοχυρώνει την ιερότητα και τη δόξα του πολέμου, ενώ στο Παρίσι και το Βερολίνο συμβολίζει την επιταγή της ειρήνης.

Η αντιπαράθεση είναι μεταξύ των κοσμοθεωριών του 19ου και του 21ου αιώνα, με πιθανές συνέπειες που ο 20ός αιώνας απεικόνισε στο Βερντέν, στη Χιροσίμα και αλλού. Ο πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία έδειξε ότι ο κίνδυνος μεγάλης ανάφλεξης δεν έχει περάσει στο παρελθόν.

Από το ισοπεδωμένο Χαλέπι στη Συρία μέχρι το πολιορκημένο Azovstal, τη χαλυβουργία που αποτελεί το τελευταίο προπύργιο αντίστασης στα ερείπια της Μαριούπολης της ανατολικής Ουκρανίας, το μήνυμά του ήταν συνεπές: Η στρατιωτική δύναμη είναι αποτελεσματική στην αλλαγή της γεωστρατηγικής πραγματικότητας υπέρ της Ρωσίας.

Επικαλούμενος μια ρωσική παροιμία, δήλωσε το 2014 ότι «για την κοινότητα, ακόμη και ο θάνατος είναι όμορφος», ένα χαρακτηριστικό που εξηγεί τον «μαζικό ηρωισμό του έθνους στις στρατιωτικές συγκρούσεις». Αντιπαρέβαλε «τις ανώτερες ηθικές αλήθειες» που επιδιώκει ο ρωσικός λαός, με την πεποίθηση στη Δύση ότι το μόνο που μετράει είναι η οικονομική επιτυχία.

Αυτό, βέβαια, σημαίνει ότι παρερμηνεύεται το σκεπτικό και η μακρόχρονη δέσμευση της Ευρώπης για ολοκλήρωση, η οποία αναλήφθηκε, όχι απλώς για την επιδίωξη της ευημερίας, αλλά για την εξασφάλιση της ειρήνης.

Στις 9 Μαΐου του 1950, ο Ρομπέρ Σουμάν, ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών, πρότεινε τη συγχώνευση της γαλλικής και της γερμανικής παραγωγής χάλυβα, έτσι ώστε «οποιοσδήποτε πόλεμος μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας να καταστεί όχι απλώς αδιανόητος, αλλά ουσιαστικά αδύνατος». Έτσι φυτεύτηκε ο σπόρος μιας Ευρώπης χωρίς σύνορα, με ενιαίο νόμισμα και τερματίστηκαν οι επαναλαμβανόμενες «αυτοκτονίες» της Γηραιάς Ηπείρου.

Αυτή την επέτειο θα αναγνωρίσει ο Εμανουέλ Μακρόν τη Δευτέρα, σε μια Ευρώπη όπου αποφεύγονται οι ύμνοι στην αιματοχυσία.

Αλλά ο Βλαντίμιρ Πούτιν, μετά από 22 χρόνια στην εξουσία, που τον οδήγησαν σε μια δυσαρέσκεια που «σιγοκαίει» για τη Δύση, είναι πεπεισμένος ότι ο Γάλλος πρόεδρος, και όλη η Ευρώπη, θα έπρεπε να αναγνωρίσει κάτι άλλο: την τεράστια σοβιετική θυσία, που περιελάμβανε τον θάνατο 27 εκατομμυρίων πολιτών της, η οποία έσωσε την Ευρώπη από τον ναζισμό.

«Ο λαός μας ήταν μόνος, μόνος στον δύσκολο, ηρωικό και θυσιαστικό δρόμο προς τη νίκη» κατά του φασισμού, είπε πέρυσι.

«Πιστεύει ότι η Ευρώπη είναι αχάριστη και ότι αν η Ευρωπαϊκή Ένωση οικοδομήθηκε, αυτό έγινε μόνο με ρωσικές θυσίες», δήλωσε ο Michel Eltchaninoff, ο Γάλλος συγγραφέας του βιβλίου, «Μέσα στο μυαλό του Βλαντίμιρ Πούτιν». «Και περιφρονεί εντελώς την ιδέα ότι το εμπόριο μπορεί να φέρει την ειρήνη στα έθνη».

