Η χαρτογραφική απεικόνιση της φτώχειας στην Αθήνα

Η φτώχεια, ο κοινωνικός αποκλεισμός και η υλική αποστέρηση παραμένουν αναπόσπαστο στοιχείο των μεγάλων αστικών κέντρων, με την Αθήνα να μην αποτελεί εξαίρεση.

Συχνά προσπερνάμε αυτή την πραγματικότητα και μένουμε στην εικόνα ενός μέσου όρου που ζει σχετικά άνετα.

Η μελέτη παρουσιάζει μέσω χαρτών τις γειτονιές της πρωτεύουσας που πλήττονται ιδιαίτερα από τη φτώχεια και καταγράφει τα διαφορετικά είδη υλικής αποστέρησης που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοί τους.

UNICEF: Στις πλούσιες χώρες, ένα παιδί στα πέντε ζει στη φτώχεια

Ομως, αυτό δεν αναιρεί ότι υπάρχουν σημαντικά τμήματα του αστικού πληθυσμού το επίπεδο ζωής των οποίων είναι πολύ κατώτερο των υπολοίπων.

Βιώνοντας συνθήκες «σχετικής φτώχειας», τα άτομα αυτά αποκλείονται από υπηρεσίες και αγαθά εξαιτίας των περιορισμένων εισοδημάτων τους.

Παλαιότερη έρευνα της υποψήφιας διδάκτορος του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών Μαρίας Πετράκη και του καθηγητή Οικονομικών της Υγείας και Κοινωνικής Πολιτικής Γιάννη Υφαντόπουλου με θέμα τη φτώχεια στον Δήμο Αθηναίων είχε διαπιστώσει ότι οι ομάδες που εμφανίζουν υψηλό βαθμό κινδύνου είναι τα άτομα με χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο, τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών και κάτω των 17 ετών, οι άνεργοι, τα νοικοκυριά με πέντε και παραπάνω μέλη και τα άτομα με μη σταθερή απασχόληση.

Είναι ενδεικτικό πως το όχι και τόσο μακρινό 2012, στο απόγειο της δεκαετούς οικονομικής κρίσης, το 8,1% του πληθυσμού της Αθήνας αντιμετώπιζε ακραία φτώχεια, δηλαδή το εισόδημά του έφτανε μέχρι το 40% του διάμεσου διαθέσιμου εισοδήματος.

Εκτοτε, για ένα αρκετά μεγάλο – και πυκνό σε κοινωνικοπολιτικές αλλαγές – διάστημα δεν είχαμε τις ποσοτικές έρευνες που να αποτυπώνουν το ακριβές μέγεθος και τις διαστάσεις του φαινομένου, καθώς απουσίασαν οι διαχρονικές μελέτες για την εξέλιξή του στον χώρο και τον χρόνο.

Πρόσφατα, όμως, μέσα από τη συνεργασία του Ελληνικού Δικτύου για την Καταπολέμηση της Φτώχειας και του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, προέκυψε η «Χαρτογραφική απεικόνιση της υλικής αποστέρησης: Μελέτη προσέγγισης του φαινομένου στον Δήμο Αθηναίων» που εκπόνησαν οι Σοφία Καραγιαννίδου και Μαρία Κουτσαυλή, υπό την επίβλεψη της Αγγελικής Παιδακάκη και της Αντιγόνης Φάκα από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο.

Η μελέτη παρουσιάζει μέσω χαρτών τις γειτονιές της πρωτεύουσας που πλήττονται ιδιαίτερα από τη φτώχεια και καταγράφει τα διαφορετικά είδη υλικής αποστέρησης που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοί τους.

Σημαντικό εργαλείο

«Η οπτικοποίηση του προβλήματος μέσα από τη δημιουργία χαρτών μπορεί να αποτελέσει και ένα σημαντικό εργαλείο για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή αντίστοιχων πολιτικών αντιμετώπισης», επισημαίνει η γεωγράφος Σοφία Καραγιαννίδου.

