Ιδιωτικός έναντι δημόσιου τομέα δύο μέτρα, δύο σταθμά

Στις σύγχρονες οικονομίες της αγοράς έχει διαμορφωθεί ένα απαιτητικό πλαίσιο λειτουργίας των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Oι κυβερνήσεις και οι αρμόδιες αρχές σε κάθε ανεπτυγμένη χώρα και στην Ελλάδα έχουν επιβάλει στους ιδιωτικούς επιχειρηματικούς φορείς μια σειρά δεσμευτικών κανόνων και υποχρεώσεων ως προϋπόθεση λειτουργίας, που οφείλουν να τηρούν. Η μη τήρησή τους συνεπάγεται διοικητικές και ποινικές ευθύνες και κυρώσεις.

Στόχος η διαμόρφωση ενός αποτελεσματικού πλαισίου προστασίας του πολίτη, του καταναλωτή, του επενδυτή, του καταθέτη, του εργαζομένου, η διασφάλιση της συστημικής ευστάθειας του οικονομικού και χρηματοπιστωτικού συστήματος, η ενίσχυση του ανταγωνισμού, η προστασία του περιβάλλοντος, η κανονιστική συμμόρφωση και η ενίσχυση της βιώσιμης ανάπτυξης, με όρους διαφάνειας και λογοδοσίας. Είναι γεγονός ότι δεν λειτουργούν όλα άψογα στον ιδιωτικό τομέα και σημειώνονται ενίοτε σοβαρές παραβάσεις. Αλλά υπάρχει όμως ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία των ιδιωτικών επιχειρήσεων, που παρά τις όποιες ατέλειές του λειτουργεί αποτρεπτικά, ενώ παράλληλα διεξάγονται έλεγχοι, ασκείται εποπτεία και επιβάλλονται κυρώσεις.

Αν όμως εξετάσουμε τι ισχύει και τι εφαρμόζεται από το παραπάνω πλαίσιο στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, όπως την τοπική αυτοδιοίκηση, τις ΔΕΚΟ, τα δημόσια νοσοκομεία και τα ασφαλιστικά ταμεία, θα διαπιστώσουμε ότι είτε δεν ισχύουν είτε τηρούνται πλημμελώς, έστω και σε περιπτώσεις που υπάρχει σε ισχύ το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο.

Υπάρχει δηλαδή στον ευρύτερο δημόσιο τομέα στην Ελλάδα σοβαρός βαθμός αδιαφάνειας και σημαντικό έλλειμμα ελέγχων, λογοδοσίας, αξιοκρατίας, δημοσιοποίησης στοιχείων και ενημέρωσης του κοινού. Η αντιμετώπιση της παραπάνω χρόνιας υστέρησης αποτελεί, ίσως, τη μεγαλύτερη μεταρρύθμιση που εκκρεμεί στην Ελλάδα.

Εφαρμόζονται δηλαδή δύο μέτρα και δύο σταθμά στην ελληνική οικονομία, μια γιγαντιαία ασυμμετρία μεταξύ του τι ισχύει και εφαρμόζεται στον ευρύτερο δημόσιο τομέα σε σύγκριση με τον ιδιωτικό τομέα, όσον αφορά το ρυθμιστικό, εποπτικό και κανονιστικό πλαίσιο λειτουργίας τους και την αυστηρότητα εφαρμογής του, με τον τελευταίο να υπόκειται σε σοβαρή, άνιση διακριτική μεταχείριση.

Η κυβέρνηση οφείλει να τολμήσει αυτή τη μεγάλη αλλαγή που ατυχώς ούτε οι αριστερές ούτε οι φιλελεύθερες κυβερνήσεις που κυβέρνησαν τον τόπο στο παρελθόν την έθεσαν ως πολιτική προτεραιότητα. Αποτελεί ουσιαστικό ζήτημα δημοκρατίας να γνωρίζουν οι πολίτες τον βαθμό αποτελεσματικότητας της διαχείρισης των δημόσιων πόρων, την οικονομική και κοινωνική ωφέλεια που προκύπτει από τη χρήση τους, για το ποιος αποφασίζει, με ποιον τρόπο και κριτήρια κατανέμονται οι δημόσιοι πόροι και με ποιους κανόνες και προτεραιότητες αξιοποιούνται. Το ίδιο σημαντικό είναι να υπάρχει ένα πλέγμα αποτελεσματικών μηχανισμών εποπτείας, καθώς και κατάλληλων ελέγχων, που διασφαλίζουν την αποτελεσματική αξιοποίηση των δημόσιων πόρων με όρους διαφάνειας, λογοδοσίας, ευθύνης και αξιοπιστίας.

