Έκθεση ΟΗΕ για ανθρώπινη ανάπτυξη: Ένας πλανήτης σε αβεβαιότητα και ανασφάλεια

Η ανθρωπότητα είναι συνυφασμένη με την ανασφάλεια και την ανησυχία. Πράγμα λογικό εάν αναλογιστούμε τους διάφορους κινδύνους που αντιμετώπισε στην ιστορική της διαδρομή. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες φαινόταν η τάση προς τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, τουλάχιστον αυτού που μετράται σε υλικούς όρους, να οδηγεί και σε έναν κατευνασμό αυτής της ανασφάλειας, παρά τον πολλαπλασιασμό των παραγόντων ανησυχίας, ξεκινώντας από τις ίδιες τις πολύμορφες οικολογικές απειλές που έχουμε να αντιμετωπίσουμε.

Ωστόσο, ο συνδυασμός ανάμεσα στην πανδημία, τον πόλεμο στην Ουκρανία και την κλιμάκωση των φαινομένων που δείχνουν ότι η κλιματική αλλαγή είναι ήδη εδώ, έχουν οδηγήσει σε μια ένταση του αισθήματος της αβεβαιότητας και της ανασφάλειας σε παγκόσμια κλίμακα.

Υποχώρηση του δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης

Εδώ και μερικές δεκαετίες ο ΟΗΕ χρησιμοποιεί ένα σύνθετο στατιστικό δείκτη, τον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (Human Development Index, HDΙ) για να μπορεί να μετρά με τρόπο συνολικό την κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι κοινωνίες.

Σε αντίθεση με μονοσήμαντους δείκτες όπως το ΑΕΠ, ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης συνδυάζει διαφορετικές συνιστώσες: τη μεγάλη και υγιή ζωή όπως προκύπτει από δείκτες όπως το προσδόκιμο ζωή. Τη γνώμη και τη μόρφωση, όπως προκύπτει από το ποσοστό αλφαβητισμού και τον αναμενόμενο βαθμό εκπαίδευσης. Την ποιότητα ζωής όπως προκύπτει από τα βασικά οικονομικά δεδομένα, όπως το κατά κεφαλή ΑΕΠ και η αγοραστική ισότιμη δύναμη.

Σε αυτό το πλαίσιο έχ η τρέχουσα έκθεση του ΟΗΕ για την ανθρώπινη ανάπτυξη, καταγράφει μία υποχώρηση του δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης για δύο χρόνια (2020-2021), μια υποχώρηση που αντιστρέφει μια σταθερά ανοδική πορεία ήδη από το 1990 και που ισοδυναμεί με απώλεια των κατακτήσεων των προηγούμενων δεκαετιών.

«Αχαρτογράφητα ύδατα»

Η έκθεση υποστηρίζει ότι τα νέα επίπεδα αβεβαιότητας σημαίνουν ότι η ανθρωπότητα έχει εισέλθει σε αχαρτογράφητα ύδατα. Αυτό έχει να κάνει με την επικίνδυνη πλανητική αλλαγή που σηματοδοτεί η Ανθρωπόκαινος, τις κοινωνικές ανακατατάξεις που είναι ισοδύναμες με αυτές που έφερε η βιομηχανική επανάσταση, και την αυξανόμενη πόλωση εντός των κοινωνιών.

Αυτό αποτυπώνεται και στο συνδυασμό ανάμεσα σε μια παγκόσμια οικονομική κρίση, την παγκόσμια κλιματική κρίση, την κρίση δημόσιας υγείας που συνεπάγεται η συνεχιζόμενη πανδημία, και την επαπειλούμενη διατροφική κρίση. Μάλιστα, ήδη πριν την πανδημία οι έρευνες έδειχναν ότι 6 στους 7 ανθρώπους στον πλανήτη αισθάνονταν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο ανασφαλείς.

Ένας πλανήτης άνισος και πολωμένος

Η έκθεση επισημαίνει ότι η πανδημία πέραν του μεγάλου κόστους που είχε σε ανθρώπινες ζωές την ίδια στιγμή ανέδειξε πόσο άνισος παραμένει ο πλανήτης.

Όπως επισημαίνει,  στις χώρες υψηλού εισοδήματος  τον Ιούλιο του 2022 το 72% των ανθρώπων είχαν λάβει τουλάχιστον μία δόση εμβολίου Covid-19. Για τις χώρες χαμηλού εισοδήματος, το αντίστοιχο ποσοστό είναι μόλις 21%.