Αυτό, βέβαια, ακριβώς είναι το ζητούμενο για μια Ευρωπαϊκή Ένωση 450 εκατομμυρίων πολιτών, με οικονομία άνω των 17 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Ως εναλλακτική λύση, ο Πούτιν έχει προσφέρει την Ευρασιατική του Ένωση σε χώρες όπως η Ουκρανία, αλλά η Λευκορωσία, ως μοντέλο, είναι δύσκολο να «πουληθεί», αν το Βερολίνο και η Βαρκελώνη βρίσκονται στο τραπέζι.

Η έλξη που ασκεί η ευρωπαϊκή δημοκρατική επιτυχία, ανεξάρτητα από τα ελαττώματά της, φαίνεται πιο απειλητική για τη ζωή του Πούτιν από ό,τι το ΝΑΤΟ, επειδή αμφισβητεί την αυταρχική κλεπτοκρατία που έχει οικοδομήσει γύρω από ένα δίκτυο ολιγαρχών που του είναι υποχρεωμένοι.

Εξ ου και η βίαιη αντίδρασή του στη σύνδεση της Ουκρανίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση και ο τρόμος του για τη σημαία της ΕΕ που κρεμάστηκε στην πρόσοψη του ουκρανικού υπουργείου Εξωτερικών το 2014, αφού η χώρα έδιωξε τον διεφθαρμένο πρόεδρο-μαριονέτα του Πούτιν, Βίκτορ Γιανουκόβιτς.

Από την αρχή της ρωσικής εισβολής στις 24 Φεβρουαρίου, ήταν σαφές ότι ο Πούτιν δεν βρίσκεται απλώς σε πόλεμο για να αποκαταστήσει την αυτοκρατορία της Μόσχας, υποτάσσοντας ή διαμελίζοντας την Ουκρανία. Βρίσκεται επίσης σε πόλεμο εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών και των Ευρωπαίων συμμάχων τους, τους οποίους έχει καταλήξει να θεωρεί άθεους πράκτορες και των οποίων ο εξευτελισμός της Ρωσίας, κατά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, δεν μπορεί να συγχωρεθεί ποτέ.

Αυτός ο διευρυμένος πόλεμος υπόσχεται να είναι μακρύς, υποχρεώνοντας την Ευρώπη να αποκαταστήσει τουλάχιστον μέρος του στρατιωτικού φόκους, που σε μεγάλο βαθμό απέφυγε κατά τις τρεις και πλέον δεκαετίες από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

«Ολόκληρο το λεγόμενο δυτικό μπλοκ που σχηματίστηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες, κατ’ εικόνα και ομοίωσή τους, είναι, στο σύνολό του, η ίδια ‘αυτοκρατορία του ψεύδους’», δήλωσε ο Πούτιν στην ομιλία του, ανακοινώνοντας έναν πόλεμο για την «αποναζιστικοποίηση» της Ουκρανίας, ενός κράτους με Εβραίο ηγέτη.

Όταν ο Πούτιν αποκαλούσε «ολοκληρωτικό καθεστώς» την Σοβιετική Ένωση

Κάποια στιγμή στη μακρά διακυβέρνησή του, ο Πούτιν ήταν έτοιμος να αναγνωρίσει τα σοβιετικά στρατιωτικά εγκλήματα. Ως πρωθυπουργός, επισκέφθηκε το δάσος του Κατίν το 2010, για να τιμήσει τη σοβιετική δολοφονία εκεί χιλιάδων Πολωνών αξιωματικών στην αρχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Κατήγγειλε τα «κυνικά ψέματα» που έκρυβαν την αλήθεια για τη σφαγή στο Κατίν και δήλωσε ότι «δεν υπήρχε καμία δικαιολογία γι’ αυτά τα εγκλήματα» ενός «ολοκληρωτικού καθεστώτος».

«Θα πρέπει να συναντηθούμε στα μισά του δρόμου, συνειδητοποιώντας ότι είναι αδύνατο να ζούμε μόνο στο παρελθόν», έλεγε τότε.