Στην Ελλάδα για παράδειγμα, ο ΕΦΚΑ, που διαχειρίζεται δισ. ευρώ δημόσιων πόρων, έχει να δημοσιεύσει ισολογισμό και αποτελέσματα χρήσεως ελεγμένο από ορκωτούς ελεγκτές πάνω από έξι χρόνια (!), λειτουργώντας σε καθεστώς απόλυτης αδιαφάνειας. Το ίδιο περίπου ισχύει και για αρκετούς δήμους και δημόσια νοσοκομεία.

Οι δημόσιοι φορείς επίσης, με λίγες φωτεινές εξαιρέσεις, δεν εφαρμόζουν σύγχρονα συστήματα εταιρικής διακυβέρνησης, δημοσιεύουν ελλιπέστατους και με μεγάλη χρονική καθυστέρηση ισολογισμούς και αποτελέσματα χρήσεως ή κάποιοι οργανισμοί δεν δημοσιεύουν και καθόλου, παρότι οι σχετικοί νόμοι το προβλέπουν.

Οι ίδιοι φορείς δεν δημοσιεύουν κατά κανόνα ούτε κοινωνικό απολογισμό, δεν έχουν υιοθετήσει σύγχρονα συστήματα εσωτερικών ελέγχων, επιμόρφωσης, αμοιβών και αξιολόγησης του προσωπικού, κανονιστικής συμμόρφωσης, λογιστικών προτύπων, προμηθειών, τιμολόγησης και κοστολόγησης των προσφερόμενων υπηρεσιών. Δεν έχουν επενδύσει κατά κανόνα στη σύγχρονη τεχνολογία και τον ψηφιακό μετασχηματισμό.

Για να είμαστε δίκαιοι, έχουν γίνει μια σειρά από θετικά βήματα τα τελευταία χρόνια. Η δημιουργία της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων (θα είχε γίνει ποτέ χωρίς τον καταναγκασμό της Τρόικας;) και το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ), έργο του αείμνηστου Πεπονή, αποτελούν δύο σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Πρόσφατα, ο αρμόδιος υπουργός Κωστής Χατζηδάκης ξεκίνησε την προσπάθεια για την αποκατάσταση του κύρους του ΕΦΚΑ, με πρόγραμμα για την απόκτηση του δικού του πληροφοριακού συστήματος, την ψηφιοποίηση των αρχείων, και τον έλεγχο των οικονομικών καταστάσεων από εξωτερικούς ελεγκτές, μια δύσκολη μάχη με το χαρτοβασίλειο, τη γραφειοκρατία και τα συντεχνιακά συμφέροντα.

Επίσης, για όλες τις ΔΕΚΟ που υπάγονται στο Υπερταμείο, το τελευταίο έχει καθιερώσει σημαντικές αλλαγές στην οργάνωση, διοίκηση και λειτουργία τους, όπως η υποχρεωτική κατάρτιση προϋπολογισμών, η δήλωση αποστολής, η σύνδεση απόδοσης με τις μεταβλητές αμοιβές, οι ενιαίες διαδικασίες, η μέτρηση της αποτελεσματικότητας και η θέσπιση κριτηρίων ESG.

Τίθεται λοιπόν το κρίσιμο ερώτημα: Γιατί η πρόοδος είναι τόσο αργή; Γιατί διατηρείται σε σημαντικό βαθμό αυτή η αναχρονιστική ευνοϊκή μεταχείριση του ευρύτερου δημόσιου τομέα σε σχέση με τον ιδιωτικό τομέα;

Το ζήτημα είναι μάλλον βαθύτατα πολιτικό και συνδέεται κυρίως με τον τρόπο, την αντίληψη και τους μηχανισμούς άσκησης της κυβερνητικής πολιτικής στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες.

Στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, παρά τις πρόσφατες προσπάθειες της κυβέρνησης, δεν έχουν περιοριστεί επαρκώς ο κρατισμός, η γραφειοκρατία, οι πελατειακές σχέσεις, οι συντεχνιακές λογικές, το πάντρεμα κόμματος και κράτους, ο διορισμός φίλων σε θέσεις ευθύνης, οι σχέσεις οικονομικών συμφερόντων με το κράτος.

Είναι δε φανερό ότι μια προσπάθεια μεγάλων αλλαγών ή μεταρρυθμίσεων στον τομέα αυτόν θα συναντούσε τη σφοδρή αντίδραση των συντεχνιακών μειοψηφιών και συμφερόντων.