Αλλωστε, όπως εξηγούν στα «ΝΕΑ» οι δύο ερευνήτριες, η μεθοδολογία που χρησιμοποίησαν για τη δημιουργία των χαρτών «πατάει» στην απογραφική περίοδο του 2011 και βασίστηκε τόσο στη βιβλιογραφία όσο και σε διαθέσιμα δεδομένα.

Στη συνέχεια επέλεξαν τις μεταβλητές, στη βάση των οποίων ορίστηκαν τα επίπεδα υλικής αποστέρησης ανά περιοχή.

«Ο όρος υλική αποστέρηση αναφέρεται στην αδυναμία ενός ατόμου να έχει πρόσβαση στην αγορά συγκεκριμένων αγαθών και υπηρεσιών, τα οποία θεωρούνται αναγκαία για αξιοπρεπή διαβίωση», λέει η Μαρία Κουτσαυλή.

Και συμπληρώνει: «Το ποσοστό υλικής αποστέρησης είναι ένας χρήσιμος δείκτης καθώς επικεντρώνεται στους ανθρώπους που δεν έχουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν κάποια αγαθά, ενώ ταυτόχρονα δεν περιλαμβάνει αυτούς που δεν τα διαθέτουν για διαφορετικούς λόγους, π.χ. επιλογή».

Οι μεταβλητές που επιλέχτηκαν για τη συγκεκριμένη έρευνα και βάσει των οποίων ανιχνεύτηκε ο βαθμός υλικής αποστέρησης ήταν οι ακόλουθες: εάν διαθέτει θέρμανση, εάν έχει στη διάθεσή του τουλάχιστον ένα ιδιωτικό αυτοκίνητο, εάν έχει πρόσβαση στο Διαδίκτυο, εάν αναλογούν λιγότερα από 10 τ.μ. ανά άτομο και εάν έχει ως κύρια πηγή πόρων τα επιδόματα.

Για περαιτέρω συγκρίσεις επιλέχθηκαν οι μεταβλητές του μέσου δηλωθέντος εισοδήματος και του ποσοστού αλλοδαπού πληθυσμού.

Οι ερευνήτριες σπεύδουν να διευκρινίσουν πως λόγω της πολυπλοκότητας του αντικειμένου και της απουσίας επαρκών δεδομένων τα αποτελέσματα της έρευνας δεν αφορούν την ακριβή, εξ ορισμού, χαρτογραφική απεικόνιση της υλικής αποστέρησης, αλλά μια προσπάθεια προσέγγισής της μέσω επιλεγμένων διαθέσιμων μεταβλητών και δεδομένων, κάτι που επιτάσσει συμπληρωματική έρευνα με τα πρόσφατα δεδομένα της απογραφής του 2021 μόλις αυτά δημοσιευθούν ολοκληρωμένα.

Σύμφωνα με την Αγγελική Παιδακάκη, επίκουρη καθηγήτρια Ρύθμισης του Χώρου, Διακυβέρνησης και Περιβαλλοντικών Κινδύνων του Τμήματος Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, «στο Πολύγωνο, στο Γηροκομείο, στο Κολωνάκι, στο Ωδείο και στο Ζάππειο εντοπίζονται γειτονιές με πολύ χαμηλό επίπεδο υλικής αποστέρησης», δηλαδή είναι οι σχετικά πιο εύπορες.

Οι περιοχές που σημειώνουν μεσαία επίπεδα υλικής αποστέρησης φαίνεται, σύμφωνα με τη Σοφία Καραγιαννίδου, «να κατανέμονται πιο ομοιόμορφα σε όλο τον Δήμο Αθηναίων, ενώ οι κατηγορίες υψηλής και πολύ υψηλής υλικής αποστέρησης φαίνεται να συγκεντρώνονται κυρίως κατά μήκος και ανατολικά του άξονα των περιοχών: Πατήσια, Πλατεία Αμερικής, Πλατεία Αττικής, Πλατεία Βάθη, Εμπορικό Τρίγωνο και Ελαιώνας».