Αλλά στην Ευρώπη, 12 χρόνια αργότερα, ένας συμβιβασμός «στα μισά του δρόμου» μεταξύ του ρωσικού μιλιταρισμού που έχει αναχθεί σε μυστικιστική, οιονεί θρησκευτική ένταση και της γαλλογερμανικής «ειρήνης μέσω της ένωσης», φαίνεται σχεδόν αδιανόητος.

Ο Πούτιν έχει αναγάγει τον Στάλιν, για άλλη μια φορά, σε ηρωικό καθεστώς. Μακριά από το να παραδεχτεί οποιοδήποτε από τα εγκλήματά του, στο Κατίν ή αλλού, έχει ανασυγκροτήσει τον Κόκκινο Στρατό ως συνδετικό ιστό της νέας επεκτατικής Ρωσίας.

Κάθε χρόνο την Ημέρα της Νίκης, οι Ρώσοι πολίτες παρελαύνουν κρατώντας φωτογραφίες των ηρωικών προγόνων τους, σε ένα θέαμα γνωστό ως «Το αθάνατο Σύνταγμα». Κατά καιρούς, ο Πούτιν, του οποίου ο πατέρας τραυματίστηκε βαριά στον πόλεμο, έχει συμμετάσχει σε αυτές. Αυτή τη φορά, δημιουργείται μια άμεση σύνδεση μεταξύ του πολέμου κατά του Χίτλερ και του σημερινού πολέμου κατά των φανταστικών «Ναζί» του Κιέβου.

Απέναντι σε αυτή τη φλόγα μιλιταριστικού εθνικισμού από μια πυρηνική δύναμη, που θυμίζει αυτό που η βραβευμένη με Νόμπελ Πολωνή ποιήτρια, Wisława Szymborska, αποκάλεσε «υπέροχες βόμβες που εκρήγνυνται σε ρόδινα ξημερώματα», τι έχει να αντιμετωπίσει η «χλωμή» Ευρωπαϊκή Ένωση απέναντι στον Πούτιν; Τι μαγνητισμό μπορεί να διατηρεί η 9η Μαΐου;

Ο πόλεμος στην Ουκρανία ισχυροποίησε την ευρωπαϊκή ενότητα

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει γαλβανίσει την Ευρώπη. Γενικά, βλέπει με επείγοντα χαρακτήρα την ένταξη της Ουκρανίας, της Γεωργίας και της Μολδαβίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι εκκλήσεις πολλαπλασιάζονται για επιτάχυνση της λήψης αποφάσεων για την εξωτερική και αμυντική πολιτική. Ο Μάριο Ντράγκι, ο Ιταλός πρωθυπουργός, ζήτησε αυτό τον μήνα «ρεαλιστικό φεντεραλισμό» στην άμυνα και σε άλλους τομείς.

Ο φεντεραλισμός, μια λέξη που συνδέεται με την ιδέα των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης, τελικά υπό μια ομοσπονδιακή κυβέρνηση κάποιου είδους, υποδηλώνει την ταχεία προώθηση της ευρωπαϊκής ενότητας, με τρόπους που φάνταζαν αδιανόητοι για πολλά χρόνια.

«Πρέπει να ξεπεράσουμε αυτή την αρχή της ομοφωνίας, η οποία οδηγεί σε μια λογική διασταυρούμενων βέτο, και να κινηθούμε προς αποφάσεις που λαμβάνονται με ειδική πλειοψηφία», δήλωσε ο Ντράγκι, αναφερόμενος σε μια διαδικασία που θα επιτρέπει την έγκριση, όταν επιτυγχάνεται ένα ορισμένο όριο υποστήριξης. Και πρόσθεσε: «Προστατεύοντας την Ουκρανία, σημαίνει ότι προστατεύουμε τους εαυτούς μας και το σχέδιο ασφάλειας και δημοκρατίας που έχουμε οικοδομήσει μαζί επί 70 χρόνια».

Η κυβέρνηση συνασπισμού της Γερμανίας, υπό τον καγκελάριο Όλαφ Σολτς, υποστηρίζει την πλειοψηφική ψηφοφορία για την πολιτική ασφάλειας και άμυνας, αλλά η Γαλλία είναι πιο διστακτική.