Αλλά έχει αποδειχθεί διεθνώς ότι αποτελούν σημαντικό οικονομικό αγαθό το κύρος, η σταθερότητα και η ανεξαρτησία των θεσμών και των εποπτικών και ρυθμιστικών αρχών και η ύπαρξη πλαισίου διαφάνειας, λογοδοσίας, οικονομικής και κοινωνικής αποτελεσματικότητας και σύγχρονης εταιρικής διακυβέρνησης, στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Τα παραπάνω ενισχύουν σοβαρά τον βαθμό εμπιστοσύνης των επενδυτών και των πολιτών, μειώνουν δραστικά το κόστος λειτουργίας του δημόσιου τομέα, ενισχύουν τα δημόσια έσοδα, την αποτελεσματικότητα του κράτους και την ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών στους πολίτες, ενώ περιορίζουν τη διαφθορά και τη σπατάλη. Αποτέλεσμα, επιταχύνεται η προσέλκυση ξένων και εγχώριων κεφαλαίων, επιτυγχάνονται υψηλότεροι ρυθμοί ανάπτυξης και δημιουργούνται οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά οφέλη.

Ενα πρώτο βήμα σημαντικής μεταρρύθμισης στον ευρύτερο δημόσιο τομέα θα αποτελούσε η καθολική υποχρέωση όλων των φορέων του να δημοσιεύουν εγκαίρως ετήσιο ισολογισμό, αποτελέσματα χρήσεως και κοινωνικό απολογισμό, ελεγμένα από αξιόπιστους εξωτερικούς ορκωτούς ελεγκτές, καθώς και η έκδοση ετησίως φορολογικού πιστοποιητικού από τους εξωτερικούς ελεγκτές.

Ενα δεύτερο βήμα προόδου θα αποτελούσε η κυβερνητική απόφαση οι παραπάνω δημόσιοι φορείς να υιοθετήσουν επί τη βάσει ολοκληρωμένου σχεδίου σύγχρονη οργανωτική δομή, λογιστικά πρότυπα και λογισμικά και ψηφιακά συστήματα (π.χ. MIS, CRM, ERP, διπλογραφικό λογιστικό σύστημα) και σύγχρονες τεχνολογικές υποδομές, να εισαγάγουν σύγχρονες και θεσμοθετημένες διαδικασίες λειτουργίας και λήψης αποφάσεων, κυρίως αναφορικά με προμήθειες και εγκρίσεις δαπανών, να δημιουργήσουν μονάδες εσωτερικού ελέγχου και Επιτροπή Ελέγχου και να υποχρεωθούν να δημοσιοποιούν τις πολιτικές αξιολόγησης, προαγωγών και αμοιβών του προσωπικού και των στελεχών τους.

Ενα τρίτο βήμα θα αποτελούσε η υποχρεωτική εφαρμογή στους εν λόγω φορείς σύγχρονων κανόνων εταιρικής διακυβέρνησης, αντίστοιχων εκείνων που εφαρμόζουν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις, αλλά και το Υπερταμείο, ενώ η επιλογή των διοικήσεών τους και των Διοικητικών τους Συμβουλίων να γίνεται μέσω αυστηρών ανοικτών διαδικασιών και επαγγελματικών κριτηρίων. Παράλληλα, να καθιερωθεί ότι θα υποχρεούνται επίσης να δημοσιοποιούν τα πρακτικά των διοικητικών τους συμβουλίων στη Διαύγεια και να δημοσιεύουν ετησίως κοινωνικό απολογισμό, τις δράσεις κοινωνικής ευθύνης και ESG και την ετήσια έκθεση των ορκωτών ελεγκτών.

Η σημερινή ανομοιογένεια στη λειτουργία ιδιωτικού/δημόσιου τομέα τελικά δρα ανασταλτικά κατά του ιδιωτικού και υπέρ του δημοσίου, διότι ο ιδιωτικός τομέας επιβαρύνεται με πολλαπλές δεσμεύσεις και ανελαστικές υποχρεώσεις, ενώ ο δημόσιος πολλές φορές λειτουργεί ασύδοτα με πολλαπλασιαστικές αρνητικές.

Ο κ. Νίκος Καραμούζης είναι πρόεδρος SMERemediumCap, πρόεδρος Grant Thornton Ελλάδος.

Πηγή: Έντυπη έκδοση «Το Βήμα»