Πλάι στην επίμονη ανισότητα, εισοδηματική αλλά και σε σχέση με την πρόσβαση σε κρίσιμα αγαθά, επιτείνεται και η πολιτική πόλωση. Μάλιστα, η έκθεση εκτιμά ότι περισσότερες χώρες αντιμετωπίζουν αυξημένη πολιτική πόλωση σε σχέση με το 2011. Αυτός ο συνδυασμός ανάμεσα στην αυξημένη πόλωση και την αυξημένη αβεβαιότητα κάνει τα πράγματα ακόμη χειρότερα.

Στην ανασφάλεια συνεισφέρει και η αγωνία για το μέλλον της εργασίας. Παρότι αναμένεται η πράσινη οικονομία να συνεισφέρει 24 εκατομμύρια θέσεις εργασίας παγκοσμίας μέχρι το 2030, δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι αυτό θα αντισταθμίσει τις θέσεις εργασίας που χάνονται σε μια οικονομία που αλλάζει.

Οι αρνητικές γνώμες για την κατάσταση αυξάνονται κατακόρυφα

Ένα από ενδιαφέροντα στοιχεία της έκθεσης έχει να κάνει με την ανάλυση που έχει γίνει σε πάνω από 14 εκατομμύρια βιβλία τα οποία δημοσιεύτηκαν τα τελευταία 125 χρόνια σε τρεις βασικές γλώσσες και η οποία δείχνει ότι οι εκφράσεις ανησυχίας και άγχους έχουν αυξηθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια. Και αυτό μπορεί κανείς να παρατηρήσει μια μάλλον καθοδική πορεία για ένα σημαντικό διάστημα.

Αυτό επιδεινώνεται από το γεγονός ότι το 2020 και το 2021, κατά τη διάρκεια δηλαδή της πανδημίας το 90% των χωρών είδαν τον δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξής τους να υποχωρεί.

Μάλιστα, την ίδια περίοδο αποτυπώθηκε και αύξηση της αντιλαμβανόμενης ανθρώπινης ανασφάλειας, ακόμη και σε χώρες με πολύ υψηλούς δείκτες ανθρώπινης ανάπτυξης. Αυτό παραπέμπει ακριβώς σε έναν κόσμο που γίνεται όλο και αβέβαιος και απειλητικός.

Άλλωστε, οι στατιστικές δείχνουν ότι την πρώτη χρονιά της πανδημίας η αύξηση των περιστατικών κατάθλιψης και άγχους αυξήθηκε κατά 25% δείχνοντας και την ψυχική επιβάρυνση που διαμόρφωσε η όλη συνθήκη. Όμως, εξακολουθούμε να μην δίνουμε στην ψυχική υγεία τη σημασία που της αναλογεί. Μόνο το 10% όσων έχουν ανάγκη κάποιου είδους φροντίδας ψυχικής υγείας τη λαμβάνουν και κατά μέσο όρο τα κράτη ξοδεύουν μόνο το 2% των συνολικών προϋπολογισμών για την υγεία στην ψυχική υγεία.

Επενδύοντας στο μέλλον

Απέναντι σε αυτή την κατάσταση όντως αυτό που χρειάζεται είναι μια επένδυση στο μέλλον. Κατά την έκθεση του ΟΗΕ αυτό σημαίνει καταρχάς μια επένδυση στην παροχή βασικών αγαθών, στη βιώσιμη ανάπτυξη και στην αναμέτρηση με τις περιβαλλοντικές προκλήσεις. Σημαίνει επίσης έμφαση στην καινοτομία σε ένα φάσμα από πεδία, από την ενεργειακή εξοικονόμηση έως την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης. Σημαίνει τέλος ασφάλεια, δηλαδή κοινωνική προστασία, προάσπιση δικαιωμάτων και μεγαλύτερη συμμετοχή.

Σημαίνει, πάντως, και προνοητικότητα: Για να προετοιμαστούμε καλύτερα για επόμενες πανδημίες χρειάζεται μια επένδυση 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων το χρόνο σύμφωνα με την έκθεση. Ποσό πολύ μικρότερο των αρκετών τρισεκατομμυρίων που κόστισε συνολικά η πανδημία.