Η ρωσική επιθετικότητα έχει στρέψει την Πολωνία προς την υποστήριξη της ενίσχυσης της Ένωσης. Η νίκη του Μακρόν εναντίον της Μαρίν Λεπέν, της εθνικίστριας φίλης του Πούτιν, στις προεδρικές εκλογές του περασμένου μήνα, απομόνωσε τον Ούγγρο ηγέτη, Βίκτορ Όρμπαν, στη συνδιαλλαγή του με τη Ρωσία.

Ο Μακρόν υπήρξε ο κύριος υποστηρικτής μιας κυρίαρχης Ευρώπης, αρκετά ανεξάρτητης ώστε να διεκδικεί «στρατηγική αυτονομία» και υποστηριζόμενη από την ενίσχυση της ευρωπαϊκής στρατιωτικής ισχύος, παράλληλα και σε συντονισμό με το ΝΑΤΟ.

Φαίνεται βέβαιο ότι ο Γάλλος πρόεδρος θα χρησιμοποιήσει την 9η Μαΐου, για να αναπτύξει αυτό το όραμα και να καταστήσει σαφή την αντίθεση μεταξύ του πολεμικού μοντέλου του Πούτιν και του ευρωπαϊκού πόλου ειρήνης που έθεσε σε κίνηση ο Σούμαν πριν από 72 χρόνια.

Ταυτόχρονα, όμως, ο Μακρόν πιστεύει ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση στη διαπραγμάτευση με τον Πούτιν.

Πριν από τρία χρόνια, προσκάλεσε τον Ρώσο πρόεδρο στη θερινή προεδρική κατοικία στο Brégancon και δήλωσε ότι «η Ρωσία είναι ευρωπαϊκή, πολύ βαθιά, και πιστεύουμε σε αυτή την Ευρώπη που εκτείνεται από τη Λισαβόνα μέχρι το Βλαδιβοστόκ».

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει κλονίσει, αν όχι ακυρώσει, αυτή την ιδέα. «Ο Μακρόν γνωρίζει ότι η Ουκρανία δεν μπορεί να αντισταθεί χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες», δήλωσε ο Dominique Moïsi, Γάλλος πολιτικός επιστήμονας: «Δεν μπορείς να οικοδομήσεις την Ευρώπη ως δύναμη χωρίς την Αμερική, γιατί χάνεις τους μισούς Ευρωπαίους αν το προσπαθήσεις. Η ενότητα της Δύσης είναι το κλειδί για την ενότητα της Ευρώπης».

Ό,τι κι αν δηλώσει ο Πούτιν στις 9 Μαΐου, αυτή η ενότητα έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στην υπεράσπιση της Ουκρανίας και στο να πλήξει τη Ρωσία. Ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, Lloyd Austin, θέλει να δει τη Ρωσία μόνιμα αποδυναμωμένη, «σε βαθμό που να μην μπορεί να κάνει τα πράγματα που έκανε με την εισβολή στην Ουκρανία».

Αυτό δεν θα συμβεί εν μία νυκτί και ενέχει προφανείς κινδύνους.

Στο «Πρώτο πρόσωπο», την αυτοβιογραφία που δημοσίευσε πριν από περισσότερα από 20 χρόνια, ο Βλαντίμιρ Πούτιν περιγράφει ότι όταν ήταν παιδί στρίμωξε έναν αρουραίο στην ερειπωμένη πολυκατοικία του στην Αγία Πετρούπολη.

«Έτσι, γύρισε και πήδηξε πάνω μου», έγραψε. «Με εξέπληξε και φοβήθηκα πολύ. Με καταδίωξε, πηδώντας προς τα κάτω», προτού το αγόρι που θα γινόταν πρόεδρος καταφέρει να χτυπήσει μια πόρτα πάνω στον αρουραίο.

«Σε εκείνο το κλιμακοστάσιο, κατάλαβα μια για πάντα τι σημαίνει να είσαι στριμωγμένος», έγραψε ο Πούτιν.

Αν, όπως φαίνεται, η ιστορία με τον αρουραίο αποτελεί ένδειξη των πεποιθήσεων του ανθρώπου, που ελέγχει πλέον το πυρηνικό οπλοστάσιο της Ρωσίας, τότε η άμεση, ακόμη και η απερίσκεπτη, επίθεση είναι η απάντηση του Πούτιν στο αίσθημα του… στριμώγματος.