Εν τω μεταξύ, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η έντονη διαφοροποίηση εντός του Εμπορικού Τριγώνου, περιοχής της οποίας η φυσιογνωμία έχει αλλάξει «λόγω της πρόσφατης ανάπτυξης του αστικού τουρισμού και της βιομηχανίας των βραχυχρόνιων μισθώσεων στην πρωτεύουσα», διευκρινίζει η Αγγελική Παιδακάκη.

Ηλικιωμένοι και αλλοδαποί – Το κοινωνικό και οικονομικό προφίλ των φτωχών κατοίκων της Αθήνας

Οι γεωγράφοι και ερευνήτριες Σοφία Καραγιαννίδου και Μαρία Κουτσαυλή προσπάθησαν να καταγράψουν συνολικά το ποσοστό των ομάδων που εμφανίζουν υψηλό βαθμό υλικής αποστέρησης. Αυτό που διαπίστωσαν είναι ότι το ποσοστό του ηλικιωμένου πληθυσμού σε καθεστώς αποστέρησης είναι μεγαλύτερο από το αντίστοιχο του νεανικού.

Επίσης, η αποστέρηση αφορά μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων που κατοικούν στην Αθήνα και δεν έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση, γεγονός που ενδεχομένως οφείλεται στην αυξημένη παρουσία ηλικιωμένων ατόμων στις εν λόγω περιοχές, παρότι η ύπαρξη πανεπιστημίων και δημόσιων υπηρεσιών στις περιοχές αυτές ανεβάζει το ποσοστό των κατοίκων-πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε ποσοστό 20%.

Τέλος, το ποσοστό του αλλοδαπού πληθυσμού που μένει σε αυτές τις περιοχές αντιπροσωπεύει το ¼ του συνόλου, ξεπερνώντας οριακά τις 150.000.

Κύριες χώρες προέλευσης είναι η Αλβανία, η Βουλγαρία, η Ρουμανία, το Μπανγκλαντές και η Γεωργία.

Ολα τα παραπάνω εξηγούν γιατί οι συνοικίες που προαναφέρθηκαν ως περιοχές με εμφάνιση υψηλής υλικής αποστέρησης είναι εκείνες που φιλοξενούν ανθρώπους με μειωμένη οικονομική δύναμη και ελάχιστη πρόσβαση σε υπηρεσίες και αγαθά.

Οι περιοχές αυτές «έλκουν» τους οικονομικά ασθενέστερους πληθυσμούς που μπορούν να αντεπεξέλθουν σε χαμηλότερα ενοίκια και κόστος ζωής εν συγκρίσει με άλλες γειτονιές του αστικού κέντρου.

Η ανάγκη καταγραφής και αντιμετώπισης

Η Αντιγόνη Φάκα, επίκουρη καθηγήτρια Εφαρμοσμένης Χωρικής Ανάλυσης του Τμήματος Γεωγραφίας επίσης στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο επιμένει στην ανάγκη συστηματικής διαχρονικής καταγραφής της φτώχειας αλλά και γνώσης των παραγόντων που την επηρεάζουν, τονίζοντας πως «αυτό μπορεί να οδηγήσει στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή στοχευμένων πολιτικών δράσεων, διαθέτοντας οικονομικούς πόρους και επιτυγχάνοντας μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα».

Για την ίδια, οι πολιτικές αυτές πρέπει να στραφούν και προς τον αλλοδαπό πληθυσμό που πλήττεται σε μεγαλύτερο βαθμό από τις επιπτώσεις της φτώχειας, αφού «πρέπει να αναγνωριστεί η ανάγκη για πολιτικές και προγράμματα κοινωνικής ενσωμάτωσης, εκπαίδευσης και κατάρτισης, καθώς και στήριξης για την εύρεση εργασίας – που αποτελούν στοιχεία ουσιώδη για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής του».

Premium έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»